سال‌های متمادی است که زنگ خطر خشکی دریاچه ارومیه نواخته شده و در حال ‌حاضر نیز ریزگردهای نمکی یکی از تهدیدات جدی محیط زیستی منطقه است که موجب مهاجرت وسیع مردم به دیگر مناطق خواهد شد. حالا دومین دریاچه شور جهان در آستانه نابودی است و هم‌اکنون، وسعت ریزگردهای نمکی، در زمره یکی از تهدیدات جدی محیط زیستی به‌شمار می‌رود. در این بین کارشناسان می‌گویند توسعه کشاورزی در حوضه دریاچه ارومیه یکی از دلایل خشک شدن این دریاچه است. پس با این شرایط برای نجات از بحران دریاچه ارومیه چاره‌ای جز تغییر الگوی کشت نیست.

احیای دریاچه ارومیه از مهم‌ترین برنامه‌های زیست‌محیطی

نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی گفت: احیای دریاچه ارومیه یکی از مهم‌ترین برنامه‌های زیست‌محیطی کشور است.

علیرضا منادی در گفت‌وگو با مهر اظهار کرد: تصفیه‌خانه فاضلاب مدول دوم تبریز در حال اجرا است که یک میلیون نفر از کلانشهر تبریز را تحت‌پوشش قرار می‌دهد.

وی با تاکید بر اینکه اجرای این پروژه یکی از مهم‌ترین پروژه‌های زیست‌محیطی کشور برای احیای دریاچه ارومیه است، ادامه داد: همزمان با اجرای پروژه مدول دوم تصفیه‌خانه فاضلاب تبریز، شرکت آب منطقه‌ای نیز به اجرای طرحی پرداخته که با افتتاح این پروژه کل فاضلاب مدول اول و دوم کلانشهر تبریز به‌میزان ۱۲۵ میلیون مترمکعب تصفیه و پساب وارد دریاچه ارومیه می‌شود.

منادی افزود: در فاز اول پساب تصفیه‌شده مدول اول تصفیه‌خانه فاضلاب به‌میزان ۷۵ میلیون مترمکعب به‌سمت دریاچه ارومیه هدایت خواهد شد و در صورت تکمیل مدول دوم تصفیه‌خانه فاضلاب به‌میزان ۵۰ میلیون مترمکعب نیز به پساب تولیدشده اضافه و در کل ۱۲۵میلیون مترمکعب به‌سمت دریاچه ارومیه هدایت خواهد شد.

نماینده مردم تبریز، اسکو و آذرشهر در مجلس شورای اسلامی در ادامه بااشاره به تلاش‌های انجام‌گرفته از طریق مجلس شورای اسلامی و هیات‌دولت درباره تکمیل پروژه مدول سوم تصفیه‌خانه فاضلاب شهر ارومیه ابراز امیدواری کرد با ۷۵ میلیون مترمکعبی که از این طریق وارد دریاچه ارومیه می‌شود و همچنین با ۶۰۰ میلیون مترمکعبی که از طریق زاب و تونل کانی سیب انتقال داده خواهد شد، شاهد آن خواهیم بود که ۸۰۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه ارومیه وارد شده تا باعث احیای آن شود.

وی درباره اعتبارات باقیمانده و تخصیص‌یافته مدول دوم تصفیه‌خانه فاضلاب گفت: امید است با صحبت‌هایی که انجام شده، شاهد افتتاح این پروژه در آینده نزدیک باشیم.

شوری آب و تهدید جدی بخش کشاورزی

رئیس اتاق اصناف کشاورزی استان آذربایجان‌شرقی در گفت‌وگو با مهر اظهار کرد: باتوجه به اینکه دریاچه ارومیه در سدها و رودخانه‌های فصلی آذربایجان‌غربی، کردستان و آذربایجان‌شرقی حقابه دارد، باید این آب به‌سمت دریاچه ارومیه سرازیر شود.

هادی فرجی‌آزاد گفت: کشاورزان درخواست سرازیر شدن حقابه به دریاچه ارومیه را از دولتمردان دارند، چرا که دریاچه وضعیت خوبی ندارد و باید زمینه احیای آن فراهم شود. با خشک شدن دریاچه، کشاورزی منطقه نیز تهدید شده و جان ۱۴میلیون نفر به‌خطر می‌افتد.

وی گفت: با خشک شدن دریاچه ارومیه، زمین‌های کشاورزی نیز نابود می‌شود. دریاچه ارومیه روی زندگی ۱۴ میلیون نفر تاثیر مستقیم دارد.

رئیس اتاق اصناف کشاورزی استان آذربایجان‌شرقی ابراز کرد: با احیا نشدن دریاچه ارومیه، شاهد پدیده ریزگردهای نمکی در شمال‌غرب کشور خواهیم بود و علاوه بر شور شدن منابع آبی زیرزمینی، کشاورزی منطقه نیز از بین خواهد رفت.

مصرف کشاورزی از حوضه دریاچه ارومیه

رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب‌های آذربایجان‌شرقی نیز در گفت‌وگو با مهر، بااشاره به استفاده ناپایدار از منابع در سطح حوضه آبی گفت: بخش اعظم مصرف حوضه ما در بخش کشاورزی است و استفاده ناپایدار از منابع آب در سطح حوضه را شاهد هستیم.

یدالله آذرهوا ابراز کرد: پروژه حفاظت فیزیکی عرصه‌های مستعد فرسایش به مساحت ۶۹۰۰۰ هکتار در ساحل شرقی دریاچه ارومیه تحت انجام و از سال ۹۴ تاکنون ادامه داشته است.

رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب‌های آذربایجان‌شرقی از کاهش تراز دریاچه ارومیه به ۱۲۷۰.۵۲ سانتیمتر خبر داد.

دبیر کمیته احیای دریاچه ارومیه آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی نیز در همین باره در گفت‌وگو با مهر اظهار کرد: نسبت به سال‌های قبل، حدود 44سانتیمتر، افت تراز آبی دریاچه ارومیه را داریم،اما نسبت به بدترین شرایط در سال ۹۴ ، حدود ۸۴ سانتیمتر بهبود داشته‌ایم.

سیدعلی جعفری ادامه داد: طرح‌های غیرسازه‌ای شامل بخش‌های حفاظتی، رهاسازی آب و کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب کشاورزی بود و در قالب 7 طرح توسط شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی در حال انجام است.

کشت کلزا و زعفران به‌جای پیاز و سیب‌زمینی

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی نیز از کشت کلزا و زعفران و همچنین گیاهان دارویی به‌جای پیاز، سیب‌زمینی و گوجه‌فرنگی در حاشیه دریاچه ارومیه خبر داد.

اکبر فتحی در گفت‌وگو با مهر درباره راهکارهای مدیریت بحران خشک شدن دریاچه ارومیه در بخش کشاورزی و تغییر الگوی کشت گفت: از همان روزهای ابتدایی شکل‌گیری ستاد احیای دریاچه ارومیه، طرح جایگزینی محصولات گیاهی با نیاز آبی کمتر به‌جای محصولات گیاهی با نیاز آبی بیشتر آغاز شد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی ابراز کرد: کشاورزان باوجود اینکه در اوایل کار با این طرح مخالفت می‌کردند، اما امروز همراهی و مشارکت خوبی دارند و اصلاح الگوی کشت را در دستور کار خودشان قرار داده‌اند.

وی افزود: کشاورزان محصولاتی مانند پیاز، هندوانه، گوجه‌فرنگی و سیب‌زمینی را که نیاز آبی بیشتری دارند، از زمین‌های کشاورزی خود حذف کرده و محصولاتی با نیاز آبی کمتر مانند گیاه کلزا، گیاهان دارویی و زعفران را جایگزین کرده‌اند که برای معیشت و گذران خود کشاورزان نیز بسیار مناسب است. وی بااشاره به اینکه کشاورزان در احیای باغات بیشتر به‌سمت گونه‌های کم‌آب‌بر مانند پسته رفته‌اند،اظهار کرد: کشاورزان اگر این کار را نمی‌کردند، با ۴۰درصد تخفیف آب کشاورزی که اتفاق افتاده، نمی‌توانستند آب باغات و مزارع را مدیریت و به‌خاطر همین با ۶۰ درصد آب تخفیفی،در حال حاضر توانستند هم تولید داشته باشند و هم در میزان آب مصرفی صرفه‌جویی کنند.

فتحی درباره میزان آبی که صرفه‌جویی شده، گفت: سازمان آب منطقه‌ای از طریق بهسازی مسیل‌ها و از طریق لایروبی آنها ، آب صرفه‌جویی‌شده را به پیکر دریاچه ارومیه منتقل کرد. وی تاکید کرد: اجرای سیستم‌های نوین آبیاری نیز به مصرف کمتر آب در بخش کشاورزی کمک کرده است.

جایگزینی علوفه‌های کم‌آب‌بر به‌جای یونجه

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان‌شرقی نیز از تغییر الگوی کشت در اراضی زراعی حوضه دریاچه ارومیه خبر داد و گفت: کشت محصولات آب‌بر در عرصه کشاورزی کاهش یافته است. جلال رحیم‌زاده در گفت‌وگو با مهر با اعلام این مطلب اظهار کرد: باتوجه به شرایط اقلیمی موجود و کاهش بارندگی و افزایش دما و وضعیت نابسامان دریاچه ارومیه، در سنوات اخیر اقدامات جدی درباره تغییر الگوی کشت و تغییر روش کشت و ارقام محصولات زراعی از آب‌بر بودن به مصرف بهینه و محصولات زراعی کم‌آب‌بر انجام داده است. وی عنوان کرد: در این‌باره از جمله محصولات مانند سورگوم علوفه‌ای و دانه‌ای، ذرت علوفه‌ای و چغندر علوفه‌ای با آرایش کشت نوین و مناسب برای آبیاری نوار تیپ با حداقل مصرف آب با هدف کاهش مصرف آب ۶۵ درصدی و جایگزینی نباتات علوفه‌ای کم‌آب‌بر به‌جای یونجه با زمان کاشت پاییزه و انتظاری مانند خلر، ماشک، تریتیکاله، کاشت نخود، چغندر علوفه‌ای، گاودانه و … و افزایش سطح زیرکشت گیاهان دانه‌های روغنی با هدف اصلاح تناوب زراعی و تولید روغن موردنیاز کشور مانند کلزا، گلرنگ، کاملینا، بالنگوی شهری، ارزن و جایگزینی بذور اصلاح‌شده با بذور بومی به‌ویژه در گندم، جو و حبوبات و همچنین استفاده از ارقام زودرس در کلیه محصولات زراعی از جمله استفاده از ارقام زودرس سیب‌زمینی در شهرستان‌های عجبشیر و بناب برای استفاده از آب سبز تا حد قابل‌توجهی توانسته در کاهش مصرف آب و پایداری محصولات کشاورزی نقش بسزایی ایفا کند.

مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان افزود: در این راستا از دیگر اقدامات مکمل اصلاح الگوی کشت می‌توان به عملیات حاصلخیزی خاک و افزایش ماده آلی با اجرای کشاورزی حفاظتی و حفظ بقایا و تغییر تکنیک کاشت از جمله استفاده از دستگاه کف‌کار و دستگاه کشت مستقیم اشاره کرد و همچنین تغییر زمان کاشت بسیاری از محصولات از بهاره به پاییزه برای بهره‌مندی از آب سبز و همچنین جایگزینی آیش سبز به‌جای آیش زرد و کاهش سطح زیرکشت محصولات با نیاز آبی بالا و توسعه سطح زیرکشت گیاهان متحمل به شوری و افزایش درجه و ضریب مکانیزاسیون و اصلاح روش‌های آبیاری و کاهش سطح آبیاری سنتی و تغییر آن به روش‌های آبیاری نوین تا حد زیادی در افزایش عملکرد محصولات زراعی استان کارساز بوده و اجرای مستمر این اقدامات می‌تواند در کاهش مصرف آب، افزایش عملکرد و تولید استان بسیار موثر باشد. وی با بیان اینکه کاهش کشت محصولات آب‌بر از جمله سیاست‌های جهاد کشاورزی در عرصه کشاورزی متناسب با تغییرات اقلیمی است و کاهش کشت محصولاتی همچون هندوانه به‌عنوان یکی از محصولات آب‌بر در دستور کار سازمان قرار دارد، ادامه داد: باتوجه به شرایط اقلیمی و اتفاقاتی که در کشورمان رقم خورده، محدودسازی کشت محصولات آب‌بر در دستور کار سازمان قرار گرفته و علاوه بر این، سعی می‌شود با روش‌هایی از جمله افزایش عوارض، صادرات این‌گونه محصولات، غیراقتصادی شود. رحیم‌زاده با بیان اینکه هندوانه یکی از محصولاتی است که محدودسازی سطح زیرکشت آن در دستور کار قرار دارد، ابراز کرد: با کاهش سطح زیرکشت هندوانه، زمین‌های مازاد به‌سمت تولید نهاده‌های دام و طیور یا دانه‌های روغنی هدایت می‌شوند.

سخن پایانی

باوجود تمام اقدامات انجام‌گرفته برای احیای دریاچه ارومیه، هنوز هم بسیاری از دولت سیزدهم انتظار احیای عملیاتی و عمیق دریاچه ارومیه را دارند. بدون‌شک خشک شدن این دریاچه بحران جدی در کشور ایجاد می‌کند و جان ۱۴میلیون نفر را به‌خطر می‌اندازد.