رمزارز ها، ارزهایی هستند که به صورت الکترونیکی ذخیره و منتقل می‌شوند. هرگونه پولی که برمبنای صفر و یک باشد در این تعریف می‌گنجد. برای مثال، ریال‌های موجود در حساب بانکی که بازنمایی‌کننده ریال‌های واقعی هستند، در تعریف ارز دیجیتالی جای می‌گیرند.

به گزارش صمت بنابر گزارشی که یک موسسه مطالعاتی زیر نظر سازمان امور مالیاتی انجام داده، ارز دیجیتال می‌تواند توسط سازمان‌های خصوصی و گروه‌هایی از افراد ایجاد و اداره شود؛ البته دولت‌ها از نظر عملیاتی نیاز چندانی به توسعه ارز دیجیتال ندارند. درنتیجه در بیشتر موارد، ارزهای دیجیتال خارج از دولت‌ها به وجود آمده و رشد می‌کنند. درواقع بهترین توصیه برای سیستم‌های ارز مجازی که امروزه موجود هستند، توصیف به‌عنوان پول خصوصی است.

گفتنی است، ارزش اقتصادی سیستم‌های ارز مجازی و درنتیجه اثربخشی آنها به‌عنوان مکانیسم تجاری کاملا وابسته به وجود یک گروه از کاربران راغب است که ارزها را در ازای کالا و خدمات بپذیرند.

تاریخچه و تعریف رمز ارز

در سال ۲۰۰۹ با ظهور بیت‌کوین نوع جدیدی از ارزهای مجازی به وجود آمدند که با استفاده از الگوریتم رمزنگاری به جای اعتماد به یک واسطه یا شخص ثالث از دفاتر کل توزیع شده استفاده می‌کردند. به این مدل از ارزهای مجازی، رمزارز می‌گویند.

به عبارت دیگر، رمزارز نوعی پول دیجیتال است که از طریق اینترنت منتقل شده و توسط کدهای پیچیده محافظت می‌شود. رمزارزها توسط تکنیک‌های رمزگذاری در مراحل تولید و انتقال به‌طور مستقل تایید می‌شوند. تمام معاملات دیجیتال در یک دفتر دیجیتال یا به عبارتی یک پایگاه داده ذخیره می‌شوند.

بنابر تعریف FATF دارایی رمزی، نوعی دارایی مجازی بوده که به صورت دیجیتال و قابل انتقال است و می‌توان آن ‌را به صورت الکترونیکی دادوستد کرد. همچنین رمزارزها برای پرداخت یا سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرند. با توجه به نقش اقتصادی دارایی‌های رمزی، پژوهشگران آنها را به ۳ گروه اصلی بن‌های پرداخت، بن‌های رفاه و بن‌های بهادار تقسیم می‌کنند.

در فناوری دفتر کل توزیع شده، برای انجام تراکنش مالی نیاز به یک شخص ثالث به‌عنوان واسطه نبوده و معاملات توسط یک مرجع مرکزی کنترل و تایید نمی‌شوند بلکه داده‌های مربوط به معاملات توسط بلاکچین‌هایی که در هزاران کامپیوتر تکثیر و ذخیره شده‌اند، در دسترس عموم قرار می‌گیرند. به ‌این ترتیب، همزمان با معاملات رمزارزها در هر برهه‌ای، هر کاربر در سراسر جهان می‌تواند به آن دسترسی یابد و آن را مشاهده کند. به‌طور کلی اصطلاح دارایی‌های رمزی عموما به انواع دارایی‌های مالی الکترونیکی اشاره دارد که مبتنی‌بر فناوری دفتر کل توزیع شده بوده و رمزنویسی به‌عنوان بخشی از ارزش درک شده یا ذاتی آنهاست.

بلاکچین نوع خاصی از فناوری دفتر کل توزیع شده است که زیربنای برنامه‌های مورد استفاده در معاملات ارزهای مجازی مثل بیت‌کوین را تشکیل می‌دهد. داده‌های مربوط به معاملات در بسته‌های موسوم به بلوک ذخیره و انتقال داده می‌شوند و هر یک از بلوک‌ها از طریق زنجیره الکترونیکی با یکدیگر در ارتباط هستند.

ضرورت قانون‌گذاری

با گسترش سراسری ارزهای مجازی، ضرورت کشورها برای تعریف و تنظیم چارچوب‌های مناسب قانونی برای آن افزایش می‌یابد. موقعیت قانونی ارزهای مجازی در میان کشورهای مختلف تفاوت قابل‌توجهی دارد. اغلب کشورها دارایی‌های رمزی و به‌ویژه ارزهای مجازی را قانونی می‌دانند و مدت‌هاست خرید و فروش ارزهای مجازی و استفاده از آنها در خرید کالا و خدمات ممنوع نیست.

بیشتر کشورهای عضو سازمان همکاری‌های اقتصادی و کشورهای عضو گروه ۲۰، قوانین یا راهنمایی‌هایی را صادر کرده‌اند و استفاده از دارایی‌های رمزی را قانونی می‌دانند. در مقابل، کشورهایی نیز هستند که برای ارزهای مجازی ممنوعیت جزئی یا کامل اعمال می‌کنند.

با این حال، رمزارزها ویژگی‌های خاصی دارند از جمله فقدان کنترل متمرکز توسط دولت‌ها؛ زیرا خرید و فروش و معاملات رمز ارزها در یک شبکه بین‌المللی اتفاق می‌افتد و اغلب نمی‌توانند کاربرانی را که در این قبیل معاملات ارزی دخالت دارند، شناسایی کنند. ایجاد بهشت مالیاتی و دشواری ارزیابی این‌گونه دارایی‌ها، از دیگر ویژگی‌های این نوع دارایی‌ها است.

آغاز قانون‌گذاری

سازمان درآمدی امریکا برای نخستین‌بار در سال ۲۰۱۴ چگونگی وضع مالیات بر ارزهای رمزنگاری‌شده را تشریح کرد. بر این اساس، ارزها دارایی محسوب شده و خرید، فروش، تجارت و استخراج آن مشمول مالیات است. با وجود این، تا قبل از سال ۲۰۱۷ در بیشتر کشورها قوانین مالیاتی مرتبط با رمزارزها وجود نداشت. اما درحال‌حاضر در بسیاری از کشورهای پیشرفته، ماینینگ و مبادلات رمزارزها به‌عنوان رویدادهای مالیاتی به شمار رفته و مشمول قوانین مالیاتی هستند.

به هر نوع معامله اقدام یا عملی که ممکن است منجر به ایجاد بدهی یا تعهد مالیاتی اشخاص مرتبط با رمز‌ارز شود، رویدادهای مشمول مالیاتی می‌گویند. از مهم‌ترین انواع آن خلق ارزهای مجازی است. همچنین واگذاری ارز مجازی احتمالا باعث ایجاد رویداد مشمول مالیات می‌شود.

واگذاری ممکن است در برابر مابه‌ازا یا در مواقعی بدون مبادله دوطرفه ارزش باشد. استخراج، مبادله یا واگذاری ارزهای مجازی می‌تواند پیامدهای مالیات بر ارزش افزوده نیز در پی داشته باشد. چگونگی تعریف دارایی‌های رمزی در تعیین نوع رفتار در حوزه مالیات بر ارزش افزوده بسیار تاثیرگذار است. عموما رفتار مالیات بر ارزش افزوده با معاملات ارزهای مجازی، که مستلزم مبادله یا واگذاری آنهاست، مثل ارزهای رسمی است.

همچنین در کشورهایی که مالیات بر ارث یا هبه، مالیات‌های انتقال و ثروت وضع می‌شود، ارزهای مجازی نیز مشمول مالیات بر دارایی خواهند بود‌؛ البته راهنماهای موجود به‌ندرت درباره نحوه اعمال این مالیات‌ها بر ارزهای مجازی اطلاعات ارائه می‌دهند. بررسی جامع رفتارهای مالیاتی کشورها درباره ارزهای مجازی براساس اطلاعات موجود امکان‌پذیر نیست زیرا با توجه به نوظهور بودن آن، بسیاری از کشورها هنوز خط‌مشی مشخصی را اتخاذ نکرده‌اند.

در این باره عموما قوانین مالیاتی موجود مبنای رفتار مالیاتی با رمز‌ارزها هستند. رفتار مالیاتی با درآمد حاصل از ارزهای مجازی در کشورهای مختلف اغلب از تعریف ارزهای مجازی در آن کشور نشأت می‌گیرد. در برخی کشورها رمزارزها به‌ منزله یک دارایی نامشهود و در برخی دیگر این ارز به‌عنوان یک روش یا وسیله پرداخت تلقی می‌شود.

کدام فعالیت‌ها مشمول مالیات می‌شوند؟

مبادله ارز مجازی نیز باعث ایجاد رویداد مشمول مالیات است. مبادله ممکن است در قبال مابه‌ازا یا در مواقعی بدون ما‌به‌ازا باشد. در ایتالیا، پرتغال و سوئد مبادلات انجام‌شده توسط اشخاص، رویداد مشمول مالیات برای دارنده ارز مجاری به شمار نمی‌رود. برخی از کشورها نیز مبادله ارزهای مجازی با ارزهای بدون پشتوانه رسمی را مشمول مالیات می‌دانند. شیلی، فرانسه و لهستان مبادله ارز مجازی با دیگر ارزهای مجازی را به ‌دلیل دشواری تعیین ارزش رسمی ارز در مبادله میان دو ارز کاملا مجازی یا به ‌دلیل تشویق مردم به مبادلات ارزهای مجازی، مشمول مالیات نمی‌دانند.

در همه کشورهای مورد بررسی، عرضه‌کنندگان کالا و خدمات که پرداخت‌ها را به‌صورت ارز مجازی دریافت می‌کنند ملزم هستند ارزش ارزهای مجازی را در درآمد مشمول مالیات خود بگنجانند. شایان ذکر است واگذاری ارزهای مجازی که مبادله آنها مابه‌ازا نداشته باشد کمتر مورد توجه است. این گروه از مبادلات عبارتند از: هبه، ارث، سرقت یا مفقود شدن.

استخراج، مبادله یا واگذاری ارزهای مجازی می‌توان پیامدهای مالیات بر ارزش افزوده را نیز در پی داشته باشد. در میان کشورها درباره رفتار مالیات بر ارزش افزوده با معاملات ارزهای مجازی توافقات گسترده‌ای وجود دارد و بیشتر اختلاف کشورها، به برخورد با خدمات مرتبط با پشتیبانی مثل کیف پول آنلاین و خدمات مبادله مربوط است.

در بیشتر کشورهای خارج از اتحادیه اروپا نیز رفتار مشابهی دنبال می‌شود و مبادلات ارزهای مجازی با ارز رسمی و دیگر ارزهای مجازی عمدتا به دلیل معافیت‌ها یا مقررات مربوط به خدمات مالی مشمول مالیات بر ارزش افزوده نیستند. این در حالی است که در کشورهایی که مالیات بر ارث، هبه، مالیات‌های نقل و انتقال و ثروت وضع می‌شود، ارزهای مجازی مشمول مالیات بر دارایی هستند.

قوانین مالیاتی ایالات متحده

درحال‌حاضر رمزارزها در نرخ خاکستری قانون ایالات متحده قرار دارند. اداره درآمدهای داخلی امریکا ارزهای مجازی را در راستای اهداف مالیاتی به‌عنوان دارایی شناسایی می‌کند. اگر مودی ارز مجازی در هنگام معامله، مالی را تحصیل کند، مبنای آن ارزش منصفانه بازار خواهد بود. اگر ارز مجازی در بازار یا صرافی فهرست شده باشد، ارزش منصفانه بازار هر کوین با تبدیل ارز به دلار برحسب نرخ فهرست شده در بازار به‌دست می‌آید. اگر نرخ مبادله در بازار و صرافی منتشر نشده باشد، مودی باید ارزش منصفانه بازار را براساس میانگین ارزش ارزهای مجازی در روز تحصیل محاسبه کند.

بنابراین اگر ارزش بازاری دارایی دریافت‌شده به‌ازای ارز مجازی، فراتر از مبنای ارز باشد، مودی عایدی مشمول مالیات خواهد داشت. مودی باید در این مواقع یا در مواقعی که ارزهای مجازی را در مقابل ارائه کالا و خدمات دریافت می‌کند، عایدی حاصل از معامله را به‌عنوان درآمد ناخالص در سال مشمول مالیات بنگنجاند.

در عمل، معاملات ارزهای مجازی در امریکا از هیچ‌گونه طبقه‌بندی مالیاتی تبعیت نمی‌کند؛ بنابراین کاربر انگیزه‌ای برای گزارش درآمد حاصل از آن ندارد. به علاوه چون مکانیسم‌های مالیات سنتی قادر به اخذ اطلاعات معاملات رمزارزها نیستند، تکیه بر مودی برای گزارش عواید و زیان نمی‌تواند منبع درآمدی قابل اتکایی برای دولت باشد.

رمزارزها در ایران

در سال ۹۲ برای قانونمند کردن خرید و فروش و به‌ویژه تعیین مصادیق ارزهای دیجیتال تلاش‌هایی در کشور صورت گرفت. بند «پ» ماده ۲ قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز «پول رایج کشورهای خارجی اعم از اسکناس، مسکوکات و سایر اسناد مکتوب یا الکترونیکی که در مبادلات مالی کاربرد دارند» ارز می‌داند. اما این موضوع صرفا به ارزهای الکترونیکی اختصاص دارد. اما رمزارزها پول نیستند چرا‌که در نظام قانونی ما به‌عنوان پول شناخته نشده‌اند و رایج نیستند، به این علت قانون‌گذار، رواج آنها را تاکنون به رسمیت نشناخته است.

از نظر قانونی شرط خارجی محسوب شدن یک ارز یا پول، انتساب آن به حاکمیت یک کشور خارجی است و از طرفی بیشتر کشورهای خارجی نیز به ارز نبودن این دارایی‌ها اذعان دارند؛ در همین راستا شورای‌عالی مبارزه با پولشویی در تاریخ ۹ دی ۱۳۹۶ بکارگیری بیت‌کوین و سایر ارزهای مجازی را در تمامی مراکز پولی و مالی کشور ممنوع اعلام کرد.

حوزه نظارت بانک مرکزی نیز با توجیه پیشگیری از وقوع جرائم از طریق ارزهای مجازی، موضوع ممنوعیت بکارگیری ارزهای مجازی را به بانک‌ها ابلاغ کرده است. براساس اعلام بانک مرکزی، تمام شعب و واحدهای تابع بانک‌ها و موسسات اعتباری و صرافی‌ها باید از انجام هرگونه خرید و فروش ارزهای یادشده یا هرگونه اقدامی که به تسهیل و ترویج آنها بینجامد، اجتناب کنند.

درنتیجه، محدودیت‌های قانونی به دلیل عدم شناسایی کامل دارندگان رمز ارز و نوظهور بودن آن تا به این تاریخ آمار رسمی از دارندگان و میزان معاملات انجام شده در دست نیست. با وجود این، براساس شواهد و با توجه به گسترش روزافزون استفاده در میان مودیان نیاز به صدور قوانین و ضوابط مربوطه از جانب مراجع قانون‌گذاری محسوس‌تر شده است.

صدور قوانین و دستورالعمل‌ها، ارائه آمار و استخراج اطلاعات مربوطه برای بررسی و مالیات‌ستانی از منابع مالیاتی موجود می‌تواند سازمان امور مالیاتی را در نیل به اهداف تبیین شده ملی در حوزه درآمدهای مالیاتی کمک کند.

همچنین طبق اظهار‌نظر صورت گرفته توسط معاونت حقوقی و فنی مالیاتی، تمام مودیان مالیاتی به موجب قوانین و مقررات مالیاتی موضوعه نسبت به همه درآمدهای خود مشمول تکالیف مقرر و پرداخت مالیات هستند. بنابراین فارغ از حوزه کسب درآمد، مادامی‌ که به‌عنوان مودی مالیاتی شناخته شوند، مکلف به رعایت بخشنامه‌ها، آیین‌نامه‌ها، ضوابط و دستورالعمل‌های صادرشده موجود همانند سایر مودیان موضوع قانون مالیات‌های مستقیم و قانون مالیات بر ارزش افزوده و به‌طور کلی درباره تکلیف تسلیم اظهارنامه مالیاتی، این‌گونه از مودیان تفاوتی با سایر مودیان مالیاتی نخواهند داشت.

سخن پایانی

براساس محاسبات انجام‌شده در ابتدای سال ۲۰۲۰ کسب‌و‌کارهای فعال در زمینه استخراج رمزارز در دنیا در مجموع درآمد سالانه‌ای حدود ۵ میلیارد و ۲۲۰ میلیون یورو کسب کرده‌اند. ظرفیت تولید برق بدون استفاده ایران در ۹ ماه از سال به ۲۰ هزار مگاوات می‌رسد و استفاده درست از ظرفیت شبکه برق ایران می‌تواند درآمدی یک میلیارد یورویی فراهم آورد. پیشرفت سریع فناوری استخراج، سودآوری تجهیزات قدیمی را روز‌به‌روز کاهش می‌دهد و از طرف دیگر رقابت در کسب سهم بیشتر از بازار می‌تواند موجب کاهش سود بازیگران شود.

بر همین اساس، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز پیشنهاد کرده کاهش نرخ برق مصرفی واحدهای استخراج رمزارز در کنار اخذ مالیات از این فعالیت در لایحه بودجه سال آینده دیده شود.