معاهدات آسیب‌پذیر محیط‌زیستی و دودی که به چشم همه می‌رود
تورج فتحی ـ معاون دفتر حفاظت و مدیریت زیست‌محیطی آب و خاک سازمان حفاظت محیط‌زیست
متاسفانه شکاف اقتصادی موجود میان کشورهای دنیا یکی از علل اساسی پایبند نبودن کشورهای فقیر یا در حال توسعه به حفظ محیط‌زیست، منابع آبی و خاکی زمین است. علت اصلی را باید در این نکته جست‌وجو کرد که این‌گونه کشورها که از ضعف اقتصادی رنج می‌برند، در تامین نیازهای اولیه زندگی مردم خود دچار مشکل هستند و به این جهت نمی‌توانند روی موضوعات محیط‌زیستی سرمایه‌گذاری قابل‌توجهی انجام دهند.
این نکته را می‌توان با مثال زیر به‌خوبی روشن کرد. آلودگی هوای پکن در وضعیتی بسیار بدتر از تهران قرار دارد، اما چینی‌ها به‌تازگی رقمی در حدود ۱۲۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کرده‌اند تا آلودگی پایتخت خود را از میان ببرند. بدیهی است که در شرایط حاکم بر دنیای امروز، بسیاری از کشورها نمی‌توانند تنها برای حل یکی از مشکلات زیست‌محیطی خود، چنین سرمایه‌گذاری عظیمی را انجام دهند.
متاسفانه واقعیت این است که وقتی پای تامین نیازهای اولیه زندگی انسان‌ها به‌میان می‌آید، مسائل و موضوعات محیط‌زیستی از اهمیت ساقط می‌شود. هیچ عقل سلیمی نمی‌پذیرد که نیازهای اساسی مردم معطل بماند و موضوعات دیگر، حتی به اهمیت و ضرورت حفاظت از محیط‌زیست، جای آن را بگیرد، بنابراین چه‌بسا به‌ناچار قدم در مسیرهایی می‌گذارند و پروژه‌هایی اجرا می‌کنند که محیط‌زیست را بیش از پیش تخریب می‌کنند.
به‌عنوان یک نمونه عینی می‌توان به تغییر سیاست‌های محیط‌زیستی کشورهای اروپایی بر اثر بحران جنگ اکراین اشاره کرد. برخی از این کشورها، از جمله آلمان که تاکنون پیشتاز معاهدات محیط‌زیستی بوده‌اند و تلاش کرده‌اند تا سال ۲۰۳۰ میزان کربن مصرفی خود را به صفر نزدیک کنند، تحت‌تاثیر قطع گاز روسیه، از تعهدات خود برای کربن‌زدایی چشم‌پوشی کرده و نیروگاه‌های زغال‌سوز را، برای کمک به تولید برق، دوباره به مدار بازگردانده‌اند.
بنابراین دور از انتظار نیست کشورهایی که با شرایط بحرانی دست و پنجه نرم می‌کنند، نتوانند نسبت به حفاظت از محیط‌زیست وفادار باقی مانند یا به قول معروف در حفظ محیط‌زیست کوشا باشند.
به‌عنوان مثالی دیگر، اگر کشور ما بخواهد برای حل مشکل آلودگی هوای تهران کاری انجام دهد، باید به‌اندازه کشور چین در این زمینه سرمایه‌گذاری کند و تنها در صورتی چنین امکانی مهیا خواهد شد که همه تحریم‌ها برطرف شود و ما بتوانیم فناوری‌های لازم را برای حل مشکل آلاینده‌ها وارد کنیم، اما تاکنون به‌علت تحریم، نتوانسته‌ایم در این زمینه اقدام مناسبی انجام دهیم و همچنان با این مشکل دست به گریبان هستیم و متحمل خسارات و صدمات بسیاری می‌شویم.
براساس آنچه گفته شد، شکاف اقتصادی همواره موضوع مهمی در مذاکرات مربوط به تغییرات اقلیمی بوده و نقش پررنگی در معاهداتی که منعقد شده، داشته است.
کشورهای در حال توسعه،به‌طورمعمول در مذاکرات به‌صراحت اعلام می‌کنند که اگر کمک‌های اقتصادی کشورهای صنعتی نباشد، حفظ محیط‌زیست به‌هیچ‌عنوان برای‌شان در اولویت نیست، بنابراین اگر کشورهای ثروتمند و توسعه‌یافته برای حفاظت از محیط‌زیست و کره زمین هزینه نکنند، نمی‌توانند انتظار داشته باشند که دمای زمین افزایش پیدا نکند و تغییرات اقلیمی متوقف شود.
طبیعی است که تا زمانی که کشورهای برخوردار و ثروتمند، مسائل سیاسی را در اولویت قرار می‌دهند و موضوعات محیط‌زیستی را به‌راحتی قربانی می‌کنند، بشر نمی‌تواند چشم‌انداز روشن و امیدوارکننده‌ای برای آینده داشته باشد.
مثل روز روشن است که با این رویه نمی‌توان کاری از پیش برد تا بحث تغییرات آب و هوایی و افزایش دما در سیاره زمین مهار شود یا روندی کاهشی پیدا کند.
تنها زمانی می‌توان نسبت به اتفاقات پیش‌رو امیدوار بود که کشورهای برخوردار و ثروتمند، با کنار گذاشتن مسائل سیاسی، هم به‌لحاظ فناوری و هم به‌لحاظ اقتصادی، به‌طورمستقیم به کشورهای ضعیف کمک کنند تا انتشار گازهای گلخانه‌ای کنترل شود و چشم‌انداز روشن‌تری پیش‌روی زیستگاه سبز و آبی بشر نمایان شود.
بر این اساس باید گفت همه کشورهای دنیا، چه آنهایی که معاهدات زیست‌محیطی را به‌طورمستقیم امضا کرده‌اند و به تعهدات اقلیمی در این زمینه پایبند هستند و چه کشورهایی که امضا نکرده و تعهدی را به‌عهده نگرفته‌اند، همه به یک اندازه در گسترش گازهای گلخانه‌ای و افزایش دمای کره زمین دخیل هستند. هر زمان که اختلافات سیاسی باعث می‌شود وقفه‌ای در اجرای تعهدات محیط‌زیستی پدید آید، اثرات ناشی از تغییرات اقلیم شدت می‌گیرد و میزان تولید گاز کربن افزایش و تخریب و آلودگی محیط‌زیست سرعت می‌یابد و در نهایت دود آن به چشم تک‌تک موجودات روی کره زمین خواهد رفت.
