ضرورت بازنگری در تنوع صنایع دستی ایرانی
آیدا فریدی- تا چند سال پیش صنایع دستی ایرانی با میناکاری، قلمکاری، درودگری، صنایع مسی، انواع سفال و انواع فرش و گلیم و دیگر اشکال رایج صنایع دستی شهرهای مختلف شناخته میشد، اما با تغییر ذائقه مخاطبان صنایع دستی به سمت صنایعی که با ترکیب چوب و فلز ساخته شدهاند و همچنین انقلاب صنعت سفالگری که این روزها تبدیل به نوعی هنر جذاب شده، تغییری شگرف در بازار صنایع دستی سنتی ایجاد شده است؛ اتفاقی که منجر به رکود بازار صنایع دستی سنتی شده است. چنین تغییر ذائقهای را باید لاجرم پذیرفت. این خاصیت مدرنیته است که حتی بر سلیقه هنری آدمها تاثیر میگذارد. چاره حفظ این بازار شاید ابداع بهواسطه ترکیب هنر قدیمی صنایع دستی با هنر جدید است.
در دورههای مختلف، بهویژه در دوران پیروز حناچی، شهردار اسبق تهران تلاشهایی برای حفظ میراث فرهنگی و صنایع دستی ایرانی صورت گرفت که از آن جمله میتوان به نامگذاری خیابان سپهبد قرنی به گذر فرهنگی تهران اشاره کرد؛ تلاشی که تنها برای مدتی سوژه خبری رسانههایی شد که موضوع آنها میراث فرهنگی و گردشگری بود. فروشگاههای صنایع دستی موجود در این خیابان، معروف و پاتوق گردشگرانی است که بهدنبال نمادی از صنایع دستی ایرانی هستند. این اتفاق محدود به خیابان سپهبد قرنی در تهران نشد و بافتهای تاریخی دیگر تهران مانند بازارچه عودلاجان را درگیر کرد؛ محله تاریخی در تهران که بخشی از آن بازسازی شد و در اختیار کسبهای قرار گرفت که سالها مشغول فروش صنایع دستی بودهاند. با این حال این طرح نیز موفق نبود و بازاریان این صنف نهتنها رضایتی از وضع موجود و انتقال به بازارچه عودلاجان نداشتند، بلکه میگفتند این طرح باعث شده برخی از آنها بهدلیل از دست دادن مشتری پیشه خود را رها کنند.
مسئله تنها ایجاد پاتوقهایی برای فروش صنایع دستی نیست. مسئله از دست رفتن بازار صنایع دستی در ایران است که بخشی از آن اجتناپناپذیر و تنها بخشی از آن حاصل بیتوجهی است. تنوع در بازار صنایع دستی، ورود صنایع جدید از اقلیمها و کشورهای مختلف، استفاده از شکل دیگری از هنر در برخی صنایع دستی یک طرف این اتفاق است. این روزها شاید بازار صنایع دستی نه به محل و مکانی خاص برای فروش، بلکه به نوعی ابداع و ابتکار نیاز دارد. در حال حاضر بازار آنلاین فروش برخی آثار هنری و بهطور عمده هنر سفالگری عرصه جدید و جذابی برای این نوع خاص از صنایع دستی ایجاد کرده که فروش برخی از آثار قدیمی را به حاشیه برده است. البته این بخش از رکود با سلیقه و تغییر ذائقه مخاطب آثار هنری مرتبط است که اجتنابناپذیر است.
گویا بازار صنایع دستی این روزها تاثیر گرفته از ذائقه هنر جهانی است. در بازار سفالگری گرچه ایدهها شبیه نمونههای خارجی است، با این وجود جذاب و گزینه انتخابی مشتری است؛ انتخابی که تاثیر آن در بازار فروش صنایع دستی سنتی ایرانی نادیده پیدا است.