از چندین دهه پیش، بسیاری از کارشناسان عقیده داشتند نباید بیش از اندازه، به درآمدهای ناشی از فروش نفت تکیه کرد، زیرا روزی می‌رسد که کفگیر به ته دیگ درآمدهای نفت می‌خورد! و به همین دلیل است که بسیاری از کشورها از سال‌های دور، عاقبت‌اندیشی و آینده‌نگری کرده و به فکر راه‌های جدید و پایدار برای کسب درآمد افتاده‌اند؛ درآمدهایی از راه ایجاد جاذبه‌های گردشگری یا تقویت و رسیدگی به جاذبه‌های طبیعی و گردشگری موجود کشور خود؛ کاری که در این مدت، ما کمتر دنبال کرده‌ایم. در همین اطراف ایران، دوبی و ترکیه و اخیرا هم عربستان را می‌توان نام برد که باوجود ذخایر زیاد نفت -جز ترکیه- به‌دنبال بستر‌سازی لازم برای جذب گردشگر و تجارت و کسب درآمد از این طریق هستند.به‌دنبال ممکن شدن سفر‌های سریع به کشورهای دوردست با هواپیما در چند دهه گذشته، شاخه گردشگری سلامت یا گردشگری درمانی، در جهان موردتوجه قرار گرفته و با سرعت زیادی در حال رونق گرفتن است و تبدیل به منبع پایدار درآمدی برای بسیاری از کشورها شده است؛ کشورهایی که شاید خلاف ایران، محروم از امکانات و جاذبه‌های طبیعی گردشگری باشند، اما با بستر‌سازی مناسب، ایجاد مراکز درمانی استاندارد جهانی، پزشکان مجرب، برقراری خط پروازی بین کشور خود و کشورهایی که گردشگر درمانی دارند و تبلیغات درست و همه‌جانبه، سالانه درآمد قابل‌توجهی از این طریق کسب می‌کنند.

گذشته گردشگری سلامت

تاریخچه گردشگری سلامت (درمان) به هزاران سال قبل و به یونان قدیم برمی‌گردد؛ زمانی که زائران، از نقاط گوناگون و با گذر از دریای مدیترانه، خود را به منطقه اپیدوریا (قدیمی‌ترین خاستگاه گردشگری سلامت) می‌رساندند. در آن زمان مردم فکر می‌کردند محراب اسکلپیوس، خدای شفابخش یونانی‌ها در آنجا قرار دارد و به همین دلیل، بیماران با روزه گرفتن و نیایش، به‌دنبال شفای بیماری‌های خود بودند.

می‌توان گفت سفر درمانی، قدمتی به اندازه عمر علم پزشکی دارد؛ با این تفاوت که بیماران در زمان‌های قدیم شاید هفته‌ها و ماه‌ها راه می‌پیمودند، اما در این زمان، مردم برای انجام جراحی قلب، جراحی‌های پلاستیک یا زیبا‌سازی دندان‌های‌شان، فقط ظرف چند ساعت، به هر جای دنیا سفر می‌کنند تا بهترین و ارزان‌ترین خدمات پزشکی را دریافت کنند. طبق تعریف سازمان جهانی گردشگری، گردشگری پزشکی سفر به‌منظور درمان بیماری‌های جسمی است و یکی از زیرشاخه‌های گردشگری سلامت محسوب می‌شود. از حدود سال ۱۹۹۰ به‌دلایل مختلفی چون جهانی شدن و آزاد‌سازی تجارت، تغییر‌ات نرخ ارز در اقتصاد و محبوبیت کشورهای آسیایی، این نوع سفر، بیشتر رایج شد.مقایسه نرخ خدمات پزشکی در امریکا و هند و ایران و قیمت‌های گاه تا یک‌دهم هزینه در امریکا، دلیل گرایش بیماران این کشور و کشورهای صنعتی بزرگ به استفاده از خدمات درمانی کشورهای دیگر را به‌خوبی روشن می‌کند. زمان و سرعت بهره‌گیری از خدمات پزشکی نیز از عوامل بسیار مهم در توسعه گردشگری پزشکی به‌شمار می‌رود. به‌عنوان مثال، زمان انتظار برای عمل جراحی «مفصل ران» در کانادا ۲۶ هفته است، در حالی که همین عمل را در سنگاپور، تایوان یا هند، تنها چند روز پس از پذیرش بیمار انجام می‌دهند.

مهم‌ترین کشورها

به‌دلیل ارزآوری و درآمد بسیار بالایی که گردشگری پزشکی دارد، بسیاری از کشورها، با تمام قدرت در حال تقویت زیرساخت‌های این صنعت در کشورشان هستند.از جمله کشورهای پیشرو در این عرصه، می‌توان از برزیل نام برد که یکی از قدیمی‌ترین کشورها در این زمینه است.هند، از کشورهای مهم آسیایی در عرصه گردشگری پزشکی است. گردشگری پزشکی هند، شهرت زیادی در جهان دارد و دلیل اصلی آن، ارزان بودن خدمات و تسهیلات ویژه‌ای است که سفارتخانه‌های هند در کشورهای دیگر، به افرادی که برای دریافت خدمات پزشکی، قصد سفر به هند را دارند، می‌دهند.مکزیک هم از جمله مقاصد جذاب گردشگری پزشکی برای امریکایی‌هاست که دلیل اصلی آن، نزدیک بودن ایالت‌های جنوبی امریکا به مکزیک و پایین بودن هزینه خدمات پزشکی، بین یک‌چهارم تا یک‌پنجم هزینه این خدمات در امریکاست.ایران هم به‌دلیل استاندارد‌های بالا در تحقیقات و خدمات پزشکی و هزینه درمان پایین، یکی از مقاصد مهم گردشگری سلامت، به‌شمار می‌آید.کاستاریکا، پاناما، سنگاپور، تایوان، اسپانیا، فیلیپین، اردن و دوبی از جمله کشورهایی هستند که تلاش می‌کنند سهم درآمدی خود را از سبد «گردشگری سلامت» بیشتر کنند و رقبای جدی کشور ما، در این زمینه به‌شمار می‌آیند.در نهایت باید گفت با اینکه مطابق برنامه‌های قبلی توسعه کشور، باید ۳۰ درصد نیازهای درمانی ایران، از طریق صدور کالا، خدمات پزشکی و «توریسم درمانی» فراهم می‌شد، متاسفانه این هدف محقق نشد.