استانی که به لحاظ جغرافیایی در منطقه‌ای واقع است که شرایط برای تولید محصولات باغی را بیش از استان‌های کویری مشابه دارا است. به زعم کارشناسان هیچ گاه کشاورزی استان سمنان نتوانسته به جایگاه واقعی خودش یعنی فتح بازارهای جهانی دست یابد و برای این معضل دلایل متعددی بیان می‌شود که از جمله آنها می‌توان به مشکل خشکسالی اشاره کرد اما مشکل اینجا است که در سال‌های قبل که این دیار شاهد بارش‌های فراوان بود و مشکلات خشکسالی این چنین گریبانگیرش نشده بود، هم در وضعیت بهتری به سر نمی‌برد. پس به‌گفته کارشناسان ایراد را باید در جای دیگر جست‌وجو کرد. فقدان برندسازی و تجاری‌سازی محصولات باغی حتی درباره پسته دامغان که در سال‌های اخیر موفقیت‌های مقطعی نیز به‌دست آورده، از جمله مسائلی هستند که گریبان تولیدات باغی مهم استان را گرفته است. برگزاری جشنواره انگور شاهرود و در روزهای آینده برگزاری جشنواره ملی پسته دامغان بهانه‌ای بود تا به دلایل مهم عدم‌موفقیت در صادرات محصولات باغی استان سمنان بپردازیم.به‌گفته فعالان اقتصادی، برگزاری جشنواره انگور شاهرود فرصتی است تا به موانع صادرات این محصول کم‌نظیر که سالانه ۲هزار میلیارد تومان گردش مالی دارد، پرداخته شود، محصولی که بحق شایستگی صادرات دارد.

انگور، گوهری در حاشیه کویر سمنان

لطف‌الله رضایی، معاون جهاد کشاورزی استان سمنان، با بیان اینکه انگور شاهرود یکی از مهم‌ترین محصولات تولیدی باغی استان محسوب می‌شود، گفت: از ۵هزار و ۷۰۰ هکتار اراضی باغی استان که تحت کشت انگور هستند ۴هزار و ۸۰۰ هکتار در شهرستان شاهرود وجود دارد.

وی با بیان اینکه ۱۲۵ هزار تن محصول انگور سالانه در استان سمنان تولید می‌شود که ۱۱۲هزار تن آن متعلق به شهرستان شاهرود است، ابراز کرد: به لحاظ کیفی نیز انگور شاهرود یکی از بهترین انگورهای تولیدی کشور محسوب می‌شود.

ظرفیت‌های مغفول

حسن همتیان، کارشناس اقتصادی با بیان اینکه تنها با صادرات ۲ محصول پسته و انگور می‌توان چندین برابر بودجه عمرانی استان سمنان درآمدزایی کرد، گفت: طبق اعلام مسئولان گردش مالی پسته دامغان و انگور شاهرود به تنهایی سالانه ۶ الی ۷میلیارد تومان است اما به لحاظ صادراتی کمترین عایدی نصیب استان سمنان می‌شود.

وی با بیان اینکه بخش عمده صادرات انگور و پسته استان سمنان اصلا در گمرک ثبت نمی‌شود، تاکید کرد: عمده صادرات محصولات ما به شکل کامیونی و تریلی از مبدأ سردخانه‌ها و باغات به مقصد ترکمنستان، بندر آستارا و... انجام می‌شود و گاهی حتی آمار آن هم لحاظ نمی‌‌شود.

وی با بیان اینکه فقدان ساماندهی تجارت بین‌الملل و صادرات در کنار موازی‌کاری و بی‌برنامگی مهم‌ترین عوامل ناکامی محصولات باغی استان سمنان به‌ویژه انگور شاهرود در زمینه صادرات است، افزود: انگور شاهرود سالانه ۲هزار میلیارد تومان گردش مالی دارد اما صادرات آن در هیچ جا ثبت نمی‌شود و این یعنی عایدی خاصی هم برای استان ندارد.

صادرات دست و پا شکسته تا آستارا

یک سردخانه‌دار گفت: صادرات محصول انگور در شهرستان شاهرود به این گونه انجام می‌شود که باغدار محصول خود را توسط کارگران برداشت می‌کند، سپس به سردخانه انتقال می‌دهد، این محصول در سردخانه حفظ می‌شود و در نهایت با تریلی‌هایی به آستارا ارسال و سپس به روسیه صادر می‌شود.

حسین فضلی با بیان اینکه محصول انگور صادراتی شاهرود در دفتر گمرک این شهرستان و حتی استان سمنان هم ثبت نمی‌شود، بیان کرد: این محصول در بندر آستارا به ثبت می‌رسد و در نهایت در آمار همان منطقه درج می‌شود و تنها جهاد کشاورزی شاهرود محصول انگور را بازدید و آن را به لحاظ آفت‌ها و... مورد بررسی قرار می‌دهد، سپس آن را پلمب می‌کند و بعد تریلی به مقصد آستارا راه می‌افتد!

وی در پاسخ به این سوال که مرجع آمارگیری رسمی صادرات انگور شاهرود چه اقدامی انجام می‌دهد، گفت: برای صادرات انگور، نمونه‌گیری‌هایی به آزمایشگاه ارسال می‌شود که میزان قند، سموم و… مشخص شود و به نظر می‌رسد اگر جایی میزان صادرات درج شود، در همان برگه‌های آزمایشگاه‌ها باشد.

فرآیند صادرات به درستی طی نمی‌شود

یک فعال بخش بازرگانی و مطلع در زمینه مبادلات تجاری کشاورزی و باغی استان سمنان نیز در گفت‌وگو با مهر، گفت: اندک صادرات انجام‌شده محصول انگور در شهرستان شاهرود به‌صورت شخصی انجام می‌گیرد و در این بین سازکار رسمی و مساعد و مناسبی برای صادرات وجود ندارد.

حسین ساغری بیان کرد: این در حالی است که جهاد کشاورزی، اتاق بازرگانی، تعاونی کشاورزان، خانه کشاورز، صندوق توسعه محصولات کشاورزی، انجمن انگور و چندین ارگان و نهاد دیگر در زمینه تولید این محصول دخیل و همراه هستند، اما به نظر می‌رسد وقتی پای صادرات به میان می‌آید، هیچ اتفاقی رخ نمی‌دهد هرچند این مشکل تنها در زمینه محصول انگور و پسته نیست، بلکه حتی صنایع ما نیز درگیر این مشکل هستند، اما معضل بزرگ بیشتر در بخش کشاورزی نمود بیشتری پیدا می‌کند، زیرا تعداد بهره‌برداران و تولید‌کنندگان در آن بیشتر هستند.

وی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین مشکلاتی که صادرات استان سمنان با آن روبه‌رو است عدم کمک گرفتن از شرکت‌های تجاری حرفه‌ای است، ابراز کرد: در واقع باید دانست که یک تولیدکننده خوب الزاما یک صادرکننده خوب نیست و صادرات را باید به اهل فن خودش واگذار کرد.

ظرفیت تجارت نادیده گرفته می‌شود

این فعال بخش بازرگانی گفت: مشکل بزرگ در استان سمنان این است که ما نتوانسته‌ایم به‌درستی از ظرفیت شرکت‌های تجاری بهره‌گیری کنیم. زمانی سفیر عمان و رئیس اتاق ارمنستان اهل سمنان بودند و همین حالا نیز سفیر روسیه اهل شهرستان شاهرود هستند، اما چه اتفاقی در همین مدت برای محصول انگور این شهرستان و صادرات آن رخ داده است؟

ساغری با بیان اینکه باید بپذیریم که صادرات نیازمند نیروی تخصصی خودش است و این موضوع در باغداری و کشاورزی جدی‌تر هم دیده می‌شود چراکه تولیدکنندگان عمدتا باغداران و کشاورزان خرده‌پا هستند که اطلاعی از ظرافت‌های کار صادرات ندارند، تاکید کرد: در زمینه کشاورزی بهره‌گیری از شرکت‌های حرفه‌ای تجاری اهمیت بیشتری هم پیدا می‌کند و درست در همین نقطه است که کمترین حضور شرکت‌های حرفه‌ای تجاری را شاهد هستیم. وی با بیان اینکه عدم بکارگیری از تجار سبب شده تا تاجران ما از استان بروند و حالا دیگر سمنان یک استان بی‌تاجر البته در زمینه توسعه صادرات محصولات کشاورزی است، افزود: ما نه از داشته‌های‌مان استفاده کردیم و نه عزمی برای بازگشت به وضعیت مطلوب داریم و این به نظر خطرناک می‌رسد.

مشکل کجا است و باید چه کرد؟

اگر بخواهیم بدانیم مشکل کجاست، باید به سراغ کارشناسان اقتصاد کشاورزی برویم. یکی از همین کارشناسان می‌گوید: ما نتوانستیم بازار مناسب برای محصولات خودمان پیدا کنیم نهایت صادرات محصول انگور شهرستان شاهرود، به صورت کانتینری و به کشور روسیه است اما این کشور در سال‌های اخیر استانداردهای واردات خود را به استانداردهای اروپا نزدیک‌تر کرده و در نتیجه فتح بازارهای روسی دشوارتر هم شده است. در مقابل اما ما هیچ استراتژی و اولتیماتومی اتخاذ نکردیم که برای مثال اگر بازار روسیه را از دست بدهیم، بتوانیم بازار عمان یا قطر را داشته باشیم و این به ما ضربه زده است.

محمد هادی جعفری با اشاره به ضرورت بکارگیری ظرفیت شرکت‌های تجاری حرفه‌ای بیان می‌کند: شرکت‌های حرفه‌ای تجاری به درستی ظرفیت‌ها و ظرافت‌های کار صادرات و پیچ‌و‌خم‌های کشورهای پذیرای محصولات ما را می‌دانند و می‌توانند استراتژی‌های مناسبی را تدبیر کنند. برای مثال آنها می‌دانند چه کشوری به بسته‌بندی و نوع تزئین اهمیت می‌دهد و کشور دیگر برای مثال به میزان قند موجود در انگور؛ لذا این موضوعی است که کشاورز و بهره‌بردار، جهاد کشاورزی، انجمن انگور، تعاونی تولیدکنندگان محصولات کشاورزی، سردخانه‌دار و... از آن آگاه نیستند در نتیجه همیشه یک خلأ بزرگ در بخش صادرات محصولات کشاورزی استان سمنان وجود دارد.

وی افزود: یکی از دیگر موانع توسعه صادرات استان سمنان باوجود اینکه ۲ فرودگاه دارای مرز هوایی، یک مرکز تحقیقات کشاورزی مجهز، ناوگان حمل‌ونقل ریلی جاده‌ای، یک گمرک فعال و… در این استان وجود دارد این است که ما نتوانستیم به درستی محصولات خودمان را برندسازی کنیم. بیش از ۵ دهه است که انگور شاهرود به لحاظ کیفی در زمره سه محصول برتر کشور محسوب می‌شود تا جایی که حتی برخی ارقام انگور به نام انگور شاهرودی معروف هستند، اما این شهرت هیچ‌گاه به برند تبدیل نشده است.

لزوم شناساندن صحیح محصول

این کارشناس اقتصادی بیان کرد: در واقع نتوانستیم محصول و ظرفیت موجود در استان سمنان را به درستی بشناسانیم یکی از مهم‌ترین دلایل آن، این است که شناساندن محصولات قابل‌صادرات در بخش کشاورزی متولی خاصی ندارد. از یک سو جهاد کشاورزی نتوانسته آن‌طور که باید و شاید افراد موثر در این زمینه را گردهم بیاورد و از سوی دیگر، این نهاد تنها وظیفه حمایت از تولید را دارد از نه اتاق بازرگانی و نه نهادهای دیگر حاکمیتی و غیرحاکمیتی هم نتوانستند به درستی داشته‌های استان را معرفی کنند. پس در واقع می‌توان گفت چیز قابل‌عرضه‌ای نکاشته‌ایم که بخواهیم صادرات جهانی درو کنیم.

جعفری همچنین بیان کرد: در روزهای اخیر شاهد برگزاری جشنواره انگور در شاهرود بودیم؛ جشنواره‌ای که می‌توانست در قامت کنگره، میزبان چند مقاله علمی با موضوع ارتقای کیفی تولید محصول و راهکارهای صادراتی باشد، اما این اتفاق صورت نگرفت در مقابل طی روزهای آتی دهمین جشنواره پسته ایران در دامغان برگزار می‌شود؛ جشنواره‌ای که حالا به بلوغ خودش رسیده و هر سال میزبان کارشناسان و صادرکنندگان و وزرای متعددی از داخل و خارج کشور است.

وی افزود: این فرصت‌ها را باید به درستی غنیمت شمرد و محصولات تولیدی استان را معرفی کرد، هرچند نیاز است که به معرفی اکتفا نکرده و بتوانیم پیگیری بعد از آن را هم انجام دهیم تا جشنواره‌هایی مانند پسته برای استان سمنان آورده اقتصادی هم داشته باشد اما به هر حال ظرفیت‌های خوبی هستند که می‌توان از آنها بهره‌برداری کرد.

آمایش درستی نداریم

در جریان جشنواره انگور، ابوطالب جلالی، معاون استاندار و فرماندار شاهرود به نکته‌ای اشاره کرد که می‌تواند یکی از مهم‌ترین مشکلات ما را نمایان سازد و آن هم آمایش سرزمین بود. وی گفت: در کشوری مانند روسیه آمایش سرزمین صورت گرفته و هر استان‌ ظرفیت‌های ویژه خودش را دارد و در نتیجه به سمت کشاورزی حرکت نمی‌کند، در مقابل هر کس که فعالیت صنعتی دارد نیز به این نقطه ارجاع داده می‌شود و این برنامه‌ریزی مبتنی بر آمایش را نشان می‌دهد.

سخن پایانی

با توجه به موارد یاد شده درمی‌یابیم که مسئولان ما به درستی فهمیده‌اند که مشکل کجاست اما کسی به عنوان درمانگر وجود ندارد که این ساختار را اصلاح کند. در نهایت باید گفت مشکلات مطروحه در این گزارش البته در محصولات دیگر مانند پسته هم دیده می‌شود، اما به لحاظ برگزاری جشنواره انگور شاهرود بیشتر سمت و سوی گزارش به سمت این محصول سوق پیدا کرد و این به معنای فقدان مشکل در دیگر محصولات تولیدی نیست.