کارآفرینی گره‌کور اشتغال را باز می‌کند
مطابق سند چشم‌انداز ۲۰ساله ایران، تا سال ۱۴۰۴ ایران باید در تمام زمینه‌ها در خاورمیانه ممتاز باشد که این امر مستلزم برخورداری کشور از نیروهای کاری ماهر و توانمند است.
جز این سند، طبق قانون برنامه پنجم توسعه، نقشه جامع علمی کشور، سیاست‌های کلی اشتغال و سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، در سال‌های اخیر مهارت‌آموزی و توسعه آموزش فنی‌وحرفه‌ای بسیار مورداهمیت قرار گرفته تا نیروی ماهر و خلاق تربیت شود و در اختیار صنایع قرار گیرد.با تمام این تدابیر، آنچه درحال‌حاضر در کشور ما در بخش صنعت مسئله شده و در حال تبدیل شدن به یک بحران است، کمبود نیروی ماهر بوده که زنگ خطر آن به صدا در آمده و فعالان حوزه صنعت مدت‌هاست آن را گوشزد می‌کنند. این امر خود اشتغال پایدار را دور از دسترس و به‌نوعی ما را از حرکت در مسیر رشد و توسعه اقتصادی دور خواهد کرد. صمت به‌مناسبت ۶ مرداد، روز ملی کارآفرینی و ترویج آموزش‌های فنی‌وحرفه‌ای درباره تاثیرات مهارت‌آموزی و کارآفرینی بر بخش صنعت کشور با کارشناسان این حوزه به گفت‌وگو نشسته که در ادامه می‌آید.
اشتغال پایدار در صنایع پیشران محقق می‌شود
حمیدرضا غزنوی، دبیرکل مجمع کارآفرینان ایران درباره نقش آموزش‌های مربوط به مهارت‌آموزی و کارآفرینی در صنعت به صمت اظهار کرد: همان‌طور که آموزش حوزه سلامت در دل این حوزه نهفته است، آموزش‌های حوزه تولید و صنعت نیز باید در دل صنعت باشد. به‌عنوان نمونه، بیمارستان‌ها وابسته به دانشگاه‌های علوم پزشکی هستند و مشکلاتی که در بیمارستان‌ها شناسایی می‌شود، به‌عنوان یک مسئله به دانشگاه‌ها ارائه می‌شود تا راه‌حلی برای آنها ارائه شود، اما متاسفانه در صنعت این‌گونه نیست. هر قدر صنایع و دانشگاه‌ها به‌نوعی وابسته به هم باشند، فناوری و دانش فنی روز بیشتر در صنعت مورداستفاده قرار می‌گیرد و قطعا موفق‌تر خواهیم بود. اگر ارتباط صنعت و دانشگاه عمیق باشد، توسعه صنعتی کشور سریع‌تر رقم خواهد خورد.
غزنوی در تشریح علل عدم‌ارتباط بین صنعت و دانشگاه در کشور ما گفت: در موضوع عدم‌ارتباط بین صنعت و دانشگاه در کشور چند نکته مطرح است. یکی اینکه صنایع می‌توانند اقدام به تاسیس دانشگاه کرده یا ارتباط قوی‌تری با دانشگاه برقرار کنند و حتی پروژه‌های علمی و تحقیقاتی که به‌نوعی نتایج آنها به نفع صنعت است را به دانشگاه‌ها معرفی کنند. البته این موضوع بیشتر شامل حال صنایع پیشران می‌شود. شرکت‌های کوچک و متوسط عمدتا با مسائل زیادی سروکار ندارند و همچنین توان اقتصادی برقراری ارتباط با دانشگاه را ندارند؛ بنابراین اگر می‌خواهیم ارتباط صنعت و دانشگاه تقویت شود باید شرکت‌های پیشران را تقویت کنیم و از جنبه‌های گوناگون حامی آنها باشیم تا در تولید علم و دانش روز در یک ارتباط منسجم با دانشگاه همکاری کنند. از سوی دیگر، برخی دانشگاه‌ها مانند دانشگاه جامع علمی کاربردی به برخی صنایع مجوز تاسیس دانشگاه داده‌اند که بهتر است این رویکرد از سوی وزارت علوم موردبررسی قرار گیرد و امکانی فراهم شود که تمام صنایع بتوانند به مهارت‌آموزی و تربیت و آموزش نیروهای انسانی موردنیازشان ورود کنند.
آموزش و صنعت وابسته به هم هستند
دبیرکل مجمع کارآفرینان ایران درباره نقش مهارت‌آموزی و کارآفرینی در ایجاد اشتغال پایدار نیز اظهار کرد: همان‌طور که می‌دانید در کشورهای ثروتمند و صنعتی، عمده مردم در حوزه‌های سازمانی فعال هستند، اما در کشورهای ضعیف و فقیر اغلب افراد برای خودشان کار می‌کنند؛ یعنی وابسته به یک سازمان و شرکت بزرگ نیستند. از سویی اشتغال پایدار در صنایع پیشران یا شرکت‌هایی که در زنجیره ارزش صنایع پیشران فعالیت می‌کنند، اتفاق می‌افتد؛ بنابراین آموزش باید بیشترین ارتباط را با صنایع پیشران داشته باشد.
غزنوی در پایان تاکید کرد: آموزش فنی‌وحرفه‌ای برای افرادی که به‌دنبال ایجاد کسب‌وکار هستند مفید است، اما عمده فعالیت سازمان‌های فنی‌وحرفه‌ای در بحث مهارت‌آموزی و کارآفرینی باید در ارتباط با شرکت‌های پیشران باشد.
مهارت‌آموزی، محرک بازار کار
حمید حاج‌اسماعیلی، کارشناس حوزه کار درباره تاثیری که مهارت‌آموزی و کارآفرینی بر ایجاد اشتغال پایدار دارد به صمت گفت: به‌طورمعمول در تمام اقتصادهای توسعه‌یافته، کارآفرینی محور و محرک توسعه اشتغال است. در واقع از طریق کارآفرینی است که هم مشارکت مردم و بخش خصوصی در بازار کار توسعه پیدا می‌کند و هم امکان ظرفیت‌سازی در بازار کار افزایش می‌یابد. کارآفرینی و مهارت‌آموزی شاه‌کلید توسعه بازار کار، اشتغال و رفع مشکلات این بخش به‌شمار می‌رود. البته در کشور باوجود کارهای بسیاری که در این زمینه انجام شده، خلأهای زیادی داریم. کارآفرینی به‌عنوان یک واژه و راهکار جدید در حوزه کار حدود ۱۳، ۱۴ سال است که در کشور ما شناخته شده و علاوه بر اینکه در دانشگاه‌ها به‌عنوان یک واحد درسی ارائه می‌شود، یک دانشکده مستقل به‌عنوان کارآفرینی نیز تاسیس شده که رشته‌های کارآفرینی با گرایش‌های متعدد در آن تدریس می‌شود و می‌توان گفت از گام‌های بسیار خوبی بوده که در راستای مهارت‌آموزی و اشتغال برداشته شده است.
جذب افراد ماهر در مسیرهای جدید
حاج‌اسماعیلی در ادامه با اشاره به اینکه هنوز در کشور ما مبادی ورودی و فرهنگ عمومی لازم برای جذب افراد کارآفرین مهارت‌دیده به بازار کار ایجاد نشده، افزود: دولت هنوز به باور جدی برای پذیرش این افراد نرسیده؛ بنابراین تسهیلاتی هم برای جذب آنها به بازار کار فراهم نکرده است.
به‌عقیده من، یکی از راهکارهایی که می‌تواند ورود کارآفرینان به بازار کار را تشدید کند، ایجاد مسیرها و قالب‌های جدید برای جذب آنهاست. ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان، یکی از این مسیرهاست. می‌توان کارآفرینان و کسانی که استعداد و خلاقیت خاصی دارند و می‌توانند ایده‌های‌شان را عملیاتی کنند با ایجاد شرکت‌های دانش‌بنیان جذب بازار کار کرد.
وی در ادامه گفت: یکی دیگر از مسیرها، ایجاد شرکت‌های تعاونی است تا در این قالب، کارآفرینان ایده‌هایی که دارند را عملیاتی و در نهایت تجاری کنند؛ به‌عبارتی دولت و حاکمیت باید بسترهایی برای کارآفرینان فراهم کنند تا افراد کارآفرین توانمندی‌هایی که دارند را به منصه ظهور برسانند.
حاج‌اسماعیلی با تاکید بر اینکه کارآفرینی می‌تواند گره کور اشتغال در ایران را باز کند، اظهار کرد: کارآفرینی و مهارت‌آموزی زمانی منجر به ایجاد اشتغال پایدار می‌شود که بتوانیم افراد آموزش‌دیده و کارآفرین را جذب بازار کار کنیم، شرایط و تسهیلات لازم را برای آنها فراهم و به‌معنای واقعی از آنها حمایت کنیم. در این صورت، هم اقتصاد به سمت خصوصی‌سازی سوق پیدا می‌کند و هم بازار کار کشور توسعه می‌یابد.
این کارشناس بازار کار با اشاره به اینکه توسعه بازار کار از طریق کارآفرینی و مهارت‌آموزی در کشور می‌تواند دو معضل بزرگ را حل کند، افزود: هر قدر بازار کار بزرگ‌تر شود، تولید ثروت در ایران بیشتر خواهد شد که می‌تواند منافع مادی زیادی برای کشور داشته باشد و رشد بیکاری را متوقف کند. به هر حال، اشتغالزایی از طریق ظرفیت‌سازی اتفاق می‌افتد و وقتی خود مردم درگیر این موضوع باشند، در عین حال که شغل ایجاد می‌شود، نرخ بیکاری به‌شدت کاهش خواهد یافت.
در برنامه‌های آموزشی بازنگری شود
حاج اسماعیلی درباره اقدامات آموزشی در کشور برای رشد مهارت‌های افراد گفت: اهداف و برنامه‌های خوبی در زمینه مهارت‌آموزی و کارآفرینی در کشور تعریف شده‌اند، اما به‌دلیل اینکه نتایج چندان مثبتی به‌دنبال نداشته‌اند، نیازمند بازنگری جدی هستند. به‌عنوان نمونه اینترنت، فضاهای مجازی و پلتفرم‌های اینترنتی، یک دنیا و فرصت جدید است که می‌توان به کمک آنها بهره‌وری نیروهای انسانی را بالا برد و در مقابل، هزینه‌های تولید را هم کاهش دهد. اگر نتوانیم از دانش و فناوری‌های جدید استفاده کنیم، صرف استفاده از روش‌های سنتی، سرمایه‌های ما را هدر خواهد داد.
وی افزود: مهارت‌آموزی و کارآفرینی در قالب‌های جدید می‌تواند کمک زیادی به اشتغالزایی کند؛ بنابراین باید سازکار و نگاه ویژه‌ای برای عملیاتی کردن دیدگاه‌های کارآفرینی در ایران شکل بگیرد. در حال‌حاضر دانشکده‌ها در این بخش فعال شده‌اند، دروس کارآفرینی هم به‌صورت عمومی و هم تخصصی در دانشکده‌ها و حتی در مدارس تخصصی تدریس می‌شود و رشته کارآفرینی هم با گرایش‌های متعدد در دانشگاه‌ها ارائه می‌شود که مورد تایید است؛ بنابراین زیرساخت لازم برای فراگیری دانش و مهارت در ایران فراهم شده و باید به‌دنبال ایجاد بستر لازم برای جذب این افراد در بازار کار باشیم. اگر مشوق‌ها و تسهیلات خوبی برای افراد مهارت‌دیده و کارآفرین در نظر بگیریم، قطعا می‌توانیم بازار کار کشور را متحول کنیم.
ارتباط ضعیف صنعت و دانشگاه
حاج‌اسماعیلی در پاسخ به این پرسش که مهارت‌آموزی چگونه صنعت کشور را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد، اظهار کرد: آموزش یکی از بخش‌هایی است که همواره با عنوان ارتباط بین دانشگاه و صنعت مطرح بوده و هنوز موردتوجه است. البته گلایه‌های قابل‌قبولی هم از عدم‌ارتباط صنعت و دانشگاه مطرح می‌شود. در کشور تلاش‌های بسیاری برای برقراری ارتباط درست و تاثیرگذار بین صنعت با دانشگاه‌ها انجام شده، اما متاسفانه هنوز نتیجه‌ای نداشته و باید تدبیری اندیشید تا این خلأ برطرف شود. به‌عنوان نمونه، می‌توان برای شرکت‌های دانش‌بنیان مشوق‌هایی هم در نظر گرفت تا ارتباط آنها با دانشگاه شکل بگیرد.
وی افزود: دانشگاه می‌تواند سامانه و سایت اصلی شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیان باشد یا ارتباط وسیعی بین گروه‌ها و افرادی که درصدد تشکیل شرکت‌های دانش‌بنیان هستند برقرار کند. حمایت دانشگاه‌ها قطعا می‌تواند منجر به ارتباط عمیق‌تر بین صنعت و دانشگاه شود و شرایط صنعتی ما که سنتی و قدیمی است و بهره‌وری پایینی دارد را دگرگون کند. این رویکرد می‌تواند منجر به تحول عظیمی در بخش صنعت شود تا به سمت خصوصی‌سازی سوق پیدا کند. اینکه بیشتر مراکز صنعتی بزرگ در اختیار دولت است باعث شده نتوانیم صنعت کشور را توسعه دهیم؛ بنابراین ورود کارآفرینان به بخش صنعت از طریق شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند بخش خصوصی را به حضور در بخش صنعت متمایل کند یا در مقابل بخش خصوصی از طریق کارآفرینان توسعه صنعتی کشور را محقق کند. طبعا دانش روز و فناوری‌های جدید در بخش صنعت شکل می‌گیرد که می‌تواند نمودی از اشتغال پایدار در اقتصاد کشور باشد و به بازار کار ما کمک کند؛ از این‌رو باید نحوه برقراری ارتباط بین دانشگاه و صنعت موردبازنگری قرار بگیرد و منجر به تغییر و تحول شود.
صرف آموزش‌های تئوری، کارساز نیست
این کارشناس حوزه کار در پاسخ به این پرسش که چرا باوجود تاکید بر آموزش و مهارت‌آموزی در کشور درحال‌حاضر با بحران نبود نیروی ماهر در صنعت مواجهیم، گفت: این واقعیت را باید بپذیریم که صرف آموزش‌های تئوری در بازار کار، کارساز نیست. قطعا افرادی که رشته‌های صنعتی را در دانشگاه‌ها به‌صورت تئوری می‌آموزند باید با حضور در واحدهای صنعتی، مهارت لازم را نیز کسب کنند. متاسفانه ما در آموزش تجربی ضعف داریم و تاکنون نتوانسته‌ایم این ضعف را برطرف کنیم.حاج‌اسماعیلی در پایان تاکید کرد: برای مهارت‌آموزی به کسانی که در رشته‌های صنعتی مشغول تحصیل هستند، اما ارتباطی با صنعت ندارند، راهکار مشخص این است که ارتباط بین دانشگاه و صنعت را موردبازنگری قرار دهیم و ضعف‌های آن را برطرف کنیم. البته مراکز فنی‌وحرفه‌ای قوی در کشور داریم که توسعه هم یافته‌اند و بسیاری از افراد حتی تحصیلکردگان فنی و مهندسی با حضور در این مراکز و کسب تجربه عملی، می‌توانند مهارت‌های خود را تکمیل می‌کنند، اما چون واحدهای بزرگ صنعتی در اختیار دولت است، افراد برای حضور در این واحدها، قدری با بروکراسی و شرایط سخت مواجه می‌شوند. در کل، مراکز فنی‌وحرفه‌ای به لحاظ رسالتی که در امر آموزش و مهارت‌آموزی دارند، موظفند این افراد را بپذیرند تا کار را به‌صورت عملی بیاموزند. به‌اعتقاد من، این وظیفه و رسالت ذاتی باید به‌طور مسنجم و با سازکار درستی در مراکز فنی‌وحرفه‌ای بازتعریف و به‌نوعی بازنگری شود تا در نهایت رشد اشتغال و کاهش بیکاری را به‌دنبال داشته باشد.
سخن پایانی
کارشناسان تاکید دارند مهارت‌آموزی در محیط واقعی ضمن افزایش بهره‌وری، موجب آشنایی افراد با فضای کار می‌شود. در این روند، مهارت‌آموزان پس از کسب دانش کافی به بنگاه اقتصادی معرفی و جذب بازار کار می‌شوند. این رویکرد اگر درست اجرایی شود، بهره‌وری را بالا می‌برد و اشتغال پایدار و رشد و توسعه اقتصادی را به‌دنبال خواهد داشت.
