هشدار ناسا به تولید گاز متان در کهریزک
چند روز پیش، سازمان فضایی امریکا (ناسا) عکسی از یک ابر ۵ کیلومتری متشکل از متان روی جو کهریزک را منتشر کرد که در فرآیند دفن زباله ایجاد شده بود.
چند روز پیش، سازمان فضایی امریکا (ناسا) عکسی از یک ابر ۵ کیلومتری متشکل از متان روی جو کهریزک را منتشر کرد که در فرآیند دفن زباله ایجاد شده بود. خبر حاکی از آن بود که دانشمندان ناسا بیش از ۵۰ نقطه را در سراسر جهان شناسایی کرده اند که به میزان عمده ای متان وارد جو می کنند. این بررسی جامع یک پیشرفت در زمینه مبارزه با گازهای گلخانه ای قوی محسوب می شود. متان کمابیش عامل ۳۰ درصد افزایش دمای جهانی تا به امروز است. هرچند مقدار این گاز در جو زمین بسیار کمتر از کربن دی اکسید است، اما در مقیاس زمانی یک قرن، حدود ۲۸ برابر گاز گلخانه ای قوی تر است و این مقدار در یک بازه زمانی ۲۰ ساله، به ۸۰ برابر می رسد. صمت به بهانه انتشار این عکس به بررسی دلایل این میزان از انتشار متان در جنوب تهران پرداخت.
متان، عامل ۳۰ درصد افزایش دمای جهانی
متاسفانه برخی مواقع شاهد هستیم که حجم وسیعی از زباله های تولیدی در بخش های مختلف خانگی، صنعتی و ساختمانی بدون رعایت نکات حفاظتی و مدنظر قرار گرفتن بحث تفکیک، توسط متولیان دفع پسماند در اطراف شهرها و کوه ها دفن رها می شود، گاه دفن زباله به این شیوه موجب متصاعد شدن بوی ناخوشایند در فضا و محل تجمع حیوانات موذی خواهد شد. کارشناسان معتقدند سیستم از بین بردن پسماند باید با رعایت نکاتی همراه باشد که آسیب کمتری به محیط زیست وارد شود و ما باید از تجربیات کشورهای بزرگ دنیا در این باره الگوبرداری تا بدانیم چگونه زباله های خود را بازیافت کنیم. در واقع، نیازمند یک برنامه ریزی و سازماندهی است و باید متخصصان امر و کسانی که تجربه کافی و اطلاعات در این زمینه دارند، برنامه ریزی را انجام دهند؛ اما هیچ شهرداری در جهان، توانایی انجام چنین کار بزرگی را
ندارد.
به همین دلیل، سازمانی با عنوان سازمان مدیریت پسماند تاسیس شد که در ابتدا کار خود را با قدرت آغاز کرد، اما بنا به دلایلی، وقفه در کارش افتاد. همین سازمان را می شود به عنوان یک نهاد مسئول شکل داد و برایش برنامه ریزی کرد.
تفکیک از مبدأ، یک اقدام سودآور
حمیدرضا پورعلاقه بندان، کارشناس پسماند در گفت وگو با صمت گفت: در بحث مدیریت پسماند، باید از تجربه کشورهای پیشرفته نظیر ژاپن بهره بگیریم و به عبارت دیگر، راهکارهای تجربه شده آنها را به کار ببندیم. موردی که امروز در بحث مدیریت پسماند موردتاکید قرار می گیرد، روش های جمع آوری و جداسازی پسماند از مبدأ و هنگام تولید است. بنابراین، در گام نخست، تفکیک پسماند از مبدأ از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اگر تفکیک در هنگام تولید اتفاق بیفتد، می توان برنامه های بیشتری برای بازیافت آن داشت، اما آن بخش از پسماندهایی که جزء مهمی در بخش امحا و دفن به شمار می آیند پسماندهای آلی و به عبارت دیگر، زباله های تر هستند. اگر این زباله ها به طورصحیح مدیریت نشوند، منجر به ایجاد گازهای گلخانه ای و متان می شوند.
هزینه سرسام آور دفن زباله
وی ادامه داد: مدیریت پسماند متشکل از زباله های تر و خشک بسیار هزینه بر است و در بخش کوچکی از کشور پسماند خشک و تر جدا، اما در بخش های زیادی از کشور، پسماند به صورت مخلوط جمع آوری می شود. برای مثال، اگر روزانه هزار تن پسماند در شهری نظیر اصفهان جمع آوری می شود که تنها ۷۷۰ تن آن از مبدأ جداسازی می شود و ۹۳۰ تن دیگر به صورت مخلوط جمع آوری می شود، اما در شهری مانند اصفهان این امکان وجود دارد که ۹۳۰ تن پسماند وارد خطوط پردازش پسماند قرار بگیرد و این امکان وجود دارد که بعد از پردازش وارد کارخانه کمپوست و کود آلی می شود که در این روند انتشار متان به کمترین میزان ممکن انجام می گیرد، اما چنین روندی در همه شهرها و استان های کشور از جمله تهران امکان پذیر نیست و ظرفیت برای پردازش پسماند وجود ندارد و بخشی از پسماندها بدون هیچ پردازشی به محل دفن یا امحا انتقال داده می شود.
این کارشناس پسماند گفت: در واقع پسماندی که پردازش و جداسازی نشده و مدیریت خاصی به ویژه در بخش ارگانیک آن انجام نگرفته است. وقتی به محل دفن منتقل شود، علاوه بر آسیب به شیرابه های تولیدی خاک محل دفن، بو آب های زیرزمینی منجر به انتشار زیاد گاز متان می شود؛ به طورمعمول از دفن زباله که ناشی از تجزیه بی هوازی یا هوازی پسماد است. حال اینکه در عکس ناسا ابر ۵ متری دیده شده، اتفاقی بوده که تازه رویت و در واقع به تازگی رسانه ای شده است.
تولید کمپوست و کود هم، متان تولید می کند
وی افزود: از آنجایی که بخش آلی زباله های تر برای تولید کمپوست و کود مورداستفاده قرار می گیرد، این روند هم متان تولید می کند. در واقع، فرآیند غیراصولی تولید کمپوست هم منجر به تولید گازهای گلخانه ای می شود. به عبارت روشن تر، دفن زباله و تولید غیراستاندارد کمپوست بیشتر متان تولید می کند، به ویژه در سال اول دفن میزان انتشار متان بسیار بالا است.
پورعلاقه بندان گفت: اگر بخواهیم پسماندهای شهرها را به جایی دیگر برای انداختن در خط پردازش ارسال کنیم، باید هزینه هنگفت و بسیار بالایی را صرف کنیم، چرا که حمل ونقل پسماند به شدت گران است و در کل مدیریت پسماند، فرآیندی هزینه بر و بدون سود است. به همین دلیل، در همه جای دنیا سوبسید به آن تعلق می گیرد، متاسفانه در ایران عبارت طلای کثیف به اشتباه جا افتاده است و ما چیزی با این عنوان نداریم و مدیریت پسماند یکی از فرآیندهای هزینه بر است و در توان شهرداری ها نیست که بخواهند دست به چنین اقدامی بزنند. به اعتقاد من، اگر هم می خواهند سرمایه گذاری کنند، خوب است در ابتدای مدیریت پسماند در جریان تفکیک آن اتفاق بیفتد. اپلیکیشن ها کمک زیادی در تفکیک زباله های خشک و تر می کنند، اما مشکل اصلی در مدیریت زباله های آلی است که در تهران توان مدیریتی کافی وجود ندارد. تهران نزدیک به ۴ . ۵ تن زباله آلی تولید می کند و راه حل آن یا زباله سوزهای خوب است یا فرآیند حذف بی هوازی.
بازیافت زباله با یک اپلیکیشن
همان گونه که پیش تر هم اشاره شد، تفکیک زباله از مبدأ از سوی خانوار و سرمایه گذاری روی این فرآیند، می تواند از صرف هزینه های آتی بکاهد. در این رابطه، مصطفی جوادی، کارآفرین در حوزه نوآوری های اجتماعی، در گفت وگو با صمت درباره اپلیکیشن «نگین بازیاب» که برنامه ای در راستای تفکیک پسماندهای خانگی است، گفت: از آنجایی که یکی از معضلات این روزهای شهرها، مدیریت پسماندها و حجم زیاد زباله های خانگی است، تصمیم گرفتیم در راستای یک برنامه منظم تا حد زیادی این معضل را برطرف کنیم. در مناطقی که در آن رفت وآمد زیادی وجود دارد، به همان میزان، حجم زباله ها به مرور زمان افزایش می یابد و تاکنون اقدام مناسبی هم از سوی شهرداری ها مشاهده نشده است، به همین دلیل تصمیم گرفتیم در حوزه مدیریت پسماند کارآفرینی کنیم.
به گفته جوادی، نخستین گامی که لازم است، برداشته شود، فرهنگ سازی و افزایش آگاهی مردم در زمینه بازیافت زباله است و در کنار آن، باید اقدامات فرهنگی موثری هم انجام داد. در واقع، باید برای درآمدزایی از پسماند و تاثیرگذاری در محیط زیست، فرهنگ سازی کرد. ما در ابتدا کارخانه بازیافت شیشه و پلاستیک را راه اندازی کردیم تا بتوانیم مواد اولیه لازم را تامین کنیم. گفتنی است، جدا کردن زباله از خانه ها تنها اقدام کافی نیست، چراکه از سوی زباله گردها در شهرها دوباره تجمیع یا از سوی ماشین های زباله ترکیب می شوند و در عمل جداسازی انجام شده توسط مردم به هدر می رود. مردم ابتدا باید یاد می گرفتند که چگونه پسماندهای خود را در منزل تفکیک کنند. برای مثال، نحوه دور ریختن شیشه، کاغذ و پلاستیک متفاوت است.
این کارآفرین خاطرنشان کرد: بهترین راه، تشویق افرادی است که به جمع آوری زباله ها می پردازند و همچنین افرادی که در خانه زباله های شان را تفکیک می کنند. خوشبختانه توانستیم از طریق طراحی یک اپلیکیشن و عضویت این 2 گروه در آن، نظم مشخصی به فرآیند تفکیک زباله ها بدهیم.
وی ادامه داد: روش کار این گونه است که افراد از طریق آیکون های موجود در این اپلیکیشن، در هر زمان به کارکنان ماشین های جمع آوری زباله اطلاع می دهند که دارای چه میزانی از زباله خشک و قابل بازیافت هستند و آنها برای دریافت این زباله به محل اعزام می شوند.
جوادی گفت: در این شرایط افرادی که مسئولیت جمع آوری زباله را دارند، با ثبت اسم فردی که زباله را از وی دریافت کرده اند و مشخصات زباله بازیافتی، به صورت منظم زباله ها را از خانه ها به صورت تفکیک شده به سوی محل بازیافت، انتقال می دهند. وی در ادامه گفت: یکی از راهکارها برای جذب حداکثری مردم، قراردادهایی با مرکز خریدی دیگر، برای تخفیف محصولات به اعضای خود در این اپلیکیشن بستیم.
در حقیقت، این تخفیف ها به افرادی که به تفکیک زباله از منزل می پردازند، تعلق می گیرد. در پی آن، با بانک سامان هم قراردادی مبنی بر ارائه یک شماره حساب و کارت عابربانک به این افراد، امضا شد. به عبارت دیگر، هر فردی که پسماندهای خود را تحویل داد، پس از ثبت آن در اپلیکیشن، هزینه آن به اعتبار کارت پسماند بانک سامان واریز می شود. در واقع، وجهی بابت پسماندهای شان دریافت می کنند.
به گفته جوادی، افرد می توانند با کارت های اعتباری پسماند خود، حتی از سایت فروشگاهی خودمان هم خرید و همچنین، می توانند در سفر به کیش از تخفیفات در دریافت خدمات گوناگون استفاده کنند؛ باتوجه به اهمیت تولید داخلی، تمامی این تخفیف ها برای خرید کالاهای ایرانی و داخلی است.
سخن پایانی
به گفته کارشناسان، اینکه در کشور ما از تولید انرژی از پسماند استقبال چندانی نشده است، به ارزان بودن انرژی برمی گردد. از آنجایی که منابع نفت و گاز کشورمان تا حد زیادی تامین کننده انرژی در کشورمان است، طبیعی است که مصرف این انرژی نسبت به دیگر کشورها ارزان تر باشد، اما امروزه لزوم بهینه سازی مصرف به منظور تولید انرژی به شدت احساس می شود. روزانه چندین هزار تن پسماندهای شهری و خطرناک در سطح کشور تولید می شود؛ زباله هایی که برخی از آنها خطرناک هستند و آسیب های فراوانی به محیط زیست می زنند، اما می توانند منبعی برای تولید انرژی گرمایشی و الکتریکی باشند. بنابراین، تفکیک زباله های خشک و تر از ابتدا، همان حلقه گمشده مدیریت پسماند است که با سرمایه گذاری روی آن، می توان از هزینه های هنگفت، در بخش دفع و امحای زباله کاست. با این وجود، نگرش جامع و واحدی درباره چرخه پسماند در مدیریت آن وجود ندارد و بیشتر مدیران نهادهای دولتی مربوطه نظیر شهرداری ها با نگرش کسب سود به آن نگاه می کنند.
