خشکسالی‌های پی در پی و کاهش بارندگی‌ها در قیاس با دهه‌های قبل، به‌وضوح قابل‌لمس است و این مسئله آسیب‌های متعددی را به محیط‌زیست و چرخه حیات در خراسان‌شمالی وارد کرده است. آمار می‌گوید میانگین سطح مخازن آب‌های زیرزمینی در دشت‌ها به ۵۰ سانتیمتر کاهش یافته است.

کم‌شدن آب و خشکسالی، بحرانی است که گریبان کره زمین را گرفته، البته این وضعیت بغرنج در خراسان‌شمالی با وضعیت آب و هوایی گرم و خشک بیشتر رخ می‌نماید و دیگر از رودخانه‌ها و چشمه‌های خروشان گذشته که روزی از هر نقطه‌ای سر از زمین بیرون می‌آوردند، سرابی بیش نمانده است.

به‌گفته فعالان حوزه محیط‌زیست، ۸ دشت استان خراسان‌شمالی در طبقه‌بندی ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار دارند و ۳ دشت آزاد استان نیز ظرفیت‌های لازم را برای برداشت آب ندارند. از مجموع دشت‌های مطالعاتی خراسان‌شمالی؛ «مانه»، «غلامان» و «قوری میدان» محدوده‌های آزاد هستند و ۸ دشت ممنوعه بحرانی شامل سملقان، بجنورد، رباط قره‌بیل، جاجرم، صفی‌آباد، اسفراین و قوچان ـ شیروان است که برداشت بی‌رویه از این منابع سبب شده تا این دشت‌ها با افت شدید سطح آب مواجه شوند. باوجود هشدارهای متولیان محیط‌زیست استان، استفاده بی‌رویه از آب در حالی انجام می‌شود که وضعیت دشت‌ها به صورت ممنوعه بحرانی درآمده و بخش‌های وسیعی از خراسان‌شمالی از افت سفره‌های زیرزمینی آب تاثیر گرفته و قلب دشت‌ها در بحران خشکسالی در حال فرونشست است.

به‌استناد آمارها، میزان بارش‌ها در کشور و به‌تبع آن، استان خراسان‌شمالی، از کمترین میزان نیم قرن گذشته هم کمتر است؛ واقعیتی که رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی را واداشت تا اعلام کند: «خشکسالی بی‌سابقه در انتظار ایران است و خشکسالی شدیدی ایران را در بر خواهد گرفت».

براساس تحلیل شاخص «استاندارد بارش، تبخیر و تعرق» که با اصطلاح SPEI شناسایی می‌شود، در بازه ۱۰ساله، ۷۴.۲ درصد از مساحت استان خراسان‌شمالی درگیر خشکسالی است.

۷۰ درصد خراسان‌شمالی تحت‌تاثیر خشکسالی

یک کارشناس محیط‌زیست در مصاحبه با مهر اظهار کرد: خشکسالی‌های اخیر و کاهش بارندگی، افزایش مداوم تقاضای آب برای مصرف‌کنندگان مختلف را به‌همراه داشته است که موجب شده آبخوان‌ها با افت شدید سطح آب زیرزمینی مواجه شوند. هم‌اینک وضعیت آب در خراسان‌شمالی از مرز بحران عبور کرده است. علی رمضانی اضافه کرد: هم‌اکنون حدود ۷۰ درصد از مساحت استان، تحت‌تاثیر خشکسالی قرار دارد، این در حالی است که پیشران اقتصادی این خطه، بخش کشاورزی و تداوم خشکسالی این بخش، کشاورزی را سخت کرده است. این کارشناس زراعت جهاد کشاورزی نیز در مصاحبه، با تایید وضعیت سفره‌های آب زیرزمینی، گفت: بخش کشاورزی این استان از آب‌های سطحی و زیرزمینی استفاده می‌کند، اما با افت آب‌های زیرزمینی، کشاورزان با چالش‌های زیادی مواجه شده‌اند. رمضانی بیان کرد: چنانکه در برخی دشت‌های استان، افت مستمر منابع آب زیرزمینی و تامین نبودن آب، سبب شده تا بسیاری از اراضی مرغوب بی‌استفاده بمانند و بسیاری از باغات چندین ساله رو به نابودی روند. وی افزود: سیمای منابع آب استان خراسان‌شمالی، وضعیت کاملا شکننده‌ای دارند؛ به‌نوعی هم‌اینک ۵۰ درصد کشتزارهای آبی و باغی استان با تنش آبی مواجهند و همین امر موجب شده بسیاری از روستاهای خراسان‌شمالی با تنش آبی روبه‌رو باشند. این کارشناس بااشاره به بررسی‌های انجام‌گرفته درباره مصرف آب در استان، گفت: هم‌اینک براساس آماربرداری انجام‌شده، بیش از ۸۸.۴ درصد مصارف آبی مربوط به بخش کشاورزی، حدود ۹.۵ درصد مربوط به مصارف شرب و بهداشت و حدود ۲.۱ درصد مربوط به بخش صنعت است. وی افزود: این در حالی است که در متوسط جهانی، میزان مصارف به‌صورت ۷۰ درصد در بخش کشاورزی، ۲۰ درصد در بخش صنعت و ۱۰ درصد در بخش شرب است.

تامین آب، یک چالش است

رضا صادق‌یار، از دانشجویان رشته کشاورزی دانشگاه شیروان نیز اظهار کرد: هم‌اکنون در کشورمان به دلایلی چون محدودیت آب قابل‌دسترس، توزیع غیریکنواخت همین آب محدود در سطح کشور، الگوی نامناسب شهرنشینی و مراکز سکونتگاهی و نوع و شیوه تولید محصولات زراعی از منظر سازگاری با اقلیم، تامین آب موردنیاز در بسیاری جاها مشکل شده است. وی افزود: به‌تدریج بر ابعاد این بحران افزوده می‌شود؛ از طرفی بروز خشکسالی‌های پی در پی در سال‌های اخیر دسترسی به آب را با بحران شدیدتری مواجه کرده، به‌طوری که تامین آب قابل‌دسترس و مطمئن برای مصارف مختلف یکی از چالش‌های مهم برای حاکمیت محسوب می‌شود. این دانشجوی کشاورزی، ضمن بیان برخی آمارها از سیمای وضعیت آب در استان گفت: کاهش ۴۵درصدی بارش باران نسبت به مدت مشابه سال قبل، حدود ۳۰۰ روستا در سطح استان را به مرز تنش آبی رسانده و هم‌اکنون ۸۰ روستا در سطح استان توسط تانکرهای سیار آبرسانی می‌شوند.

رفع تنش آبی، ۲ هزار میلیارد اعتبارمی‌خواهد

رضا نعیمی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان‌شمالی، به تنش آبی ۲۳۸ روستای خراسان‌شمالی اشاره و اظهار کرد: باتوجه به خشکسالی‌ها، شاهد افزایش تنش آبی در سال اخیر هستیم. مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان‌شمالی ادامه داد: به‌طور مداوم، اگر سالانه تنش آبی تعدادی از روستاها را رفع کنیم، تعدادی روستای دیگر به این وضعیت دچار می‌شوند، چرا که بسیاری از این روستاها از چاه‌های کم‌عمق تغذیه می‌شوند. وی افزود: تامین آب پایدار برای تمامی روستاهای استان در سال، ۱۴۰۱ بالغ بر ۲ هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز دارد که تامین آن ظرف یک یا ۲ سال ممکن نیست. نعیمی گفت: باید به‌تناسب اعتبارات سالانه تعدادی از موارد را رفع کنیم.

۷۷ درصد سدها خالی است

سیدعقیل مرتضوی، مدیرعامل آب منطقه‌ای خراسان‌شمالی نیز اظهار کرد: اکنون ۷۷ درصد سدها خالی است.

وی با تاکید بر اینکه در سال‌های پر بارش، مشکلی برای تامین آب شرب نداریم، گفت: امسال نیز با همراهی مردم از خطر عبور کردیم، اما باید تدابیری برای سال‌های بعد لحاظ شود. مرتضوی گفت: رعایت الگوی کشت و سطح زیرکشت زمین‌های کشاورزی امری مهم است، اگر کشاورزان به کمک ما بیایند، مشکل حل خواهد شد. وی بیان کرد: نباید محصولات پرآب کشت شود و سطح زیرکشت را افزایش دهیم.