در میان استان‌ها، بالاترین نرخ اجاره ماهانه برای خانوارهای در مرز خط فقر مربوط به تهران است که حدود ۳ میلیون و ۸۲۲ هزار تومان و پایین‌ترین نرخ مربوط به خراسان جنوبی و حدود ۸۳۷ هزار تومان است. این برآوردها برای خانوارهای در مرز خط فقر که عموما در منازل مسکونی کوچک و با امکانات حداقلی زندگی می‌کنند، صحیح است و میانگین‌های اجاره کل خانوارها از این ارقام بالاتر است.
سیدهادی موسوی نیک، مدیرکل دفتر مطالعات رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در نشست بررسی «فقر مسکن» با اشاره به پژوهش انجام شده پیرامون حوزه مسکن گفت: این پژوهش نشان می‌دهد وضعیت مسکن و فقر مسکن چگونه و تا چه اندازه حاد شده است.
به گزارش روابط عمومی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وی با بیان اینکه خانوارهای ایرانی نجیبانه از هزینه‌های دیگر زندگی می‌کاهند تا هزینه مسکن را تامین کنند که تا حدی اجتناب‌ناپذیرتر از سایر هزینه‌هاست، افزود: خانواده‌ها حتی از هزینه غذا و کالای اساسی می‌زنند تا هزینه مسکن را تامین کنند.
وی ادامه داد: در بحث مسکن به‌صرفه که به‌عنوان معیار در نظر گرفته می‌شود، برخی استان‌ها وضعیت حادتری دارند و بالغ بر ۸۰ درصد خانوار مستاجر در تهران سهم هزینه مسکن‌شان از سبد هزینه خانوار، بیش از ۳۰ درصد است.
موسوی‌نیک با بیان اینکه دغدغه اصلی، شناسایی گروه‌های هدف برای قرار گرفتن ذیل چتر حمایتی است، گفت: دغدغه اصلی این است که کدام گروه‌ها استحقاق بیشتری دارند تا زیر چتر حمایتی قرار گیرند. برخی ویژگی‌های اقتصادی و اجتماعی نیز در این زمینه دخیل است؛ از جمله فاقد درآمد ثابت بودن، تعداد فرزندان و زن‌سرپرست بودن.
مدیرکل دفتر مطالعات رفاه اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با اشاره به قانون جهش تولید مسکن گفت: شناسایی گروه هدف در این قانون، برعهده وزارت رفاه است و پیشنهاداتی نیز در این زمینه ارائه شده است.
 وی افزود: یک نکته دیگر اینکه تمرکز طرح نباید صرفا بر مسکن ملکی باشد، زیرا تعداد مسکن ساخته‌شده محدود است و گروه‌هایی هم هستند که توان خرید مسکن ندارند و می‌توان حمایت‌هایی از مستاجران داشت.

تشریح شاخص‌های تعریف فقر مسکن
در این نشست آزاده شهاب، کارشناس حوزه مسکن نیز درباره «فقر مسکن در ایران» به ارائه نتایج مطالعه‌ای پیرامون این موضوع پرداخت و گفت: براساس برنامه اسکان بشر سازمان ملل متحد و احصای مفاهیم موردنظر و منطبق در ایران، فقر مسکن را می‌توان تعریف کرد.
وی افزود: «بدمسکنی» و «عدم دسترسی به مسکن به‌صرفه» دو شاخص تعریف مسکن هستند؛ بدمسکنی یعنی درصد افرادی که حداقل در یکی از ابعاد مسکن (دسترسی به آب، دسترسی به سرویس بهداشتی، مکان زندگی کافی، مسکن بادوام و امنیت تصدی) دچار محرومیت هستند.
وی افزود: دسترسی نداشتن به مسکن به‌صرفه نیز یعنی درصد افرادی که سهم مسکن در هزینه‌های‌شان بیش از ۳۰ درصد است که به‌طور خاص جمعیت موردنظر برنامه‌های حمایتی مسکن را شامل می‌شوند.
شهاب در ادامه شاخص‌های اندازه‌گیری فقر مسکن را برشمرد و گفت: درصد جمعیت فاقد آب آشامیدنی لولهکشی، درصد جمعیت فاقد حمام و سرویس بهداشتی، شاخص زیربنای واحد مسکونی، شاخص تراکم خانوار در واحد مسکونی، شاخص مصالح ساختمان و عمر بنا (درصد خانوارهایی که در سکونتگاه بی‌دوام زندگی می‌کنند)، نسبت خانوارهای دارای سند مالکیت نسبت به عرصه، اعیان یا هر دو، شاخص سهم مسکن در هزینه خانوار شهری و شاخص دسترسی به مسکن از این جمله است.
این پژوهشگر به ارائه تصویر فقر مسکن در ایران پرداخت و گفت: مهم‌ترین چالش فقر مسکن در مناطق شهری، عدم دسترسی به مسکن به‌صرفه و مهم‌ترین چالش فقر مسکن در مناطق روستایی، بدمسکنی است که علت اصلی آن نوع «مصالح» به‌کار رفته است.
وی ادامه داد: نرخ ‌عدم دسترسی به مسکن به‌صرفه در مناطق شهری ۴۹ درصد (۹.۵ میلیون خانوار) و نرخ بدمسکنی در مناطق روستایی ۴۰ درصد (۲.۴ میلیون خانوار) است.
وی همچنین به بررسی شاخص‌های فقر مسکن در دهه ۹۰ پرداخت و گفت: شاخص‌ عدم دسترسی به مسکن به‌صرفه در این بازه زمانی دارای روند افزایشی بوده است؛ به‌طوری که در سال ۱۳۹۰ حدود ۳۳ درصد و در سال ۱۳۹۹ حدود ۴۱ درصد خانوارهای کشور دارای سهم مسکن بیش از ۳۰ درصدی در هزینه زندگی‌شان بوده‌اند. همچنین نرخ بدمسکنی (محرومیت در حداقل یکی از ابعاد مسکن) دارای روند نزولی بوده است.
شهاب افزود: نرخ متوسط کشوری بدمسکنی (خانوار دارای حداقل یک محرومیت مسکن) در کشور در سال ۱۳۹۹ حدود ۱۹ درصد است که در این میان بالاترین نرخ بدمسکنی مربوط به استان هرمزگان با ۶۴.۷۵ درصد و پایین‌ترین نرخ بدمسکنی مربوط به استان ایلام با ۴.۳۰ درصد است.
وی آمار خانوارهای فاقد مسکن به‌صرفه در سال ۱۳۹۹ را نیز اعلام کرد و گفت: نرخ متوسط کشوری این شاخص ۴۱ درصد است که تهران با ۸۱ درصد بالاترین و خراسان جنوبی با ۹ درصد پایین‌ترین آمار را دارد. این کارشناس ادامه داد: نرخ خانوار فاقد مسکن به‌صرفه (مستاجران) در سال ۱۳۹۹ نیز ۵۷ درصد است که بالاترین نرخ مربوط به تهران با ۷۹.۹ درصد و پایین‌ترین نرخ مربوط به خراسان جنوبی با ۸.۳ درصد است. وی با بیان اینکه نرخ شاخص‌های فقر مسکن در خانوارهای فقیر ۲ برابر نرخ این شاخص‌ها در خانوارهای غیرفقیر است، گفت: فقیر به خانواری اطلاق می‌شود که میزان درآمدش زیرخط فقر مطلق است. همچنین، شاخص‌های فقر مسکن در خانوارهای زن‌پرست دارای تفاوت معناداری نسبت به مردسرپرست است.

محروم‌ترین استان‌ها براساس شاخص مسکن
وی همچنین محروم‌ترین استان‌های کشور براساس شاخص‌های بخش مسکن را اعلام و اظهار کرد: محروم‌ترین استان‌های کشور در بخش مسکن، سیستان و بلوچستان و کرمان هستند که در ۵ شاخص از ۶ شاخص مورد بررسی در بخش مسکن در وضعیت بدتری نسبت به میانگین کشوری قرار دارند.
شهاب درباره سهم مسکن در هزینه خانوار در دهه ۹۰ نیز توضیح داد و اظهار کرد: سهم هزینه مسکن در کشور از سال ۱۳۹۷ با سرعت بیشتری نسبت به سال‌های گذشته افزایش یافته و شرایط اقتصادی از دلایل اصلی این رخداد محسوب می‌شود. بر این اساس سهم هزینه مسکن در سبد هزینه خانوار در ایران حدود ۱.۷ برابر این نسبت در اتحادیه اروپا و منطقه یورو بوده است.
این پژوهشگر آماری از مستاجران در سال ۹۹ ارائه کرد و گفت: آمار متوسط کشوری مستاجران ۱۹ درصد است؛ تهران با ۲۹.۳ درصد بیشترین میزان مستاجر و آذربایجان شرقی با ۷.۴ درصد کمترین میزان مستاجر را دارند. درصد خانوار مستاجر با هزینه مسکن بیش از ۳۰ درصد در بخش روستایی ۶ درصد و در بخش شهری ۹۴ درصد است. همچنین نرخ فقر در خانوار مستاجر در بخش شهری ۲۷ و در بخش روستایی ۱۷ درصد است.
وی ادامه داد: درصد خانوار مستاجر شهری دارای هزینه مسکن بیش از ۳۰ درصد در سبد هزینه خانوار در سال ۱۳۹۹ مبین آن است که نرخ متوسط در مناطق شهری ۵۹ درصد است که در بالاترین و پایین‌ترین نرخ خود، در تهران ۸۰.۴ و در خراسان جنوبی ۹ درصد است.
شهاب با اشاره به اینکه مقایسه شاخص‌های رفاهی مستاجران و غیرمستاجران با متوسط کل کشور در سال ۱۳۹۹ نشان می‌دهد مستاجران به‌منظور برطرف کردن نیاز سرپناه از سایر هزینه‌ها و لذت‌های زندگی می‌کاهند و در معرض آسیب‌پذیری بیشتری در جامعه هستند، گفت: در دهه ۹۰ سهم هزینه مسکن در هزینه خانوار گروه مستاجران همواره بالاتر از غیرمستاجران (۱.۱۳ برابر) است. با بررسی شاخص‌های فقر مسکن می‌توان گفت مشکل اصلی مستاجران‌ عدم دسترسی به مسکن به‌صرفه است.

سخن پایانی
براساس آمار منتشرشده در نشست یادشده برآورد هزینه مسکن خانوار مستاجر شهرنشین روی خط فقر در سال ۱۴۰۱، نشان می‌دهد به‌طور متوسط هزینه مستاجران نزدیک به خط فقر ماهانه حدود ۲ میلیون و ۴۵۴ هزار تومان است که در بالاترین نرخ در تهران ۳ میلیون و ۸۲۲ هزار تومان و در پایین‌ترین نرخ در خراسان جنوبی ۸۳۷ هزار تومان است.