هرچند معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست کشور استفاده از سوخت مازوت برای مصرف نیروگاه‌ها و واحدهای صنعتی و معدنی را ممنوع اعلام کرد. علاوه بر این، خبرهایی مبنی بر افزایش بهای گاز مصرفی صنایع به‌ویژه فولادسازان مطرح می‌شود. در چنین شرایطی، روند تولید صنایع در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. برای بررسی این موضوع و اثرات آن بر تولید و بازار فولاد کشور با فعالان این صنعت گفت‌وگو کرده و نظرات آنها را درباره تغییرات احتمالی طی ماه‌های آینده جویا شده‌ایم.

پایان اعطای انرژی ارزان

صنعت فولاد در ایران بر پایه بهره‌مندی از گاز ایجادشده و توسعه‌یافته است. گاز طبیعی علاوه بر حامل انرژی‌بودن در مرحله احیاء آهن‌سازی و تولید آهن اسفنجی نیز استفاده می‌شود. این توسعه به‌قدری موفق بوده که اکنون ایران در جایگاه دهمین تولیدکننده بزرگ فولاد و نخستین تولیدکننده آهن اسفنجی برپایه گاز در جهان قرار دارد. سهم هزینه‌های تأمین حامل‌های انرژی از بهای تمام‌شده تولید فولاد در کشور اختلاف زیادی با سایر کشورها دارد و همین موضوع به‌عنوان یکی از عوامل توسعه‌نیافتگی بخش انرژی کشور شناخته می‌شود. با توجه به محدودیت‌های زیرساختی که در صنایع گاز کشور به چشم می‌خورد، اصلاح روند کنونی اهمیت ویژه‌ای دارد. حذف یارانه انرژی که در اختیار صنایع قرار می‌گیرد با بهره‌گیری از توان و ظرفیت مالی فولادسازان از مهم‌ترین راهکارها برای مقابله با این شرایط است.

در همین حال باید خاطرنشان کرد با وجود اینکه بهره‌مندی از گاز طبیعی و ارزان، یکی از مشوق‌های سرمایه‌گذاری در بخش فولاد کشور بوده اما هیچ مشوقی همیشگی نیست. علاوه بر این، تداوم ارائه مشوق‌های مالی به صنایع، خود زمینه افت پیوسته بهره‌وری و کاهش رقابت‌پذیری در سطح بین‌المللی را فراهم می‌کند. در واقع باید اینطور ادعا کرد که زنجیره فولاد کشور به سطحی از بلوغ صنعتی رسیده که قادر به تداوم فعالیت‌های اقتصادی درصورت حذف یارانه‌های انرژی باشد.

افزایش نرخ، ارجح بر توقف تولید

رضا شهرستانی، عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد ایران در گفت‌وگو با صمت و درباره افزایش بهای گاز مصرفی صنایع فولاد به‌دنبال محدودیت در روند تامین گاز و توسعه‌نیافتگی زیرساخت‌های انرژی در کشور، گفت: نرخ یک محصول باید در تقابل میان عرضه و تقاضا کشف شود. اگر به گاز همچون کالای مصرفی برای صنایع نگاه شود، طبیعتا در دوران کمبود گاز، رشد نرخ این حامل انرژی، طبیعی به‌نظر می‌رسد.

وی در ادامه با اشاره به پیشنهاد عرضه حامل‌های انرژی مانند برق و گاز در بورس انرژی گفت: این اقدام می‌تواند به رقابتی شدن بهای فروش این حامل‌ها منتهی شود. در چنین شرایطی برای خرید برق و گاز رقابت می‌شود.

شهرستانی در ادامه تاکید کرد: افزایش بهای گاز یا برق به قطع و توقف تولید صنایع ارجحیت دارد. توقف تولید به منزله وارد آمدن خسارات جدی به صنایع و تولیدکنندگان است.

این عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد گفت: پس از گذشت نخستین موج سرما طی هفته‌های گذشته، دوباره شاهد افزایش دما در اغلب مناطق کشور بودیم. درنتیجه هنوز محدودیت قابل‌توجهی برای صنایع فولاد و در روند تامین گاز موردنیاز این واحدها ایجاد نشده است. اما از قبل پیش‌بینی‌شده میزان محدودیت گاز صنایع فولاد کشور در آذر تا ۳۰ درصد، دی‌۵۰ درصد و بهمن ماه ۷۰ درصد باشد.

عضو هیات مدیره انجمن تولیدکنندگان فولاد گفت: در همه بخش‌های زنجیره فولاد به‌جز تولید آهن اسفنجی می‌توانیم از سوخت مایع به‌عنوان جایگزین گاز برای تولید استفاده کنیم. درنتیجه چنانچه مجوزهای لازم صادر شود، تولید در این صنعت متوقف نخواهد شد. هرچند باید تاکید کرد فرآیند احیا و تولید آهن اسفنجی در کشور بر پایه بهره‌گیری از گاز طبیعی ایجادشده و توسعه‌یافته است؛ یعنی از گاز به‌عنوان خوراک تولید استفاده می‌شود و امکان جایگزینی آن با مازوت یا سایر سوخت‌ها وجود ندارد اما سایر حلقه‌های تولید امکان بهره‌مندی از سوخت‌های جایگزین همچون مازوت، نفت سفید یا گازوئیل را دارند. البته برخی صنایع تجهیزات لازم برای این تغییر را در اختیار ندارند. هرچند اگر این قطعی‌ها ادامه‌دار باشد، ناچارند هزینه تغییرات را بپذیرند.

همه تولیدکنندگان را به یک چشم نبینید

مجید سعیدیان، فعال صنعت فولاد در گفت‌وگو با صمت و درباره کمبود گاز در ماه‌های پیش‌رو برای صنایع فولاد و همچنین احتمال افزایش بهای گاز موردنیاز صنایع در هفته‌های آینده، گفت: براساس مصوبات وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره تغییر بهای مصرفی صنایع، استراتژی‌های اتخاذشده برای تغییر نرخ انرژی مصرفی صنایع فلزی بدون توجه به تفاوت واحدهای تولیدی تبیین می‌شود. روند تولید صنایع فلزی بسیار متفاوت است؛ مصرف گاز و برق این واحدها تفاوت قابل‌توجهی دارد.

وی افزود: به‌عنوان مثال، برق مصرفی یک واحد تولیدکننده میلگرد و سایر محصولات ساختمانی که تولید آن روزانه ۱۰۰۰ تن برآورد می‌شود، ۳ مگاوات است اما تولید همین حجم شمش فولاد به برق ۴۰ مگاواتی نیاز دارد و درنتیجه باید اعتراف کرد شرایط تولید در این صنایع و مصرف انرژی آنها کاملا متفاوت است و نباید تعرفه تمامی صنوف یکسان باشد.

این فعال صنعت فولاد در ادامه افزود: از ابتدای امسال، نرخ برق و گاز صنایع ۵ برابر افزایش یافته و بر پرداخت آن نیز از سوی صنایع اصرار می‌شود. همین موضوع نیز چالش‌های جدی را برای فعالان بخش تولید فراهم کرده و روند سودآوری آنها را تحت‌تاثیر قرار داده است. در چنین شرایطی، رشد مجدد بهای گاز مصرفی صنایع به‌منزله تحمیل هزینه‌های گزاف مجدد بر تولیدکنندگان است. بدون تردید بسیاری از فعالان بخش فولاد توان پرداخت این هزینه را ندارند و درنتیجه به اعتقاد من مصوبه یادشده درنهایت اجرایی نخواهد شد.

سعیدیان گفت: کلی‌نگری در برخورد با صنایع نتیجه مثبتی ندارد و زمینه بر هم خوردن روند تولید واحدهای گوناگون صنعتی کشور را فراهم می‌کند؛ بنابراین باید پیش از اتخاذ چنین تصمیماتی، شرایط تولید هم مورد توجه مسئولان قرار گیرد.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر محدودیت ایجادشده در زمینه تامین گاز صنایع فولاد کشور گفت: تاکنون محدودیتی برای واحدهای فولادی کشور ایجاد نشده است. البته در هر استان چند واحد پرمصرف انتخاب شده‌اند که در صورت محدودیت تامین گاز، در درجه نخست تولید این واحدها کاهش یابد.

سعیدیان در ادامه با اشاره به صحبت‌های مطرح‌شده از سوی معاون رئیس‌جمهوری و رئیس سازمان حفاظت از محیط‌زیست کشور مبنی بر ممنوعیت استفاده از سوخت مازوت برای مصرف نیروگاه‌ها و واحدهای صنعتی و معدنی، گفت: این ممنوعیت به منزله توقف تولید صنایع همزمان با توقف تامین گاز است. بسیاری از واحدهای تولیدکننده محصولات فولادی ساختمانی در گذشته از مازوت به‌عنوان سوخت استفاده می‌کردند. این واحدها با توقف تامین گاز، دوباره امکان تبدیل روند فعالیت خود به شرایط گذشته و استفاده از مازوت را دارند اما در حال‌حاضر صنایع در شرایط سردرگمی قرار دارند؛ یعنی هنوز مشخص نیست مجوز سوزاندن مازوت به آنها داده می‌شود یا خیر!

این فعال صنعت فولاد گفت: چنانچه روند تامین گاز صنایع با محدودیت روبه‌رو شود، بازار خریدوفروش فولاد با التهاب روبه‌رو می‌شود و برای مدیریت این شرایط باید بخشی از تولید در هر استان فعال بماند. هرچند در هر صورت با کاهش تولید شاهد افزایش نرخ فولاد و محصولات فولادی در استان‌های گوناگون خواهیم بود.

ما سابقه توقف تولید را در تابستان و به‌دنبال آن محدودیت در تامین برق صنایع را هم تجربه کرده‌ایم و بدون تردید در چنین شرایطی، نرخ فولاد تغییر می‌کند. علاوه بر این، تولیدکننده نیز از شرایط پیش‌آمده متضرر خواهد شد.

با توقف تولید، هزینه تولیدکنندگان همچنان ادامه دارد. علاوه بر این، سوددهی واحدهای صنعتی در گرو افزایش ظرفیت تولید آنهاست؛ یعنی منفعت ما در تولید با ظرفیت بالاست.

چنانچه شاهد توقف تولید واحدهای فولادی کشور باشیم، از میزان سودآوری صنایع به‌شدت کاسته خواهد شد و حتی بسیاری از واحدهای تولیدی به ضرردهی می‌رسند؛ بنابراین از سیاست‌گذاران انتظار می‌رود چاره‌ای اساسی برای رفع این کمبودها بیندیشند.

سخن پایانی

از مجموع موارد یادشده می‌توان این‌گونه برداشت کرد که کمبود سوخت و بی‌توجهی به ارتقای زیرساخت‌های انرژی اکنون به چالشی جدی برای فعالان صنعتی بدل شده است. خطر توقف تولید، روند فعالیت بسیاری از صنایع از جمله واحدهای فولادی را تهدید می‌کند. هرچند گاز ارزان و یارانه‌ای که با هدف حمایت از صنایع در اختیار این واحدها قرار می‌گیرد، به‌عنوان یکی از عوامل توسعه‌نیافتگی صنایع گاز کشور نام برده و پیشنهاد می‌شود با واقعی کردن نرخ گاز مصرفی صنایع در مسیر توسعه این زیرساخت‌ها حرکت شود. فارغ از اجرایی شدن یا نشدن رشد قیمتی گاز مورداستفاده صنایع باید اذعان کرد که در موقعیت کنونی شرایط آینده برای فعالان صنعتی روشن نیست. در چنین شرایطی، این واحدها نمی‌توانند برای تولید خود برنامه‌ریزی کنند و همین موضوع نیز التهاب قابل‌توجهی را به بازار تحمیل می‌کند.