درحال‌حاضر چنین شرایطی را نمی‌توان در کشور مشاهده کرد که بخشی از آن به ناترازی برمی‌گردد. ناترازی در مصرف انرژی موضوع جدیدی نیست و در طول سالیان گذشته مطرح بوده، همواره هم از مردم خواسته شده است در مصرف برق و گاز صرفه‌جویی کنند، اما معضل ناترازی در زمستان گذشته و تابستان امسال بیش از قبل خود را نشان داد، چون با تغییرات اقلیمی در کل دنیا روبه‌رو هستیم.سال گذشته رئیس‌جمهوری در جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی تاکیدی بر ضرورت تهیه طرح جامعی درباره نیازهای کشور به انرژی‌های مختلف، مدیریت تولید، تامین و مصرف برق کشور، استفاده حداکثری از توان داخلی برای احداث نیروگاه‌ها و پیش‌بینی‌ها برای تامین سوخت زمستانی نیروگاه‌های تولید برق داشت؛‌ در همان جلسه وزارت نیرو برنامه خود برای مدیریت عرضه و تقاضای برق را مطرح کرد که شامل فصل‌های مختلف از جمله اهمیت ایجاد ثبات و امنیت در عرضه برق، بهبود فضای کسب‌وکار در بخش تولید برق و تمرکز بر مدیریت شبکه و ترانزیت برق، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و نوسازی صنعت برق شد.

برق یک صنعت جهانی است

برق یک صنعت جهانی است و ما مستقل از دنیا نیستیم. امروزه برخی موسسات پژوهشی با بررسی وضعیت کنونی و پیش‌بینی آینده، نقشه‌راهی را برای ۲۰ سال آینده برق دنیا ترسیم کرده و به بررسی ابعاد مختلف توسعه این صنعت پرداخته‌اند؛ بنابراین مسئله، تنها تولید برق نیست و مسائلی مانند محیط‌زیست، اقتصاد، توزیع، انتقال و... هم باید در چشم‌اندازها موردتوجه قرار بگیرد. درحال‌حاضر نوسازی صنعت برق، به‌طورجدی نیاز به تزریق نقدینگی قابل‌توجهی به این صنعت حیاتی دارد. البته سیاست‌گذاری و مولدسازی اقتصادی شبکه برق می‌تواند به این مسئله کمک شایانی کند، چراکه ظرفیت‌های قابل‌توجهی در قوانین مختلف جاری کشور وجود دارد. شبکه انتقال و توزیع در کشور ما ظرفیت لازم برای پذیرش افزایش ظرفیت تولید و رفع ناترازی را ندارد و کاستی‌های این حوزه، پشت ناترازی برق پنهان شده است و مدیریت در سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی توسعه در صنعت برق ضعف‌های اساسی دارد که آثار درازمدت نگران‌کننده‌ای در پی خواهد داشت. مسئله اساسی در ساختار صنعت برق این است که تولید در اختیار بخش خصوصی بوده، اما توزیع را دولت عهده‌دار شده است. بر این اساس، سود و درآمد شرکت‌های توزیع در افزایش میزان مصرف است و باتوجه به اینکه مسئولیتی در قبال تولید ندارد، این درآمد در امور جاری صرف می‌شود. ایران ظرفیت فوق‌العاده‌ای در بهره‌مندی از انرژی بادی و خورشیدی دارد، اما در عمل و به‌دلیل ناکارآمدی سیاست‌های مدیران و مسئولان این حوزه، نه‌تنها از ظرفیت موجود در کشور استفاده نشده، بلکه این روند در یک دهه اخیر به اوج خود رسیده است. آن‌طور که کارشناسان حوزه انرژی می‌گویند ارزان بودن بهای انرژی در ایران باعث شده تا در عمل سرمایه‌گذاری در حوزه تجدیدپذیرها چندان از صرفه اقتصادی برخوردار نباشد؛ معضلی که طی روندی صعودی تا امروز ضربه سختی به چرخه تامین انرژی موردنیاز کشور وارد کرده است.

خنک‌کنندها، عامل عمده ناترازی

هادی بیگی‌نژاد، عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی به صمت گفت: به‌طورتقریبی در دوره اوج بار مصرف برق که عمدتا در ماه‌های تیر و مرداد است، با ۲۰ هزار مگاوات کسری میان تولید و مصرف روبه‌رو هستیم که ساعت آن نیز از ۹ صبح آغاز و تا ساعت ۱۷ ادامه پیدا می‌کند. ما در کشور با ناترازی برق مواجهیم و همه اطلاع دارند کسری تراز تولید و مصرف برق از یک عددی که فراتر برود، قطعی برق رخ می‌دهد. وی ادامه داد: در شرایط ناترازی اگر مصرف برق از ۶۹ هزار مگاوات فراتر برود، قطعی برق رخ خواهد داد، در حالی که بخش عمده ناترازی مربوط به فعالیت سیستم‌های خنک‌کننده است و ما در سایر ایام سال مشکل ناترازی و کمبود برق نداریم. بر این اساس، وزارت نیرو و دولت اقدام به برنامه‌ریزی و تقسیم‌بندی مصرف میان بخش خانگی، صنایع عمده و چاه‌های کشاورزی که مصرف‌کنندگان عمده برق هستند کرده‌ و اعلام داشته‌اند اگر بتوان برق صنایع عمده و کشاورزی را مدیریت کرد، مشکل حل خواهد شد. بیگی‌نژاد خاطرنشان کرد: دولت و وزارت نیرو راهی را در پیش گرفته‌اند که کمترین آسیب و محدودیت را برای مصرف برق مردم ایجاد کند و براین‌اساس، هر اقدامی که منجر به ‌صرفه‌جویی و کاهش مصرف برق بخش خانگی شود، مانند در نظرگرفتن پاداش برای صرفه‌جویی، مفید خواهد بود. وی ادامه داد: اگر برای جبران کسری و ناترازی برق بخواهیم برای مثال یک نیروگاه ۵۰۰ مگاواتی سیکل ترکیبی ایجاد کنیم، به ۱۰ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری نیاز خواهیم داشت، اما اگر بتوانیم با پیش‌بینی پاداش برای صرفه‌جویی مردم، این میزان برق را صرفه‌جویی کنیم، به‌طبع بهتر خواهد بود.

نماینده مردم ملایر افزود: تجربه اعطای پاداش مدیریت مصرف برق؛ چه در بخش خانگی و چه برای سایر بخش‌ها مانند کشاورزی و صنعت موثر بوده و اجرای موفق برنامه در گرو همکاری همه ذی‌نفعان از جمله مصرف‌کنندگان بخش خانگی و سایر مشترکان است.

جایگاه انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق

عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی، درباره راهکارهای مدیریت مصرف انرژی تصریح کرد: ما در حوزه گاز و برق ناترازی داریم که این پاشنه‌آشیل انرژی کشور است و گاهی منجر به تعطیلی موسسات آموزشی، ادارات، نهادها و صنعت می‌شود و نتیجه آن هم، ضررهای اقتصادی زیاد به کشور است.

حسین حسین‌زاده با بیان اینکه ۴۰ تا ۴۵ درصد از اتلاف انرژی به وزارت نیرو برمی‌گردد، اظهار کرد: ما در تولید، انتقال و توزیع برق اتلاف داریم که باید تمهیداتی برای آن اندیشیده شود؛ همان‌طور که باید برای بهره‌وری از نیروگاه‌ها فکری اساسی کنیم.این عضو کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی توضیح داد: نیروگاه‌ها سیکل ترکیبی نیستند و فقط از یک چرخه استفاده می‌شود. راندمان نیروگاه‌ها باید به بالای ۵۰ درصد برسد، آن هم در شرایطی که کمترین راندمان نیروگاه‌ها در اروپا ۵۵ درصد است، اما بیشترین میزان مصرف در کشور ما به ۳۸ درصد می‌رسد.

وی با تاکید بر اینکه باید تنوع‌سازی سوخت نیروگاه‌ها به‌سرعت عملیاتی شود، اضافه کرد: ما در حوزه تولید و مصرف یک ناترازی داریم، بنابراین باید طرح «بام‌نیرو» به‌صورت جدی‌تر در مزارع، کارگاه‌ها، اماکن مسکونی، تجاری و اداری دنبال شود و از ظرفیت کشورهای دیگر در حوزه سرمایه‌گذاری با روش BOO استفاده کنیم.

حسین‌زاده همچنین اظهار کرد: باید از انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق بهره گرفت.در واقع، می‌توان از انرژی‌های بادی و خورشیدی استفاده کرد؛ این راهکارها همه کوتاه‌مدت هستند و می‌توانند در طول یک سال اجرایی شوند تا کمتر با مشکل کمبود برق مواجه باشیم؛ البته که به‌دلیل فرسودگی در حوزه انتقال و توزیع برق، رفع ناترازی زمانبر است، اما حل این مشکل نشدنی نیست.

وی در پایان با قدردانی از اقدامات وزارت نیرو تصریح کرد: وزارت نیرو از جمله وزارتخانه‌های موفق دولت سیزدهم است که در سخت‌ترین شرایط کار را پیش برده و اکنون اقداماتی را انجام می‌دهد و در حال مدیریت شرایط است.

نگاه ویژه دولت به بهینه‌سازی انرژی

ولی‌الله اسدیان، کارشناس انرژی به صمت گفت: درحال‌حاضر عملکرد بخش‌های تولیدی در حوزه برق به‌گونه‌ای است که تمام نیروها با وقت‌شناسی و برنامه‌ریزی مشغول فعالیت هستند تا ناترازی در فصل گرم سال پیش نیاید. خوشبختانه اتفاقات مثبتی رخ‌ داده و امید است تا با عزم جدی دولت سیزدهم، موانع یکی پس از دیگری، از سر راه برداشته شود. سال گذشته بدون اینکه وقفه‌ای در تولید، انتقال و توزیع انرژی وجود داشته باشد از پیک تابستان آن‌هم بدون هیچ مشکلی عبور کردیم و امیدواریم امسال نیز این اتفاق رخ دهد و ناترازی‌هایی که در بخش انرژی وجود دارد، برطرف شود و کار به قطعی برق و آب شرب نرسد. وی در ادامه توضیح داد: تلاش‌های زیادی برای حل مشکل برق در کشور در حال انجام شدن بوده و باوجود تمام معضلاتی که وجود دارد تا به حال روند رو به رشدی طی شده است. همچنین، در بحث احداث نیروگاه‌های جدید و انتقال برق مصرفی به نقاط مختلف کشور تا حد زیادی به خودکفایی رسیده‌ایم و در بخش انتقال برق با بومی‌سازی، بسیاری از هزینه‌ها کاهش پیدا کرده و سرعت عملیاتی پروژه‌ها روند قابل‌قبولی را پیموده است.

مصرف درست برق فرهنگ‌سازی شود

این کارشناس افزود: ضرورت دارد در کنار تلاش‌های بخش‌های مختلف برای تولید و توزیع برق، کاهش روزافزون مصرف انرژی در بخش‌های خانگی و صنعتی را شاهد باشیم تا با افزایش همکاری‌ها، سرمایه‌های ملی حفظ و مشکلاتی که هرساله پیش می‌آید، ریشه‌کن شوند. اکنون تلاش‌هایی که در زمینه فرهنگ‌سازی مصرف برق انجام گرفته، نتوانسته است آن‌طور که باید موفق ظاهر شود، چراکه هرساله با شروع فصل تابستان، بسیاری از مصرف‌کنندگان باعث هدررفت انرژی می‌شوند و در ساعات پیک مصرف، بدون توجه به ظرفیت‌های تولید برق، اقدام به مصرف بیش ‌از حد برق می‌کنند. از طرفی، تجهیزات سرمایشی غیراستاندارد، بدون توجه به میزان مصرف برق در بازار وجود دارد و نظارتی بر این موضوع انجام نمی‌شود. وی در پایان گفت: دولت باید در کنار تلاش‌های خود، استفاده از ظرفیت‌های انرژی‌های تجدیدپذیر را بالا ببرد تا در فصل‌های گرم سال به کمک نیروگاه‌ها بیاید. با این اقدام، فشاری که بر دوش وزارت نیرو است، کاهش‌ می‌یابد و منابع آبی ما نیز به‌سرعت مصرف نمی‌شود.

سخن پایانی

در مجموع، فعالیت‌هایی که وزارت نیرو و مردم با مشارکت هم انجام داده‌اند، باعث شده است تا فرهنگ‌سازی برای صرفه‌جویی در مصرف انرژی انجام گیرد و بسیاری از افرادی که در گذشته جزو پرمصرف‌ها بودند، با تغییر الگوی مصرف به صرفه‌جویی در مصرف انرژی کمک شایانی کنند، به‌طوری‌که استفاده از لوازم‌خانگی پرمصرف در ساعات اوج مصرف تاحدودی کاهشی شده است، اما تمام این موضوعات به این معنی نیست که کشور در زمینه صرفه‌جویی مصرف انرژی به نقطه راضی‌کننده‌ای رسیده، چراکه هنوز مصرف برق بالاست و جای کار دارد. استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر مانند پنل‌های خورشیدی که در بسیاری از کشورها نقش بسزایی در تولید برق دارند، بسیار موثر است و می‌تواند مشکل ناترازی را تا درصد بسیار زیادی حل‌وفصل کند، اما باید در نظر گرفت که استفاده از این تکنولوژی نیز به هزینه و زمان بسیار زیادی نیاز دارد و در بهترین حالت، ۱۵ سال به‌طول می‌انجامد تا پنل‌های خورشیدی در کشور برای تولید انرژی مستقر شوند. باید بهره‌وری انرژی در همه حوزه‌ها افزایش یابد و از سرمایه‌های ملی به‌بهترین‌نحو استفاده شود. در سال‌های گذشت، تفاهمنامه‌ها و قراردادهای موثری در حوزه انرژی برق منعقد شد و اگر این همکاری‌ها در بخش‌های مختلف ادامه‌دار شود، می‌تواند اعداد و ارقام چشمگیری را در صرفه‌جویی مصرف انرژی پدید آورد.

مشکل برق قابل‌حل است و باید احداث نیروگاه‌های جدید سرعت بگیرد. مشکل کمبود برق، مربوط به تولیدات برقابی بوده، چراکه درحال‌حاضر سدها خالی هستند و کمبود آب در سدها تبدیل به مشکلی جدی شده است. متاسفانه قسمت زیادی از برق کشور از آب تولید می‌شود و خشکسالی‌های اخیر مشکلات زیادی را در ناترازی‌های برق به‌ ‎ وجود آورده است. ما در کشور از تمام ظرفیت نیروگاه‌ها استفاده نکردیم و در این بخش، فرصت‌سوزی‌های بی‌شماری انجام شد. درحال‌حاضر در کشورهای همسایه، تاسیس نیروگاه‌های خورشیدی و حرارتی در دستور کار قرار گرفته و در این راستا موفقیت‌های زیادی نیز حاصل شده است، اما در کشور ما به این بخش توجه نشد و برنامه جایگزین در دستور کار قرار گرفت، بنابراین ضرورت دارد وزارت نیرو با بکارگیری توان تخصصی و ظرفیت‌های موجود در راستای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر قدم بردارد و ناترازی‌های برق را برطرف کند.