امروزه چای به کالایی استراتژیک در حوزه کشاورزی مبدل شده و به گزارش دپارتمان کشاورزی امریکا، از سال ۲۰۱۰ میلادی میزان مصرف چای در جهان رشد چشمگیری داشته است. طبق آمار سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو)، در سال ۲۰۱۹ میلادی، حدود ۵ میلیون هکتار زمین در ۴۷ کشور دنیا، زیرکشت چای بوده که از این میزان زمین، رقمی بیش از ۶.۵ میلیون تن چای برداشت ‌شده است. ایران نیز در فهرست ۱۰ کشور اول تولیدکننده چای قرار دارد. صمت در این گزارش به تولید و صادرات این محصول کشاورزی پرداخته است.

کشت چای در ایران

به‌طورمعمول تولید چای در ایران از ابتدای اردیبهشت هر سال آغاز و تا پایان مهر ادامه می‌یابد. عواملی چون میزان نزولات جوی، اجرای عملیات هرس باغ‌ها و مصرف کودهای مغذی بر میزان تولید چای تاثیرات مثبت فراوانی دارد. از هر هزار تن برگ سبز چای، حدود ۲۲ درصد چای خشک به‌دست می‌آید؛ هرچند به‌گفته سازمان چای کشور، در سال ۱۳۹۹ حدود ۶ هزار هکتار باغ چای رهاشده و غیرفعال در کشور شناسایی شده است و منجر به کاهش تولید داخلی و افزایش واردات می‌شود. درحال‌حاضر سرانه مصرف داخلی حدود ۱۰۰هزار تن تخمین زده‌ شده است که چای تولیدشده، پاسخگوی حدود ۳۵هزار تن از نیاز مصرفی داخل است و مازاد نیاز داخل از طریق واردات تامین می‌شود.

ثبت سفارش چای با اعلام سقف قیمتی

مدیرکل دفتر خدمات بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی از ابلاغ سقف قیمتی ارزی انواع چای توسط معاونت توسعه بازرگانی به این دفتر برای شروع فرآیند بررسی ثبت سفارشات انواع چای فاقد اظهار و تامین ۱۰۰ درصدی و ثبت‌سفارشات جدید در روز شنبه (۱۰ تیر ۱۴۰۲) خبر داد. به‌گزارش وزارت جهاد کشاورزی، میثم جاهدی بازگشایی کامل ثبت سفارشات انواع چای از مبادی مختلف پس از توقف هفت‌ماهه را به‌طوررسمی اعلام کرد و گفت: ثبت سفارشات دارای تامین و اظهار گمرکی ۱۰۰ درصدی از ابتدای هفته گذشته آغاز شده و تا امروز نزدیک به ۲۰۰ پرونده از ۵۰ شرکت موردبررسی قرار گرفته است که با ابلاغ سقف قیمتی ارزی واردات انواع چای، سایر پرونده‌ها از جمله پرونده‌های جدید ثبت سفارشات به‌صورت‌کامل بازگشایی شد.

وی به وصول مصوبه ستاد تنظیم بازار مورخ ۲۷ خرداد، در روز ۱۰ تیر توسط وزارت جهاد کشاورزی اشاره و اعلام‌ کرد: براساس مصوبه مذکور، گروه کالایی ثبت سفارشات چای برای تسریع در تامین ارز از این به بعد به گروه ۲۲ و بررسی و تعیین‌تکلیف موارد واردات قبلی نیز، مشروط بر تعهد اتحادیه مربوطه به جلوگیری از افزایش نرخ چای مطابق نظر سازمان حمایت از مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان به وزارت جهاد کشاورزی تفویض شده است. مدیرکل دفتر خدمات بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی خاطرنشان‌کرد: نظر به لزوم ویرایش قیمت، مبدأ، نوع چای و بارگذاری تعهدنامه مربوط به واردکنندگان چای (مطابق سایر واردکنندگان کالاهای مشمول نظارت سازمان حمایت) با مکاتبه معاونت توسعه بازرگانی با مرکز فناوری اطلاعات، قرار شد همه پرونده‌های ثبت سفارشات برای اصلاح و بارگذاری مدارک و تعهدنامه محضری به کارتابل شرکت‌ها بازگردد و شرکت‌ها می‌توانند مطابق روال قانونی، اقدام به اصلاح و بارگذاری مدارک و ارسال ثبت‌سفارشات کنند.

انتقال چای به تالار دوم بورس‌کالا

احمد خانی نوذری، سرپرست معاونت توسعه بازرگانی وزارت جهادکشاورزی با تاکید بر رفع مشکلات صنف چای گفت: درباره موضوع انتقال چای به تالار دوم در بورس کالا برای تعیین نرخ ارزی واردات در راستای کاهش زمان انتظار برای تامین ارز، موارد در جلسه ستاد تنظیم بازار مطرح و با پیشنهاد وزارت جهاد کشاورزی مبنی بر انتقال به تالار دوم موافقت شده است و هم‌اکنون منتظر ابلاغ رسمی آن هستیم.مدیرکل دفتر خدمات بازرگانی وزارت جهاد کشاورزی به اقدامات انجام‌شده از انتهای فروردین امسال با تغییر مدیریت دفتر خدمات بازرگانی برای حل مشکل واردات انواع چای اشاره کرد و گفت: در این مدت دفتر خدمات بازرگانی درصدد حل مشکلات و رفع توقف حدود هفت‌ماهه ثبت‌سفارشات چای است که باعث بروز معضلات بسیار برای فعالان سالم، خوشنام و زحمتکش صنف چای شده بود.

وضعیت کلی صادرات چای ایران

براساس آمار، چای ایرانی به ۱۷ کشور صادر می‌شود که برخی از آنها کشورهای همسایه هستند. درحال‌حاضر حدود ۲۶هزار هکتار زمین برای کشت چای در استان‌های گیلان و مازندران وجود دارد. اشتغال ایجادشده توسط صنعت چای در ایران مهم است. حدود ۵۵ هزار خانواده کشاورز به‌طورکامل در این زمینه فعالیت و از این بخش امرار معاش می‌کنند. طبق آمار، در ۱۵۰ کارخانه چای ایران، کمابیش نیم میلیون نفر به‌طورمستقیم یا غیرمستقیم مشغول به کار هستند.

تراکنش مالی سالانه صنعت چای در جهان حدود ۴۰میلیارد دلار است و ۵۰ کشور در جهان چای کشت می‌کنند. چای نوشیدنی روزانه نیمی از جمعیت جهان در ۱۶۰ کشور جهان است. تنها روسیه ۱۰ درصد از سهم آمار مصرف چای را به خود اختصاص داده است. بزرگ‌ترین کشورهای صادرکننده چای جهان؛ چین، هند و سریلانکا هستند. از سوی دیگر، روسیه، امریکا، مصر، پاکستان و ایران بزرگ‌‎ترین واردکنندگان چای در جهان هستند. سرانه مصرف چای در کشور ما حدود ۱۰۰هزار تن است. ایران از نظر تولید و کشت چای در آمار جهانی رتبه نهم و در آمار مصرف چای در رتبه دوازدهم قرار دارد. تولید چای در ایران تا چند سال اخیر از مرز ۱۰۰هزار تن گذشت و ایران را جزو ۱۰ کشور برتر تولیدکننده چای در جهان قرار داد.

همه اینها اهمیت چنین نوشیدنی‌ها و تولید آنها را نشان می‌دهد، اما کاهش حجم صادرات چای ایران در سال‌های اخیر و به‌دلیل رفتار نادرست دست‌اندرکاران این بخش و صادرات تنها ۱۴هزار تن در سال گذشته؛ نشان‌دهنده عمق فاجعه است.

صادرات چای چقدر ارزآوری داشت؟

براساس آمارهای گمرک جمهوری اسلامی ایران، در ۱۲ماهه سال ۱۴۰۱ بیش از ۳۶ هزار و ۲۶۸ تن چای‌سیاه و چای‌کیسه‌ای در قالب ۴ کد تعرفه مختلف به ۲۶ کشور صادر شده که افزایش ۳۸.۳۰ درصدی نسبت به صادرات حدود ۲۶ هزار تنی انجام شده در سال ۱۴۰۰ داشته است. مقایسه آمار صادرات چای در سال گذشته نسبت به سال قبل از آن نشان می‌دهد که این تجارت نه‌تنها از نظر وزنی رونق بیشتری پیدا کرده، بلکه ارزش ریالی و دلاری آن رشد به‌مراتب بیشتری نیز داشته است، چرا که براساس آمارهای موجود، درآمد ارزی صادرات چای ایرانی بیش از ۴۳ میلیون و ۲۷۷ هزار دلار معادل بالغ بر هزار و ۲۰۶ میلیارد تومان بوده که به‌ترتیب رشد ۶۴.۴۵ و ۹۷.۴۵ را تجربه کرده است. نگاهی به جزییات صادرات چای نشان می‌دهد که به‌صورت میانگین هر کیلوگرم از این محصول در سال گذشته ۱.۱۹ دلار معادل ۳۳ هزار تومان به مشتریان خارجی فروخته شده، در حالی که نرخ دلاری چای ایرانی در سال ۱۴۰۰ حدود یک دلار و معادل ۲۳ هزار تومان بوده است و رشد قابل‌توجهی در این زمینه نیز محسوب می‌شود.

خریداران چای ایرانی

ازبکستان، افغانستان، آلبانی، آلمان، امارات‌متحده‌عربی، اوکراین، بحرین، بلاروس، پاکستان، تاجیکستان، ترکمنستان، ترکیه، جمهوری‌آذربایجان، سوئیس، سوئد، عراق، فدراسیون روسیه، فرانسه، قرقیزستان، قزاقستان، قطر، کانادا، کویت، گرجستان، هلند و هند ۲۶ مشتری چای ایرانی در سال گذشته به‌شمار می‌روند.

امارات، بزرگ‌ترین مشتری چای ایرانی

در این میان، امارات با خرید بیش از ۲۰هزار تن چای به ارزش بالغ بر ۲۵میلیون دلار، بزرگ‌ترین مشتری این محصول به‌شمار می‌رود و پس از آن، کشورهای روسیه و ترکیه با فاصله بسیار زیاد و هر کدام با خرید ۳هزار و ۹۸۷ و ۳هزار و ۵۷۶ تن در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. البته در میان مشتریان چای ایرانی، کویت با خرید تنها ۲۹ کیلوگرم، کمترین میزان را از ایران خریداری کرده است و پس از آن سوئیس و قطر هرکدام با خرید ۳۶ و ۳۹ کیلوگرم نیز، کوچک‌ترین خریداران چای ایرانی محسوب می‌شوند.

سخن پایانی

چای یکی از نوشیدنی‌های مهم و پرطرفدار در ایران و سراسر جهان است. گردش مالی حاصل از چای ۲ تا ۳ میلیارد تومان در سال است که جزو جدی صنعت کشاورزی کشور محسوب می‌شود. باتوجه به کیفیت بالای تولید این محصول در ایران و تقاضای زیاد در خارج از مرزهای کشور، این نوشیدنی در طول سالیان متمادی به یک محصول صادراتی تبدیل شده و به‌همین‌منظور دولت قوانینی را برای صادرات چای ایرانی وضع کرده است. فعالان این بازار معتقدند که برای حمایت از تولید داخلی و ایجاد تعادل بین واردات و تولید، باید به‌نحوی عمل کرد که به تولیدکنندگان داخلی ضربه‌ای وارد نشود.