نقش شهرسازی در بهبود کیفیت زندگی

امروزه کیفیت زندگی شهری، کلیدی‌ترین مفهوم در برنامه‌ریزی شهری محسوب می‌شود. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، برنامه‌ریزان در تلاش برای نمایش سطوح کیفیت زندگی در سطوح مختلف جغرافیایی هستند تا از این طریق بتوانند راهکارهای بهینه‌ای برای بهبود کیفیت مدیریت زندگی بیابند. در کنار ابعاد مختلف کیفیت زندگی، توجه به شهرسازی یکی از مهم‌ترین این ابعاد تلقی می‌شود، زیرا دارای یک نقش اساسی در بهبود وضعیت ساکنان شهرها و تامین‌کننده حس رضایتمندی برای افراد است.
موضوع شهرسازی یکی از مهم‌ترین مسائل کشورهای در حال‌ توسعه از جمله ایران است؛ زیرا اگرچه سرعت گسترش و سرعت در ساخت‌وسازها تاحدودی جوابگوی نیازهای کمی و مادی شهروندان است، اما بی‌توجهی به جنبه‌های کیفی، چالش‌های فرهنگی و روانی را در پی خواهد داشت. هرچند کارشناسان در تقسیم‌بندی کیفیت زندگی با توجه به شاخص مسکن و مسائل مرتبط با آن نظرات متفاوتی دارند، اما بدون شک یکی از عناصر کلیدی کیفیت زندگی افراد در محیط شهری همان کیفیت مسکن است. سرپناه مناسب تنها به‌معنای وجود یک سقف بالای سر هر شخص نیست، بلکه آسایش و فضای مناسب، دسترسی فیزیکی و امنیت مالکیت، امنیت و دوام سازه‌ای، بهداشت و آموزش و مکان مناسب است که باید موردتوجه قرار بگیرد.

سیاست‌های غلط در مدیریت شهری

سعید سادات‌نیا، عضو هیات اجرایی شورای هماهنگی فنی ـ مهندسی و عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی مهندسین مشاور کشور در رابطه با اهمیت بالا بردن کیفیت مدیریت شهری به  گفت: بخش قابل‌توجهی از افزایش نرخ مسکن در شهرهای بزرگ ناشی از سیاست‌های غلط مدیریت شهری از جمله فروش تراکم است. متاسفانه در کشور ما بیشترین هزینه ناشی از نرخ زمین است و در کنار این پدیده نامطلوب، عوارض ناشی از تراکم هم بر این نرخ افزوده است. وی افزود: شایسته‌سالاری در هر نهاد یا ارگانی یکی از شاکله‌های اصلی در سعادت و توسعه است. از همین‌رو، رعایت نکردن این اصل مهم می‌تواند تمام برنامه‌ریزی‌های یک مجموعه را بر هم بزند و خط اعتباری آن سازمان را با خاک یکسان کند. این موضوع جای تامل بسیار دارد که چرا گاهی مدیران بالادستی هیچ تخصص مرتبطی با مسئولیتی که بر دوش آنها سپرده‌اند، ندارند! سادات‌نیا بیان کرد: به این ترتیب بخش مسکن و شهرسازی ما سال‌ها است که قربانی سیاست و مدیریت برخی مدیرانی شده که هیچ‌ دانشی در ارتباط با موضوع معماری و شهرسازی نداشته‌اند. این اقدامات در نهایت به شهرفروشی و وقت‌کشی در پیشبرد پروژه‌ها مبدل شد و چیزی جز اتلاف هزینه برای کشور به ارمغان نیاورد؛ اتفاقی که تهران را به یک پارکینگ بزرگ برای خودروها تبدیل کرده و مناطقی را که در گذشته نه چندان دور به بکر بودن و خوش آب‌وهوایی معروف بودند، با تراکم ساخت‌وساز به‌سمت نابودی کشانده است. اکنون سوءمدیریت در شهرسازی، جای بخش‌های شمالی شهر تهران را که در گذشته محل کوهنوردی و تفریح شهروندان بود، با برج‌های مجلل عوض کرده و تراکم جمعیتی در این مناطق را به‌حدی رسانده است که برای طی کردن یک مسافت کوتاه با وسیله نقلیه ممکن است ساعت‌ها پشت ترافیک بمانیم. عضو هیات‌مدیره انجمن صنفی مهندسین مشاور کشور خاطرنشان کرد: فرهنگ معماری ایران بسیار غنی است، از این‌رو جمعی از کارشناسان پ دانشمندان ایرانی و آلمانی در یکی از بزرگ‌ترین مراکز زیباشناسی دنیا در شهر برلین آلمان، مشغول تحقیق بر شگفتی‌های آثار ارزشمند کهن ایرانی به‌ویژه دوران هخامنشی هستند و به‌طورماهانه مقالات زیادی به تمام دنیا ارائه می‌دهند. ما ایرانی‌ها زمانی در ساخت‌وساز و به‌طورکلی شهرسازی، صاحب سبک و الگوی معماری جهانیان بوده‌ایم؛ حال چرا با گذشت هزاران سال، این فرهنگ اصیل روبه‌زوال رفته است و اکنون مدیران شهرسازی و ساختمان‌سازی ما قادر نیستند ساده‌ترین بناهای موجود در دنیا را در مدتی که خودشان تعیین کرده‌اند، بسازند!

شهرنشینی باید درونی شود

سادات‌نیا با بیان اینکه حوزه آپارتمان‌نشینی جامعه ما با نوعی کمبود فرهنگی روبه‌رو است، به صمت گفت: در واقع شهرنشینی برای خیلی از شهروندان درونی نشده، به‌طوری‌که انبوهی از مسائل و درگیری‌ها و اختلافات در آپارتمان‌ها به‌علت فقر فرهنگی و نبود الزامات زندگی آپارتمان‌نشینی به‌وجود می‌آید. ازاین‌رو خیلی از برج‌های ساخته‌شده حتی با بافت اجتماعی منطقه همسازی ندارند و مانند وصله‌ای ناجور در منطقه خودنمایی می‌کنند. وی با اشاره به اینکه مدیران شهری باید درباره تناسب بسترهای فرهنگی، اجتماعی، تفریحی و زیرساخت‌های خدمات‌رسانی برای افزایش جمعیت دقت ویژه داشته باشند گفت: این محدودیت‌ها باید به‌شکل مدیریت متمرکز در مباحث معماری شهری مدنظر مدیریت شهری قرار بگیرد. در واقع با افزایش جمعیت ناگهانی در یک منطقه و محدودیت‌های منابع زیرساختی؛ به‌طورقطع با انواع مسائل و نارضایتی‌های شهروندان روبه‌رو خواهیم شد که هرچه سریع‌تر باید برای ارتقای کیفیت آن اقدامی ویژه انجام بگیرد.

اهمیت مدیریت شهری در ارتقای کیفیت

کیاکسار محمدی، کارشناس مسکن و شهرسازی در رابطه با اهمیت بالا بردن کیفیت مدیریت شهری به  توضیح داد: توسعه برنامه‌ریزی شهری و افزایش میزان رضایت از کیفیت زندگی در فضاهای برنامه‌ریزی شده از اهداف اولیه و اصلی شهرها به‌ویژه شهری مانند تهران محسوب می‌شود. بنابراین برنامه‌ریزی همسو با بهبود کیفیت زندگی می‌تواند زمینه‌های دیگر توسعه مانند توسعه اجتماعی، اقتصادی و کالبدی را به‌همراه داشته باشد. وی افزود: مدیریت شهری مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و رویکردهایی است که به بهبود کیفیت زندگی شهروندان و مدیریت منابع و خدمات شهری اختصاص دارد. این فعالیت‌ها شامل برنامه‌ریزی، طراحی و اجرای پروژه‌های شهری، نظارت و بهبود عملکرد سازمان‌ها و نهادهای مربوط به شهر می‌شود. محمدی در ادامه گفت: تهران پایتختی با سابقه ۲۰۰ ساله است؛ در این ۲۰۰ سال، این کلانشهر، حوادث بسیاری را پشت‌سر گذاشته و با چالش‌های متعددی روبه‌رو بوده است؛ اما در 4 دهه گذشته، مهم‌ترین تحولی که بر این شهر گذشته، توسعه کالبدی آن است؛ توسعه‌ای که زمینه‌ساز مشکلات بسیار برای این کلانشهر شده است. بنابراین، مدیریت شهری باید با هدف بهبود کیفیت زندگی شهروندان و ارائه خدمات شهری بهینه ‌شود. این ارتقا به‌منظور بهبود موضوعاتی مانند حمل‌ونقل، ترافیک، مسکن، سیستم‌های آب و فاضلاب، محیط‌زیست، سلامتی و امنیت شهروندان و... صورت می‌گیرد. برای مدیریت شهری موثر، باید از روش‌های به‌روز و فناوری‌های نوین بهره گرفت. به‌عنوان‌مثال، می‌توان از سیستم‌های هوشمند شهری برای جمع‌آوری و استفاده از اطلاعات شهری و بهبود مدیریت شهری بهره برد.

توجه به زوایای مختلف مدیریت شهری

محمدی افزود: روش‌های افزایش کیفیت در مدیریت شهری در بسیاری از دانشگاه‌ها و مراکز عالی کشورهای پیشرفته مطرح و به‌عنوان یک حوزه مهم در اقتصاد و جامعه شناخته می‌شود. این حوزه شامل بسیاری از موضوعات مختلف است که بهبود کیفیت زندگی شهروندان، بهینه‌سازی استفاده از منابع شهری، کاهش هزینه‌های شهری و افزایش درآمد شهری را مدنظر دارد. در این حوزه، بسیاری از رشته‌های علمی و صنایع مختلف شامل مهندسی شهری، طراحی شهری، معماری، اقتصاد شهری، علوم اجتماعی، مدیریت، فناوری اطلاعات و ارتباطات، بهینه‌سازی فرآیندهای شهری و سایر رشته‌های مرتبط با شهر و شهرسازی شناخته می‌شوند. این کارشناس شهری موفقیت در این راستا را منوط بر توجه به توسعه پایدار شهری دانست و گفت: مدیریت شهری به‌منظور بهبود کیفیت زندگی شهروندان و بهبود خدمات شهری، باید با همکاری و هماهنگی بین سازمان‌های مختلف، بخش‌های مختلف دولتی و خصوصی، شهروندان و دیگر نهادهای مرتبط با شهر انجام شود.

سخن پایانی

شهرسازی به طراحی، ساخت و مدیریت شهرها و مناطق شهری اشاره دارد. این فرآیند شامل برنامه‌ریزی شهری، طراحی و ساخت سازه‌های عمومی، مسکن، تجارت و خدمات عمومی است. شهرسازی به‌شکل‌گسترده‌تری همچنین شامل مسائل اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست‌محیطی نیز می‌شود. باتوجه به اینکه بیش از ۵۵ درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی می‌کنند، شهرسازی به‌عنوان یکی از عوامل اساسی بهبود کیفیت زندگی می‌تواند نقش مهمی در ایجاد شرایط بهتری برای زندگی و کار افراد داشته باشد.
شهرهای امروز به‌شدت تحت‌تاثیر مجموعه عواملی هستند که منحصرا مربوط به آنها نیست، اما بر روندهای شهری و کیفیت زندگی شهروندان موثر است. شناخت این عوامل و مدیریت آنها ضروری است تا بتوان برنامه‌ریزی متناسبی برای هر شهر داشت. به‌طورکلی، مدیریت شهری یک حوزه پویا و چالش‌برانگیز است که نیازمند توجه به مسائل مختلفی مانند توسعه پایدار، افزایش کارآیی و کاهش هزینه‌ها، بهینه‌سازی استفاده از منابع و خدمات شهری، همکاری با شهروندان و سازمان‌های مرتبط و استفاده از فناوری‌های نوین است.