در بخش معدن، یکی از مهم ‌ ترین و در عین حال مغفول ‌ ترین حوزه ‌ ها اکتشاف است. در حالی که اجرای عملیات در این زمینه از مسئولیت ‌ های حاکمیت معدن کشور به ‌ شمار می ‌ رود، به ‌ باور کارشناسان دولت به وظایف خود عمل نکرده و یکی از دلایل این بی ‌ توجهی را فرار بخش ‌ دولتی از ریسک سرمایه ‌ گذاری ‌ های ‌ جدید می ‌ دانند.

علاوه بر این، فشار بودجه ‌ ای سال ‌ های اخیر هم سبب شده سهم استان ‌ ها و مناطق از حقوق دولتی که باید صرف توسعه زیرساخت، احیا یا صیانت از محیط ‌ زیست یا رفاه منطقه می ‌ شده، پرداخت نشده است. اما چشم ‌ انداز سرمایه ‌ گذاری در این بخش چیست و ایمیدرو و بخش خصوصی چه اقداماتی برای حل این مشکل می ‌ توانند انجام دهند.

احمد فتاحی ‌‌ مجلج، مدیر اکتشاف ایمیدرو درباره مرحله اکتشاف در معدنکاری و عملکرد سازمان ایمیدرو در این حوزه عنوان کرد: اکتشاف در کشور ما به ‌ نوعی جزو وظایف حاکمیتی به ‌‌ شمار می ‌‌ رود.

اول موشکافی، بعد معدنکاری

فتاحی به معدن ‌ نامه گفت: مطابق ماده ۵ قانون معادن و تبصره یک ذیل آن، وزارت صنعت، معدن و تجارت مکلف است بستر لازم را به ‌ منظور اکتشاف ذخایر معدنی در سراسر کشور برای اشخاص حقیقی و حقوقی فراهم آورد و دولت نیز مکلف است در لایحه بودجه سالانه، اعتبار لازم به ‌ منظور ایجاد بستر مناسب برای اکتشاف ذخایر معدنی در سراسر کشور را تامین کند.

در راستای اکتشاف

فتاحی ‌‌ مجلج در پاسخ به این پرسش که آیا تنها ایمیدرو وظیفه اکتشاف را برعهده دارد، گفت: سازمان زمین ‌‌ شناسی و اکتشافات معدنی کشور نیز به ‌ عنوان زیرمجموعه وزارت صنعت، معدن و تجارت در این راستا وظیفه تولید اطلاعات پایه را برعهده دارد. در حقیقت این دو سازمان به ‌ صورت مشخص بازوی اجرایی وزارتخانه صنعت، معدن و تجارت در بخش اکتشاف هستند.

سازمان زمین ‌ شناسی

وی در ادامه درباره وظایف هر یک از این سازمان ‌ ها در زمینه اکتشاف عنوان کرد: برای پیشگیری از موازی ‌‌ کاری، اقدامات موردنظر در زمینه اکتشاف بین این دو سازمان تقسیم شده است. سازمان زمین ‌‌ شناسی و اکتشافات معدنی کشور در سال ‌ های گذشته اعلام کرد در فاز شناسایی اقدام به تهیه داده ‌ های پایه اکتشافی مانند نقشه ‌ های زمین ‌‌ شناسی یک ‌ دویست ‌ وپنجاه هزارم و یک صدهزارم، تهیه نقشه ‌ های ژئوشیمی یک صد هزارم و انجام ژئوفیزیک هوایی کرده و اخیرا هم در قالب توافقنامه سه ‌ جانبه (معاونت معادن و فرآوری مواد وزارت صمت، ایمیدرو و سازمان زمین ‌ شناسی)، تهیه ۳ لایه زمین ‌‌ شناسی، ژئوشیمی و زمین ‌‌ شناسی اقتصادی در مقیاس یک پنجاه ‌ هزارم را در دستور کار دارد.

وظیفه ایمیدرو

فتاحی در ادامه با اشاره به وظیفه سازمان ایمیدرو عنوان کرد: پس از انجام مطالعات سازمان زمین ‌‌ شناسی، کار سازمان ایمیدرو آغاز می ‌‌ شود. زمانی که یک محدوده در کاداستر ثبت ‌‌ شد، فرآیند اخذ مجوزهای لازم از ارگان ‌ های اجرایی مانند سازمان ‌ های منابع طبیعی، محیط ‌ زیست، میراث فرهنگی و انرژی اتمی و… (که اکنون تعداد این ارگان ‌ ها به عدد ۱۲ رسیده است) آغاز می ‌ شود. پس از اخذ مجوزهای لازم، با ارائه گزارش توجیهی، قرارداد مسئول فنی و پرداخت مبلغ تبصره ۲ ماده ۶ قانون معادن، پروانه اکتشاف به ‌ نام ایمیدرو صادر می ‌‌ شود.

وی ادامه داد: پروانه اکتشاف شامل دو مرحله است؛ مرحله اول فازهای شناسایی و پی ‌‌ جویی و مرحله دوم فازهای عمومی و تفصیلی؛ به ‌ عبارتی فرآیند اکتشاف شامل ۴ مرحله است و ایمیدرو در این ۴ مرحله فعالیت می ‌‌ کند.

وی تصریح کرد: پس زمانی که سازمان زمین ‌‌ شناسی اطلاعات پایه را تولید کرد، تکمیل اطلاعات در مقیاس بزرگ ‌ تر -معمولا یک بیست ‌ وپنج هزارم، پنج ‌ هزارم تا یک هزارم که در اشل معدن است- مربوط به اشخاص حقیقی و حقوقی است. سازمان ایمیدرو نیز به ‌ عنوان متقاضی، درخواست ثبت محدوده می ‌‌ کند و در نهایت پروانه برای این نهاد صادر می ‌‌ شود. پس از صدور پروانه، فعالیت ‌ های اکتشافی تا مرحله صدور گواهی کشف پیش می ‌‌ رود و بعد از آن، برای کسب پروانه بهره ‌‌ برداری اقدام می ‌ شود. این کل فرآیند کاری است که در ایمیدرو انجام می ‌‌ گیرد.

جرات یا حقیقت

مدیر اکتشاف ایمیدرو در ادامه عنوان کرد: برای اکتشاف محدوده ‌ های معدنی، به نقشه ‌ های زمین ‌ شناسی در مقیاس یک ‌ بیست ‌‌ وپنج هزارم به بالا نیاز است و با نقشه ‌ های یک صدهزارم موجود کسی جرات سرمایه ‌ گذاری برای اکتشاف را ندارد. مطابق ماده ۵ قانون معادن، اکتشاف توسط اشخاص حقیقی و حقوقی مجاز انجام می ‌‌ شود و وزارت صنعت، معدن و تجارت هم باید بسترهای لازم برای اکتشاف را فراهم کند.

گرچه شرکت ملی نفت، سازمان انرژی اتمی و سازمان ‌ های زیرمجموعه وزارت صمت داده ‌ های پایه اکتشافی را تولید می ‌‌ کنند، اما باوجود تکلیف قانونی مطابق تبصره ۳ ماده ۵ قانون معادن، نتایج مطالعات خود را به وزارتخانه ارائه نمی ‌ دهند تا این داده ‌ ها برای هم ‌‌ افزایی تجمیع شود؛ از همین رو با کمبود داده و اطلاعات اکتشافی، ریسک از دست دادن سرمایه در اکتشاف بسیار بالاست و بخش خصوصی تمایل چندانی برای ورود به این حوزه نشان نمی ‌ دهد.

اکتشاف و توسعه

امین صفری، معاون امور معادن و صنایع معدنی شرکت سرمایه ‌‌‌ گذاری توسعه معادن و فلزات از فاصله زیاد اکتشافات در ایران و جهان گفت و عنوان کرد: در کشور به شعار حمایت از اکتشاف توجه زیادی می ‌ شود.

وی به ماین ‌ نیوز گفت: همه فعالان معدنی به این موضوع اذعان دارند که اکتشاف یکی از مهم ‌ ترین بخش ‌‌‌ های صنعت معدنکاری است. حتی شرکت ‌ هایی که پیش از این معدنی نبودند، یک بخش معدنی راه ‌‌‌ اندازی کرده و به تحقیق و بررسی شرایط معادن و اکتشاف پرداخته ‌‌‌ و ماشین ‌‌‌ آلات و تجهیزات خریده ‌‌‌ اند. این بخش نسبت به سال ‌ های قبل پیشرفت خوبی داشته، اما فاصله ما با کشور ‌‌‌ های پیشرو بسیار زیاد است. به ‌ لحاظ تجهیزات و روش ‌ های حفاری نیز بخش معدن ایران از ابتدای کار که مربوط به زمین ‌‌‌ شناسی است تا انتها، همچنان به ‌ صورت سنتی و با فناوری ۴۰ سال پیش در حال فعالیت است، اما در دنیا هم تجهیزات و هم روش ‌ های تحلیل تغییر کرده و به ‌ روز شده ‌‌‌ است؛ در نتیجه باید گفت فاصله ما با استاندارد دنیا بسیار زیاد است.

مشتاقان غیردولتی

صمتامین صفری در پاسخ به این سوال که آیا شرکت ‌ های غیردولتی به حوزه اکتشاف معدنی ورود کرده ‌‌‌ اند یا خیر؟ گفت: شرکت ‌ های بزرگ خصولتی کمبود منابع برای سال ‌ های آینده را احساس می ‌ کنند؛ به ‌ ویژه شرکت ‌ های زنجیره فولاد این احتمال را بالا می ‌‌‌ دانند که تا ۱۵ سال آینده ممکن است با کمبود مواد اولیه مواجه شوند؛ از همین رو ناچار به توجه به حوزه معدن و اکتشافات شده ‌ اند.

وی گفت: اکتشاف فرآیندی پرهزینه و پرریسک است، به همین علت شرکت ‌ های خصوصی معدنی در سال ‌ های گذشته کمتر به ‌ طور گسترده به این حوزه پرداخته ‌ اند، اما امروزه به ‌ دلیل افزایش قیمت مواد معدنی توجه این شرکت ‌ ها به اکتشافات جلب شده است. به ‌ نظر می ‌‌‌ رسد این یک فرصت طلایی برای دولت است تا از جذابیت ایجادشده برای بخش ‌ خصوصی استفاده کند.

دولت می ‌ تواند به ‌ جای اینکه خود دست به عملیات اکتشافی بزند، پول شرکت ‌ های خصوصی را در این برهه وارد بخش اکتشاف کند و معادن را توسعه دهد. البته باید تاکید کنیم این فرصت طلایی ابدی و تضمین ‌ شده نیست. شاید ۵ سال دیگر چنین فرصتی در دسترس نباشد. در مجموع می ‌ توان این ‌‌‌ گونه بیان کرد که شرکت ‌ های خصوصی امروز بسیار مشتاق به انجام کار اکتشاف در کشور هستند.

معدنکاری فراسرزمینی

وی در ادامه به تاثیر معدنکاری فراسرزمینی در تامین مواد اولیه صنایع معدنی کشور اشاره کرد و افزود: شک نکنید معدنکاری فراسرزمینی به رفع مشکل تامین مواد اولیه کمک خواهد کرد؛ به ‌ ویژه در حوزه سنگ ‌ آهن شرکت ‌ های ایرانی مجبورند به سمت معادن فراسرزمینی حرکت کنند و هر شرکتی که زودتر به این فکر باشد، سود بیشتری کسب خواهد کرد.

سخن پایانی

از آنجایی که اکتشاف نخستین حلقه معدنکاری است، جای آن دارد که جدی ‌ تر از پیش به آن توجه شود تا تحولی در این حوزه رقم بخورد و سراسر سرزمین از مزایا و مواهب اقتصادی معدنکاری برخوردار شود.