به عصر چهارم فضا خوش آمدید
کارشناسان معتقدند اصلی‌ترین خدمت عصر چهارم فضا جاری شدن فناوری‌های فضایی در جریان زندگی روزمره است.
روزگاری جنگ های فضایی میان شوروی سابق با امریکا جزو اخبار داغ دستاوردهای فناورانه در جهان به شمار می رفت، اما امروز دسترسی به فضا تبدیل به امری عادی شده و این استفاده از داده های فضاپایه است که نشانگر اصلی قدرت کشورها در بهره گیری از کیهان سیاه اطراف شان است. پرسش مهم در این زمینه این است که باوجود تفاوت در به ثمر رساندن پروژه های فضایی، سهم کشورها در بهره گیری از داده های فضایی چقدر است؟ ایران چقدر امکان بهره گیری از داده های فضایی را در شرایط کنونی دارد؟ در واقع نقش ما در صحنه عصر چهارم فضا چیست؟ بر همین مبنا صمت به بررسی رویکردهای مهم در بکارگیری استارت آپ ها و دانش بنیان ها برای توسعه فناوری های فضایی در کشور پرداخته است.
روایتی از زمینی تر شدن کاوش های فضایی
اسپوتنیک یک؛ نخستین ماهواره روسی که با پرتاب آن به فضا، سوت آغاز رقابت های فضایی میان 2 جناح غرب و شرق کره زمین، یعنی ایالات متحده امریکا با اتحادجماهیرشوروی (روسیه) زده شد و درست از همین زمان به بعد رقابت های فضایی که به جنگ سرد معروف است، شکل گرفت. طولی نکشید که امریکایی ها با ارسال اکسپلورر پاسخ درخوری به شوروی دادند و این گونه بود که نزدیک به 5 دهه جنگ های فضایی طول کشید و دست آخر با سفر انسان به کره ماه، البته اگر حقیقت داشته باشد، روسیه به رقابت فضایی پایان داد. برای مثال، برخی از آنها با دوربین های نجومی ساعت ها چشم بر آسمان می دوختند و گوش به اخبار می سپردند تا بدانند مسافران ماه چه زمانی به زمین بازمی گردند. بعد از این دوره بود که با توسعه ارسال ماهواره های سنگین، کاوش های فضایی زمینی تر شد و گروه های مردم نهاد در قالب انجمن های ترویجی به ارائه و آموزش دانش فضایی در جامعه پرداختند و شاخه هایی از قبیل نجوم آماتوری، عکاسی آسمان شب و ... شکل گرفت. این گونه بود که عصر دوم و سوم فضا هم پدیدار شد، اما امروز بشر در مقام مطالبه گری از کیهان اطرافش قرار گرفته و می خواهد دانش فضایی را برای آسایش و امنیت بیشتر خود به کار گیرد؛ شاید به همین دلیل است که خواهان راه اندازی اینترنت جهانی و حتی زندگی در دیگر سیاره ها است. با ساخت پلتفرم های مبتنی بر داده های فضایی نظیر اپلیکیشن های مبتنی بر این داده ها، درهای عصر چهارم فضا به روی نسل امروز انسان گشوده شده است؛ پس به عصر چهارم فضا خوش آمدید.
بخش خصوصی فضاپیما می شود
مهدی ابوالقاسمی، مشاور رئیس سازمان فضایی ایران، در گفت وگو با صمت درباره اهمیت فعالیت شرکت های دانش بنیان در بهره گیری از دانش فضایی به ویژه در عصر چهارم فضا گفت: یکی از رویکردهای اصلی عصر چهارم فضا، پررنگ تر شدن نقش بخش خصوصی است که بیشتر پروژه ها از مدل کارفرماـ پیمانکار به مدل مشارکتی تبدیل شده است، در حقیقت شاخصه اصلی این دوره، برجسته شدن نقش شرکت های دانش بنیان و استارت آپ ها در دل بخش خصوصی است که نقش اصلی را در بسیاری از پروژه ها ایفا می کنند؛ برای مثال، از آنجایی که یکی از رویکردهای عصر چهارم فضا، ارائه خدمات و سرویس های ارزش افزوده و ایجاد تغییر و پیشرفت در زندگی روزمره مردم بود، در زمینه های گوناگون، این هدف تا حد زیادی عملی شد که می توان به سرویس هایی نظیر موقعیت یابی و مسیریابی برمبنای داده های فضایی یا کشاورزی هوشمند برمبنای تصاویر ماهواره ای و بسیاری از خدمات دیگر اشاره کرد.
نمونه ای از پروژه های استارت آپی موفق
وی افزود: یکی از مزایای عصر چهارم فضا، خارج شدن فناوری های فضایی از انحصار دولت ها است؛ برای مثال، می توان به پروژه استارلینک اشاره کرد که توسط شرکت اسپیس ایکس راه اندازی شد و با تکمیل آن، اینترنت ماهواره ای در دسترس همه کاربران قرار می گیرد و هیچ مرز و محدودیتی به لحاظ دسترسی به اینترنت در جهان برای تمام مردم دنیا وجود نخواهد داشت یا در زمینه سنجش از دور می توان به پروژه کوپرنیک اشاره کرد که در سال ۲۰۰۸ توسط اتحادیه اروپا آغاز شد و با پرتاب 8 ماهواره به فضا، داده ها و تصاویر بسیار ارزشمندی را تولید و به صورت رایگان در اختیار کاربران قرار داد. گفتنی است، پژوهشگران و کاربران این پروژه در حال حاضر می توانند داده های این ماهواره ها را با وضوح تصویر ۱۰ متر به راحتی دریافت کنند که به احتمال زیاد در آینده نزدیک، تصاویر با دقت و وضوح تصویر بالاتر هم به صورت رایگان در اختیار کاربران قرار می گیرد.
ارائه خدمات بهتر در گرو داده های بیشتر
ابوالقاسمی گفت: امروزه داده ها به عنوان دارایی و نقطه قوت محسوب می شوند، هر مجموعه ای اعم از دولتی یا خصوصی که داده های بهتر و بیشتری خلق یا جمع آوری کند، خدمات بهتری هم می تواند به کاربران بدهد و قاعدتا قدرت و خلق ارزش بیشتری هم دارد. در واقع، رقابت اصلی دنیای امروز در خلق، جمع آوری و تحلیل داده ها و ارائه آنها در بستر مناسب است؛ خوشبختانه با اتفاقاتی که امروزه در علوم فضایی افتاده، محدودیت های موجود در دسترسی به اطلاعات و داده ها شکسته شده است.
به گفته وی، بر همین مبنا، سازمان فضایی ایران از سال ۱۳۹۶ رویکرد توسعه کسب وکارهای فضاپایه را در دستور کار خود قرار داد و با همین رویکرد، اکنون بیش از 50 استارت آپ و شرکت دانش بنیان فضاپایه در حوزه های مختلف ایجاد شدند که حوزه کشاورزی هوشمند از مهم ترین آنها بود.
این کارشناس درباره سیاست سازمان فضایی ایران به منظور توسعه فعالیت های استارت آپی گفت: یکی از اقدامات مهم سازمان فضایی ایران، فراهم کردن دسترسی آسان استارت آپ ها و بخش خصوصی به داده های موجود و آرشیو ارزشمند 40 ساله سازمان بوده که از طریق ایجاد و راه اندازی «مرکز ملی مدیریت داده و خدمات فضایی» در سال ۱۳۹۹ محقق شده است. علاوه بر این، سازمان، اقدامات مناسبی را در راستای خرید و در مدار قرار دادن ماهواره سنجشی ملی و همچنین خرید داده های ماهواره ای با وضوح مناسب انجام داده است که به زودی اجرایی شدن این پروژه ها را می بینیم.
وی افزود: ناگفته نماند که خوشبختانه در حال حاضر، کاربران می توانند داده های ماهواره ای را با وضوح تصویر مناسب از منابع خارجی به صورت رایگان برای مصارف غیرتجاری دریافت کنند. در صورت نیاز به داده های باکیفیت تر و ارائه سرویس های ارزش افزوده، لازم است هزینه های آن پرداخت شود.
توسعه فناوری های فضایی در مراکز نوآوری
ابوالقاسمی بااشاره به این امر که مهم ترین رویکرد بخش عصر چهارم فضا در سازمان فضایی ایران در حمایت از دانش بنیان ها چیست؟ گفت: از زمانی که موضوع نسل چهارم فضا در سازمان فضایی مطرح شد، چند رویکرد در دستور کار قرار گرفت؛ یکی از آنها کمک به ایجاد مراکز نوآوری در حوزه فضایی بود که تاکنون 4مرکز نوآوری فضاپایه با همکاری بخش خصوصی به نام های امیدفضا، فضای نو، کیهان و گرانش ایجاد شده است که این 4 مرکز وظیفه تبدیل ایده های خلاقانه به خدمات و توسعه فناوری را برعهده دارند. در حقیقت، ایده پردازان می توانند با ورود به یکی از این مراکز، مسیر تبدیل شدن ایده به محصول را طی کنند. گام بعدی این بود که اگر این شرکت ها به لحاظ مالی نیازمند حمایت باشند، سازمان فضایی ایران با همکاری صندوق نوآوری شکوفایی و معاونت علمی ریاست جمهوری، تسهیلات مناسب را در اختیار آنها قرار دهد.
وی افزود: در گام های بعدی اگر خدمتی ایجاد شد که نیاز به مجوز و گواهینامه برای ارائه آن باشد، سازمان مجوزهای لازم را برای استفاده از داده ها و خدمات ماهواره ای چه مخابراتی و چه سنجش از دور به متقاضیان ارائه می دهد. در حال حاضر چند شرکت دانش بنیان در زمینه کشاورزی هوشمند به کشاورزان خدمات می دهند، همچنین چند شرکت هم در پایش منابع طبیعی، پایش آتش سوزی ها و مدیریت بحران فعال هستند.
دست چین و روسیه در یک کاسه
محمدرضا رضایی، کارشناس فناوری های فضایی در گفت وگو با صمت بااشاره به رویکرد تجاری فناوری های فضایی گفت: از آنجایی که فناوری های فضایی رویکرد تجاری گسترده ای به خود گرفته اند، امکان دارد روسیه اهداف اقتصادی بزرگ تری را در نظر داشته باشد. چین امروزه دارای یک اقتصاد بسیار پرقدرتی است که روحیه جنگ طلبی هم ندارد و بیشتر رقابتی عمل می کند و وارد جنگ نمی شود؛ چین در شیب رو به بالای اقتصادی قرار دارد و هر چالشی می تواند مانعی برای این رشد باشد؛ به همین دلیل نمی خواهد به تنازع و جنگ بپردازد و از طرفی هم روسیه به دنبال احیای خود در بحث فضا است، بنابراین چین می تواند بازوی خوبی برای روسیه در رسیدن به اهدافش باشد.
وی بااشاره به مشاجرات فضایی سال گذشته امریکا و روسیه به ویژه پیش از حمله نظامی روسیه به اوکراین و تاثیرات برآمده از آن گفت: تنش های فضایی امریکا با روسیه امر جدیدی نیست و سابقه چندباره دارد که از اتفاق یکی از این مشاجرات هم، مربوط به ایران می شود. نزدیک به یک دهه پیش بود که این 2 کشور بر سر ایران به چالش رسیدند؛ زمانی که تحریم های مختلفی بر ایران اعمال شد؛ روسیه باید از برخی قراردادهای فضایی هم تحریم می شد، اما همان موقع کنگره روسیه این تبصره را زد که در برنامه های فضایی کشورش با امریکا خللی وارد نشود و همین اتفاق هم افتاد.
بازیگر جدیدی به نام چین
به گفته وی، اما اینکه آیا تکرار عصر رقابت های فضایی رخ می دهد یا خیر، لازم است، بگوییم که امروزه جهان از دوقطبی به چندقطبی در رقابت های فضایی تبدیل شده است؛ شاید روسیه بخواهد به چین بیشتر نزدیک شود تا به امریکا و شاید بخواهد دست در دست چین به رقابت های فضایی با امریکا بپردازد،زیرا آن نقشی را که شوروی در آن سال ها مقابل امریکا به عنوان یک قدرت فضایی اجرا می کرد،در توان روسیه
نیست.
رضایی گفت: پیش بینی می شود در آینده ای نه چندان دور، چین بتواند به اقتصاد اول جهان تبدیل شود؛ از سوی دیگر، چون چینی ها توانستند در چند دهه اخیر در بحث فناوری های فضایی به پیشرفت های زیادی دست یابند و این پیشرفت ها مرهون کمک های روسیه بوده است، این نظریه قدرت بیشتری پیدا می کند که روسیه می خواهد به همراه چین به رقابت با امریکا بپردازد.
سخن پایانی
باتوجه به موارد یادشده، تنش های سیاسی میان ابرقدرت ها نه تنها تاثیر منفی روی پیشرفت فناوری ها ندارد، بلکه باعث پیشرفت شان هم می شود و امکان دارد آن فضای رقابتی را که مدت ها در فناوری های فضایی دیده نمی شد، به وجود بیاورد و به عصر چهارم فضا قوت بیشتری ببخشد. فناوری فضایی نیز با تحولات دیجیتال ترکیب و منجر به ایجاد سرویس های کاربردی و متنوعی در زندگی بشر شد که بسیاری از آنها سبک زندگی انسان ها را در سال های اخیر به شدت تغییر داده است. بر همین اساس، یکی از مواردی که باید به آن توجه ویژه کنیم، بحث توسعه بازار است؛ برای پیشرفت در عصر چهارم فضا، باید بازار هدف را توسعه دهیم. گفتنی است، برای رفع این مانع، لازم است با سازمان های دولتی برای ترویج و معرفی خدمات دانش بنیان ها ارتباط موثر برقرار شود، در نهایت ورود فناوری جدید به جریان زندگی روزمره مردم و توسعه بازار، نیازمند فرهنگ سازی گسترده و هدفمند است تا کاربران با خدمات و قابلیت های آن فناوری آشنا و تبدیل به مشتریان آن سرویس شوند.
