قبل از ایستگاه راه‌آهن درست جایی که مردم در حال دویدن هستند تا مبادا از قطار جا بمانند، بوی آتشی توجهم را جلب کرد. در کنار آتش فردی سالخورده با ریشی سفید و بلند نشسته که چهره‌اش با کلاه پشمی که تا نزدیک چشم‌هایش آمده بود چندان واضح نیست. تنها خوراک آتشش یک تکه کارتن است که با تمام شدن آن دیگر خبری از گرما نیست. متاسفانه گرمای کارتن آتش‌زده به حدی نیست که خیسی زمین را برایش از بین ببرد، اما پیرمرد فکر اینجایش را هم کرده است. جایش را کنار فر جوجه‌گردان رستورانی می‌اندازد که مشخص است تا نیمه‌های شب خیال بسته شدن ندارد. در واقع ایستگاه موقت مسافران برای رفتن به مقصد، برای پیرمرد خود مقصد است. ناخودآگاه به پیرمرد خیره شده بودم که یک لقمه از نان باگتی که قطعا صاحب رستوران به او داده بود را خورد و پتوی نازکی را که از کثیفی تشخیص رنگ آن ممکن نبود روی خود کشید. تمام مدتی که به پیرمرد خیره شده بودم دیگر صدای خش‌خش کشیده شدن چرخ چمدان‌ها روی زمین به گوشم نمی‌رسید و تنها به یک چیز فکر می‌کردم؛ شبی تا این حد سرد بدون هیچ‌ گونه سرپناهی چگونه می‌گذرد؟ اما بعد به خودم آمدم که صحبت از یک شب نیست...

شب‌های سرد تهران

میدان گمرک حوالی ساعت ۷ صبح؛ ظاهرا زور ننه‌سرما برای سفیدپوشی تهران به این قسمت شهر نرسیده، اما سوز سرمای هوا به‌حدی است که حسابی صورت را می‌سوزاند. از جلوی گرمخانه‌ای رد می‌شود که سردر آن با خط قشنگی روی کاشی سفید به رنگ قرمز جمله زیبایی نوشته شده بود: «راه در جهان یکی‌ست و آن راه پاکی‌ست». از بیرون در، نگاهی به داخل انداختم. راهرویی تمیز که صندلی‌هایی مرتب در آن چیده شده بود، اما تمام مدتی که در آنجا حضور داشتم ندیدم فردی از این گرمخانه خارج شود یا بیرون آن ایستاده باشد. این شب‌ها که دمای هوا در شهر تهران به منفی ۳ درجه نیز می‌رسد، بیرون ماندن بدون وسایل گرمایشی امری غیرممکن به‌نظر می‌رسد، اما در همین شب‌های سرد، بی‌خانمان‌های زیادی در کوچه پس‌کوچه‌های شهر پناه گرفته‌اند. همه می‌دانیم که بسیاری از کارتن‌خواب‌ها به‌دلیل اعتیاد یا مسائلی از این قبیل می‌ترسند که به گرمخانه مراجعه کنند یا در بسیاری از موارد دختران نوجوانی را می‌بینیم که به‌خاطر ترس از خانواده و بهزیستی هرگز حاضر نیستند پا به گرمخانه‌ها بگذارند، این در حالی است که متاسفانه این بی‌خانمانی بسیاری از نوجوانان را دچار آسیب‌های جسمی و روحی بسیاری می‌کند که رهایی از آنها بسیار سخت و گاهی غیرممکن است. برای مدیریت چنین وضعیتی، مسئولان مربوطه از مردم می‌خواهند با دیدن فرد بی‌خانمان، با شماره تلفن ۱۳۷ تماس بگیرند تا گشت فوریت‌های اجتماعی شهرداری برای انتقال این افراد به یک محل گرم و امن و نجات جانش از یخ‌زدگی و مرگ اقدام کند. خبرنگار صمت برای پیگیری این موضوع با یکی از شماره‌های مربوط به سامانه ۱۳۷ تماس گرفت، اما تنها جوابی که دریافت شد این بود که فرد موردنظر می‌تواند به یکی از گرمخانه‌های شهر تهران که به محل قرارگیری وی نزدیک است مراجعه کند. حال نکته عجیب این است که مگر فهمیدن این موضوع چقدر سخت است که برای آن مجبور باشیم از ۱۳۷ کمک بگیریم!

میدان گمرک حوالی ساعت ۷ صبح؛ ظاهرا زور ننه‌سرما برای سفیدپوشی تهران به این قسمت شهر نرسیده، اما سوز سرمای هوا به‌حدی است که حسابی صورت را می‌سوزاند. از جلوی گرمخانه‌ای رد می‌شود که سردر آن با خط قشنگی روی کاشی سفید به رنگ قرمز جمله زیبایی نوشته شده بود: «راه در جهان یکی‌ست و آن راه پاکی‌ست». از بیرون در، نگاهی به داخل انداختم. راهرویی تمیز که صندلی‌هایی مرتب در آن چیده شده بود، اما تمام مدتی که در آنجا حضور داشتم ندیدم فردی از این گرمخانه خارج شود یا بیرون آن ایستاده باشد. این شب‌ها که دمای هوا در شهر تهران به منفی ۳ درجه نیز می‌رسد، بیرون ماندن بدون وسایل گرمایشی امری غیرممکن به‌نظر می‌رسد، اما در همین شب‌های سرد، بی‌خانمان‌های زیادی در کوچه پس‌کوچه‌های شهر پناه گرفته‌اند. همه می‌دانیم که بسیاری از کارتن‌خواب‌ها به‌دلیل اعتیاد یا مسائلی از این قبیل می‌ترسند که به گرمخانه مراجعه کنند یا در بسیاری از موارد دختران نوجوانی را می‌بینیم که به‌خاطر ترس از خانواده و بهزیستی هرگز حاضر نیستند پا به گرمخانه‌ها بگذارند، این در حالی است که متاسفانه این بی‌خانمانی بسیاری از نوجوانان را دچار آسیب‌های جسمی و روحی بسیاری می‌کند که رهایی از آنها بسیار سخت و گاهی غیرممکن است. برای مدیریت چنین وضعیتی، مسئولان مربوطه از مردم می‌خواهند با دیدن فرد بی‌خانمان، با شماره تلفن ۱۳۷ تماس بگیرند تا گشت فوریت‌های اجتماعی شهرداری برای انتقال این افراد به یک محل گرم و امن و نجات جانش از یخ‌زدگی و مرگ اقدام کند. خبرنگار صمت برای پیگیری این موضوع با یکی از شماره‌های مربوط به سامانه ۱۳۷ تماس گرفت، اما تنها جوابی که دریافت شد این بود که فرد موردنظر می‌تواند به یکی از گرمخانه‌های شهر تهران که به محل قرارگیری وی نزدیک است مراجعه کند. حال نکته عجیب این است که مگر فهمیدن این موضوع چقدر سخت است که برای آن مجبور باشیم از ۱۳۷ کمک بگیریم!

ناصر امانی، عضو شورای شهر تهران درباره گرمخانه‌های شهر به صمت گفت: گرمخانه‌های شهرداری به‌صورت شبانه‌روزی فعال هستند. این گرمخانه‌ها افرادی که دارای بیماری‌های واگیر یا... هستند را نیز پذیرش می‌کنند. اگر شهروندان در سطح شهر مواردی از بی‌خانمانی را مشاهده کردند می‌توانند در تماس با شماره ۱۳۷ موضوع را به گشت فوریت‌های اجتماعی شهرداری اطلاع دهند تا این واحد برای انتقال این افراد به یک محل گرم و امن و نجات از یخ‌زدگی و مرگ اقدام کند. گرمخانه‌های زنانه و مردانه در مکان‌هایی جدا از هم قرار دارند.

وی با بیان اینکه همه گرمخانه‌های سطح شهر متعلق به شهرداری‌ها نیست، افزود: شهرداری حدود ۹ گرمخانه با عنوان یاور شب دارد که زیر نظر سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران فعال هستند و بقیه گرمخانه‌های شهر مربوط به بهزیستی و دیگر موسسه‌های خیریه است.

اتوبوس‌هایی برای سرپناهی

عضو شورای شهر تهران با اشاره به اقدامات خوب شهرداری برای رسیدگی به افراد بی‌خانمان در شب‌های سرد گفت: شهرداری در میادین اصلی شهر مانند راه‌آهن، شوش، آزادی، تجریش، امام حسین (ع)، محدوده بهشت‌زهرا (س)، لویزان و... اتوبوس‌هایی را به‌عنوان سرپناه بی‌خانمان‌ها مستقر کرده است. در این اتوبوس‌ها وسایل گرمایشی، پتو و غذای ساده در اختیار افراد بی‌خانمان قرار می‌گیرد. همچنین مددکارانی در این اتوبوس‌ها حضور دارند تا افراد را به سمت استفاده از گرمخانه‌ها راهنمایی و هدایت کنند. علاوه بر این خودرو گشت متعلق به مناطق ۲۲گانه و سازمان خدمات و مشارکت‌های اجتماعی به‌صورت ۲۴ ساعته در سطح شهر مشغول گشت‌زنی است تا افراد کارتن‌خواب و بی‌خانمان را ساماندهی و به گرمخانه‌ها منتقل کند.

اسکان دائمی

امانی ضمن تاکید بر اینکه در طول سال به‌ویژه شب‌های سرد، هیچ محدودیتی در پذیرش افراد بی‌خانمان در گرمخانه‌ها وجود ندارد، افزود: گرمخانه‌ها ۲۴ساعته به افراد اسکان می‌دهند و مددجویان می‌توانند در همان‌جا بمانند. افراد بی‌خانمان به محض ورود به این مراکز کنترل بهداشتی می‌شوند و به آنها لباس گرم داده می‌شود.

بسیاری از بی‌خانمان‌ها اعتیاد ندارند

الهام فخاری، عضو سابق شورای شهر تهران درباره گرمخانه‌های تهران به صمت گفت: یکی از وظایف شهرداری‌ها که در قانون به‌روشنی آمده، برپایی و اداره گرمخانه یا مددسرا است. گرمخانه‌ها سرپناه امن، خدمات مددکاری و خوراک گرم برای افراد بی‌سرپناه، درراه‌مانده و دچار مشکل فراهم می‌کنند و به‌ویژه در فصل‌هایی از سال که شرایط جوی ناپایدارتر است، ضرورت بیشتری دارند. وی با توضیحی از پدیده بی‌خانمانی اظهار کرد: در کشورهایی با سیستم اقتصادی سرمایه‌داری که نظام‌های تامین اجتماعی قوی تعریف نشده یا در مواردی که چالش‌های اقتصادی بزرگ موجی از سقوط اجتماعی طبقه متوسط و نابرخوردار را رقم می‌زنند، بی‌خانمانی پدیده مشخص‌تری است. ابرشهرها از ساختارهای اجتماعی محلی و بومی فاصله دارند و نظام خویشاوندی و همسایگی سنتی برای پشتیبانی آسیب‌دیدگان وجود ندارد؛ از این‌ رو تدبیر و تدارک خدمات نهادهای عمومی ازجمله شهرداری‌ها برای پوشش اجتماعی افراد آسیب‌دیده اهمیتی دوچندان می‌یابد.

افزایش حاشیه‌نشینی در تهران

عضو سابق شورای شهر تهران با اشاره به افزایش حاشیه‌نشینی در تهران بیان کرد: خوشبختانه تهران از جمله پایتخت‌هایی است که فرهنگ همیاری و بافت محله‌ای در بخش‌هایی از آن جریان دارد. خیریه‌ها از جمله نهادهای مدنی دیرین و اثرگذار به‌شمار می‌روند و مردم نیز نسبت به شرایط افراد آسیب‌دیده حساس هستند. با این همه جمعیت نزدیک ۱۰ میلیونی تهران، چالش‌های اقتصادی چندعاملی، بالابودن نرخ مسکن، روند مهاجرت و کمبود مسکن اجتماعی موجب شده حاشیه‌نشینی هم یکی از مسئله‌های اصلی تهران تلقی شود.

عوامل اثرگذارفخاری در تشریح عوامل متعددی که در بی‌خانمانی برخی از افراد تاثیرگذار هستند، افزود: برخی عوامل از جمله از دست‌ دادن کار، نداشتن مالکیت یا فرصت اجاره بلندمدت مسکن، در برخی موارد فقدان خانواده و خویشاوندی پشتیبان و گاهی اوقات اختلالات روان‌شناختی برخی افراد را در کوچه و خیابان سرگردان می‌کند. از سویی، آمار جهانی و منطقه‌ای نشان می‌دهد زنان در مقایسه با مردان کمتر مالکیت زمین و مسکن در ابرشهرها را در اختیار دارند، در شغل‌های ناپایدارتر و با نرخ دستمزد پایین‌تر فعالیت می‌کنند، از سامانه‌های بیمه یا پس‌انداز موثرتر بهره‌مند نیستند و در کلانشهرها اگر بی‌خانمان یا دچار مشکل شوند، بیشتر در معرض آسیب‌های بزهکاران قرار می‌گیرند.

بیمه‌ها کمک‌رسان خوبی بودند

عضو سابق شورای شهر تهران با اشاره به نقش مهم بیمه‌های مخصوص زنان گفت: یکی از برجسته‌ترین مسائل اجتماعی که با مسئولیت قانونی و پایه‌ای شهرداری ارتباط دارد، برپایی و اداره گرمخانه‌ها و فراهم‌سازی زنجیره یاری‌رسانی بسامان و سنجش‌پذیر و عادلانه برای همکاری مردم و نهادها در بازتوانی روانی اجتماعی و مهارتی افراد دچار یا درگیر آسیب‌های شهری است. گرمخانه‌ها، به‌ویژه خدمات گرمخانه‌ای برای زنان در کلانشهر تهران، پایتخت بزرگ‌ترین و پرجمعیت‌ترین کشور منطقه و البته یکی از برجسته‌ترین پایتخت‌های اسلامی اهمیت ویژه‌ای می‌یابد. زنان تنها و زنان سرپرست خانوار در کلانشهرها اگر درگیر بیماری یا چالش چندگانه شوند، بیشتر با خطر بی‌خانمانی روبه‌رو هستند. در دهه اخیر تعریف بیمه‌هایی مانند زنان خانه‌دار از سوی شرکت‌های خصوصی بیمه‌ای کار ارزنده‌ای بوده، اما هنوز برای پشتیبانی حقوقی کار و سکونت زنان در شهرهای بزرگ سازکار پایداری نداریم. بخلاف تصور عموم، بسیاری از بی‌خانمان‌ها دچار اعتیاد نیستند و با دسترسی به گرمخانه‌های استاندارد در فرآیند بازتوانی اجتماعی پشتیبانی می‌شوند.

کمک گرمخانه‌ها به زنان

فخاری با اشاره به ارائه خدمات گرمخانه‌ای به زنان اظهار کرد: خدمات گرمخانه‌ای به‌ویژه برای زنان نقش پیشگیرانه در گرفتارشدن در بزه و بدرفتاری جنسی و سوءمصرف دارو و مواد دارد. برپایه ضرورت‌های اجتماعی و فرهنگی ایرانی-اسلامی گرمخانه‌های ویژه زنان در ۲ سال گذشته یکی از اولویت‌های کاری کمیته اجتماعی شورای شهر تهران بوده است. برپایه ارزیابی انجام‌شده در سال ۹۶ تنها یک مددسرا با خدمات نارسا و در فضای محوطه‌های کارخانه‌ها و دور از دسترس وجود داشت. سال ۹۷ با برنامه‌ریزی و پیگیری‌ها، با تجهیز و مناسب‌سازی تاسیسات موجود، گرمخانه ویژه زنان در محدوده پارک هرندی آغاز به‌کار کرد که پناه و یاری ارزشمندی برای زنان در شرایط پرخطر فراهم ساخت. سازمان‌های مردم‌نهاد دارای پروانه و پیشینه مرتبط، اداره این مرکز را بر دوش داشتند و برخی فعالان اقتصادی بازار بزرگ تهران در پشتیبانی مالی مرکز همراه شدند. بیشتر مراجعان این مرکز خودمعرف و از خدمات مددکاری اجتماعی و بهداشتی برخوردارند. ضرورت پرداختن به گرمخانه‌ها در احکام برنامه سوم توسعه شهر تهران هم مورد توجه ویژه قرار گرفت و شهرداری موظف به برپایی دو گونه گرمخانه‌های فرامنطقه‌ای و محلی با تاکید بر مراکز ویژه زنان شده است.

بازدیدهای نظارتی غیررسمی شبانه از گرمخانه‌ها که از شهریور آغاز شده، نشان می‌دهد به‌ویژه در ارتباط با زنان، گرمخانه می‌تواند نقش انکوباتور بازتوانی اجتماعی داشته‌ باشد و به استحمام، شب‌خوابی و ۲ وعده خوراک گرم بسنده نشود. برای این کار لازم است به‌ویژه در فصل سرما مرکزهای گرمخانه‌ای خدمات ۲۴ساعته ارائه کنند.

کاهش پرسه‌زنی‌ها

عضو سابق شورای شهر تهران با بیان مزیت‌های کارکرد ۲۴ساعته گرمخانه‌ها اظهار کرد: فعالیت ۲۴ساعته مرکز، کمک می‌کند برخی مسائل نامطلوب ازجمله پرسه‌زنی در کوچه‌ها و خیابان‌های همجوار کاهش یابد و از سویی زنان و مردان سرپناه‌جو بتوانند از قلاب گروه‌های بزهکار در امان بمانند.

سخن پایانی

کوچه پس‌کوچه‌های دروازه غار، میدان شوش، تپه‌های جاجرود، خیابان مولوی، زیر پل مدیریت، فضای سبز اطراف همت، زیر پل امیرآباد، میدان راه‌آهن و... نام‌های آشنایی هستند. کافی است اول صبح به یکی از کوچه پس‌کوچه‌های خیابان هرندی سر بزنید تا با خرمنی از سرنگ روبه‌رو شوید. در سال‌های اخیر متاسفانه شاهد مصرف مواد مخدر مانند شیشه به‌طور آشکار هستیم؛ بدون اینکه مبارزه‌ای از طریق نیروهای انتظامی صورت گیرد. نکته تاسف‌بارتر وجود خانه‌هایی است که با صف طولانی که جلوی آن ایجاد شده، به‌وضوح مشخص است صاحبخانه فروشنده مواد مخدر است. درست است که وجود گرمخانه و رسیدگی به امور افراد بی‌خانمان قطعا سیستمی مطلوب و برای امنیت شهر لازم است، اما چرا فکری به حال محله‌های معروف تهران که اهالی آن از تجمع معتادان و بزهکاران در آن رنج می‌برند نمی‌شود؟ نکته مهم‌تر این است که چه به روز ما آمده که از کنار معتادان متجاهر به‌سادگی عبور می‌کنیم و به‌نوعی این ناهنجاری را پذیرفته‌ایم!!