خودباوری برگ برنده زنان
آخرین آمارها نشان‌دهنده سهم رو به رشد زنان در کسب‌وکارها است. نزدیک به ۲ دهه می‌شود که حضور زنان در مناصب گوناگون شغلی پررنگ‌تر شده است و سال به سال به تعداد زنان شاغل افزوده می‌شود.
کارشناسان علوم‌اجتماعی می‌گویند، برمبنای پژوهش‌ها درصد زیادی از زنان جویای کار تمایل دارند که در مشاغل دولتی فعالیت کنند و کمابیش درصد کمی از آنها به فکر ایجاد و راه‌اندازی کسب‌وکار خود هستند، چراکه اشتغال در قالب کارآفرینی، نیازمند درجاتی از ریسک‌پذیری است که به‌لحاظ روانشناختی، باید از اعتماد به نفس بیشتری نسبت به حد معمول برخوردار باشند. این در حالی است که سازکار فعالیت در مشاغل دولتی چنین ویژگی را نمی‌طلبد. تجربه نشان داده است که با گسترش فرصت‌های شغلی برای زنان، سطح فرهنگ و آموزش جامعه ارتقا یافته؛ همچنین، درآمد مستقل زنان موجب بهبود شرایط بهداشت، تغذیه و سلامت خانواده شده است. به‌گفته پژوهشگران، موفقیت زنان کارآفرین در یک جامعه سود اقتصادی قابل‌توجهی را به‌همراه دارد و منافع اجتماعی و فرهنگی مهمی را نیز ایجاد می‌کند؛ به‌گونه‌ای که امروزه یکی از فاکتورهای مهم رشد و توسعه انسانی، میزان حضور زنان در بازار کسب‌وکار، عرصه‌های فناوری و مشارکت آنها در فعالیت‌های اجتماعی و اقتصادی است. در کشورمان براساس آخرین آمار معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان، زنان ۱۷درصد از سهام شرکت‌های دانش‌بنیان را در اختیار دارند و حوزه دارو و فرآورده‌های تشخیص و درمان بیشترین هیات‌عاملان بانوان را به خود اختصاص داده است. با احتساب اعضای هیات‌مدیره، نقش بانوان در مدیریت شرکت‌های دانش‌بنیان به ۲۵درصد می‌رسد که این میزان بالاتر از کل شرکت‌های کشور است. روز جهانی زنان شاغل بهانه‌ای شد تا اصلی‌ترین چالش‌های بانوان کارآفرین در اکوسیستم دانش‌بنیان را از زبان خودشان بشنویم. در صفحه دانش‌بنیان این شماره صمت، به مشکلات زنان فناور پرداختیم.
نقش‌آفرینی اثرگذار بانوان در اقتصاد دانش‌بنیان
فعالیت بانوان در اکوسیستم دانش‌بنیان فرآیندی رو به جلو است. این گزاره چندی پیش از سوی روح‌الله دهقانی‌فیروزآبادی، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان رئیس‌جمهوری بیان شد. وی که چندی پیش با بانوان فناور و دانش‌بنیان دیدار کرد، گفت: نیمی از دانشجویان و ۳۰ درصد از اعضای هیات‌علمی دانشگاه‌های کشور را زنان تشکیل می‌دهند. خوشبختانه امروز شرایط و فرصت مناسبی برای شکوفایی استعدادها و توانمندی‌ها برای بانوان نخبه صاحب ایده و کارآفرین در زیست‌بوم اقتصاد دانش‌بنیان فراهم شده است.
به‌گزارش ایرنا، وی افزود: با حمایت‌هایی که معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری در سطوح مختلف برنامه‌ریزی کرده است، فعالیت در این فضا بیش از پیش تسهیل می‌شود. در واقع، زیست‌بوم دانش‌بنیان از این قابلیت برخوردار است که به فعالان این حوزه در نقشی که می‌خواهند ایفا کنند، آزادی و حق انتخاب بدهد.
بانوان در اکوسیستم دانش‌بنیان آزادند
وی با بیان اینکه در زیست‌بوم فناوری، نوآوری و اقتصاد دانش‌بنیان بستر و فضای لازم برای شکوفایی استعدادها و ظرفیت‌های بانوان به‌خوبی فراهم است، گفت: زیست‌بوم فناوری و نوآوری، محل و مجال ایده‌های نوآورانه و عزم جدی برای به‌ثمر رساندن این ایده‌ها است. در دانش‌بنیان‌ها این نگاه انسانی و فرهنگ تعاملی و همراهی وجود دارد که هرکس متناسب با خواست و توانایی خود فعالیت کند و از این حیث، هیچ محدودیتی وجود ندارد و بانوان آزاد هستند که هر نوع نقش خود را در این زیست‌بوم انتخاب کنند. وظیفه نهادهای اثرگذار، جامعه و تصمیم‌سازان این است که از این انتخاب، به‌نحواحسن، حمایت و افراد را به‌سوی شکوفایی استعدادها و تعالی هدایت کنند.
نگاه از بالا به پایین
بی‌شک توجه اصلی‌ترین حامی اکوسیستم دانش‌بنیان از بانوان کارآفرین و فناور، امری امیدبخش است، اما چالش‌های فعالیت بانوان در این اکوسیستم روایتگر نفوذ نگرش انتخابی بین زن و مرد، در بدنه این صنعت است و حمایت‌های معنوی نهادهای متولی به‌تنهایی راهگشای رفع این مشکل نخواهد بود. در حقیقت، نیازمند تغییر نگرش ساختاری در فرهنگ جامعه هستیم. بشری قنبری، بانوی کارآفرین در حوزه فناوری نانو در گفت‌وگو با صمت در این‌باره گفت: گاهی در برخی موارد نگرش جامعه نسبت به بانوان کارآفرین، نگاه برابری با مردان ندارد و این نگرش در اکوسیستم دانش‌بنیان هم وجود دارد.
تجربه شخصی من نشان داده است که مذاکره و همکاری یک بانوی فعال در عرصه دانش‌بنیان با اهالی صنعت و روسای کارخانه‌های صنعتی که اغلب مرد هستند، فرآیند دشوارتری به نسبت یک مرد فعال در حوزه دانش‌بنیان دارد. گاهی اعتماد کمتری به کارآفرینان زن می‌شود و یک بانوی کارآفرین باید تلاش زیادی برای جلب اعتماد افراد داشته باشد. به‌همین‌دلیل تعامل و همکاری برای بانوان فناور نسبت به مردان دشوارتر است.
به‌گفته این بانوی کارآفرین، در برخی از مشاغل و فعالیت‌های اقتصادی نیز استفاده از توان و تخصص زنان در درجه دوم اهمیت و انتخاب قرار می‌گیرد. اینکه زنان کارآفرین با مردان کارآفرین یکسان در نظر گرفته نمی‌شوند، نه‌تنها در ایران بلکه در اغلب جوامع در حال توسعه و حتی در برخی جوامع مدرن هم دیده می‌شود.
قنبری بااشاره به ناکافی بودن حمایت‌های متولیان اکوسیستم دانش‌بنیان از بانوان فناور تاکید کرد: فقدان تسهیلات ملموسی که فعالیت بانوان فناور را در عرصه دانش‌بنیان راحت‌تر کند، به‌شدت احساس می‌شود. به‌همین‌دلیل، فناور بودن برای یک بانو به نسبت یک مرد دشوارتر است.
هنوز مردم با ماهیت فعالیت زنان کارآفرین آشنا نیستند
به‌گفته قنبری، چالش اصلی بانوان فناور؛ اعتمادسازی فعالان عرصه‌ای است که در آن فعالیت می‌کند. در برخی موارد نیز نگرش سنتی حاکم بر جامعه باعث شده آحاد مردم با ماهیت فعالیت زنان کارآفرین آنطور که باید آشنا نباشند و در بدنه صنعت، حکایت زنان کارآفرین چندان ملموس نیست.
وی رفع چالش‌های گفته‌شده در تغییر نگرش عمومی جامعه نسبت به استقلال زنان را مهم دانست و گفت: مشکلات فعالیت بانوان فناور و در کل، بانوانی که کسب‌وکار مستقل دارند، زمانی حل می‌شود که برخی از نگرش‌ها اصلاح شود. در واقع، جنسیت فعالان در عرصه‌های گوناگون اقتصادی و شغلی نباید به عنوان یک مولفه تعیین‌کننده در نظر گرفته شود.
بنابراین، ابتدا باید زیرساخت‌های فرهنگی لازم ایجاد شود تا پس از آن، انتظار حمایت‌های ویژه از برخی نهادها نظیر معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان یا صندوق نوآوری و شکوفایی داشت.
مردان ریسک‌پذیرتر از زنان هستند
وی بااشاره به احتمال بالای موفقیت بانوان نسبت به مردان در اکوسیستم دانش‌بنیان گفت: باتوجه به تجربه کمتر بانوان از تعاملات در بازار، معمولا نسبت به مردان کمتر ریسک می‌کنند و با داه‌های منطقی‌تری به تعاملات اقتصادی در بازار می‌پردازند. به‌همین‌دلیل احتمال شکست بانوان به نسبت مردان کمتر است. در واقع، آنها با اهداف کوتاه‌تر و منطقی‌تری گام در مسیر دانش‌بنیان شدن می‌گذارند و همین امر باعث می‌شود کمتر زمین بخورند و به‌تدریج موفق شوند.
به‌گفته این بانوی کارآفرین، ریسک‌پذیری کمتر بانوان، معمولا باعث ماندگاری و دوام بیشتر آنها در اکوسیستم دانش‌بنیان می‌شود، چراکه آنها با یک برنامه‌ریزی دقیق‌تر و پله پله و با صبر و حوصله بیشتری به فعالیت می‌پردازند، اما برخی مردان با برداشتن گام‌های بزرگ که اغلب از واقعیت‌ها غافل شده‌اند، معمولا بیشتر در این اکوسیستم شکست می‌خورند.
موفقیت زنان با نپذیرفتن سنت‌های فرسوده
بهاره کاویانی، فعال دانش‌بنیان بااشاره به اهمیت خودباوری زنان در بدنه شغلی کشور به صمت گفت: جدا از فعالیت بانوان در اکوسیستم دانش‌بنیان، حضور و مشارکت زنان در نظام شغلی همواره یکی از موضوعات چالش‌برانگیز در مقیاس کلان جامعه بوده است. بهاعتقادمن، گذر زمان و توانمندی زنان ثابت کرده که با افزایش خودباوری دختران و زنان، سهم آنها در نظام کنونی اقتصادی کشور رو به افزایش است. تاکنون هر موفقیت و تاثیرگذاری که زنان در بدنه شغلی کشور کسب کرده‌اند، ناشی از خودباوری و نپذیرفتن سنت‌های فرسوده سنتی و قدیمی است. خوشبختانه امروز به شمار بانوان آگاه در جامعه افزوده می‌شود. به‌گفته وی، هرچقدر فضای کسب‌وکار برای زنان فراخ‌تر باشد، موفقیت‌های اقتصادی بیشتری در کشور حاصل می‌شود. از آنجایی که اکوسیستم دانش‌بنیان به فضای علمی و آکادمیک کشور متصل است و از طرفی، چون حضور زنان و دختران در فضای آکادمیک جدی‌تر است، می‌توان نسبت به فعالیت آنان در اکوسیستم دانش‌بنیان امیدوارتر بود. در نتیجه، انتظار می‌رود در سال‌های نه‌چندان‌دور، حضور دختران و زنان در عرصه‌های فناوری بیشتر باشد.
صنعت در ایران مردسالارانه است
کاویانی بااشاره به آسیب برخی از نگرش‌های سنتی به رشد اقتصاد کشور گفت: هنوز در برخی فضاهای شغلی رنگ‌وبوی سنتی حاکم است. همچنان در برخی از فضاهای کسب‌وکار و تخصصی، زنان در اولویت دوم انتخاب قرار می‌گیرند و جریان همکاری برای مردان آسان‌تر است.
نهادهای دولتی مردانه است
وی افزود: یکی از نقدهای جدی در مسیر شکوفایی بانوان کارآفرین، مربوط به بدنه مدیریتی ادارات و نهادهای دولتی است. متاسفانه در اغلب جلسات بانوان فناور با ادارات دولتی، آنها توان و انرژی بیشتری برای اثبات طرح‌های‌شان صرف می‌کنند؛ این در حالی است که تولیدات و فعالیت‌شان در این عرصه کمتر از یک مرد فناور نیست. به‌گفته کاویانی، متاسفانه زنان انگشت‌شماری در سطوح بالای مدیریتی فعالیت دارند. برای مثال، در معاونت علمی و فناوری اقتصاد دانش‌بنیان هم، زنان در مناصب مدیریتی بالارتبه قرار ندارند و اغلب مدیران عالی‌رتبه مرد هستند.
به‌گفته وی، وقتی مناصب مدیریتی عالی رتبه در اکوسیستم دانش‌بنیان در اختیار زنان باشد، درک آنها از مشکلات بانوان کارآفرین بیشتر خواهد بود و این فضا را برای زنان نرم‌تر می‌کند. بنابراین، یکی از درخواست‌های جدی بانوان کارآفرین و فناور از نهادهای متولی اکوسیستم دانش‌بنیان این است که دست‌کم یکی از معاونان اصلی این نهادها در اختیار بانوان باشد. سوال مهم در این عرصه این است که چرا زنان معمولا مناصب مدیریتی رده ۳ یا ۴ را در اختیار می‌گیرند. بهاعتقادمن، حضور زنان در رده‌های مدیریتی بالا می‌تواند برای زنان فناور یک امتیاز ویژه باشد.
وی بااشاره به اینکه احتمال موفقیت بانوان فناور به نسبت مردان بالاتر است، گفت: تجربه نشان داده است که درصد موفقیت زنان کارآفرین و فناور به‌دلیل اینکه جوانب بیشتری را به نسبت مردان در نظر می‌گیرند، بیشتر بوده است. در حقیقت، از آنجایی که بانوان در بستر منطقی‌تری و با داده‌های بیشتری ریسک می‌کنند، احتمال موفقیت آن کمابیش بیشتر از مردان است، چراکه جنبه‌های مختلف یک کار را با عمق لازم بررسی می‌کنند و همین امر باعث می‌شود که درصد موفقیت ریسک را افزایش دهد.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده، داشتن نگرش انتخابی، در اکوسیستم دانش‌بنیان که اصلی‌ترین رویکردش نوآوری و گسترش تفکرات نو در کسب‌وکار است، خود جای سوال دارد.
بانوان ایرانی در هر عرصه و زیست‌بومی در ایران مجال فعالیت دارند و با تولیدات خود نقش پررنگی در رشد و توسعه اقتصاد دانش‌بنیان داشته‌اند؛ نقشی که نیازمند توجه بیشتر از سوی مسئولان برای بسترسازی توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان زنان است تا شاهد بهبود و تثبیت جایگان زنان در زیست‌بوم نوآوری و فناوری و افزایش اثربخشی نقش آنها در توسعه اقتصاد ایران
باشیم.
