به‌گفته بسیاری از کارشناسان، افزایش بهره‌وری در بخش تولید که یکی از مهم‌ترین راه‌های تحقق آن، نوسازی ماشین‌آلات واحدهای صنعتی است، شاه‌کلید تحقق سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و حمایت از کالای ایرانی است و می‌تواند از هدررفت سالانه میلیاردها ریال هزینه در بخش انرژی کشور جلوگیری کند. در نقطه مقابل، کیفیت پایین محصولات تولیدی و نبود بازار فروش و در مجموع افزایش آمار بیکاری و نبود توان رقابت در بازار داخلی و خارجی از عواقب فرسودگی ماشین‌آلات خط تولید صنایع و نیاز است برای این چالش جدی تصمیمات اصولی و زودهنگام اتخاذ شود. صمت باتوجه به شعار سال و الزام رشد تولید، در این گزارش به بسترهای موردنیاز برای تحقق این شعار در حوزه معدن پرداخته است.

نوسازی خط تولید برنامه مدونی ندارد

در طول دهه‌های اخیر و همزمان با توسعه صنعتی در کشور به‌دلیل تداوم تحریم‌های بین‌المللی شاهد بی‌توجهی به بازسازی و نوسازی صنایع بوده‌ایم. در واقع، گویا نوسازی خطوط تولید جزو اولویت‌های سرمایه‌گذاری صنعتی در کشور نیست و همین موضوع نیز به استهلاک و فرسودگی خطوط تولید در کشور منجر شده است. با این وجود، بازسازی و نوسازی بنگاه‌های اقتصادی و توسعه سرمایه‌گذاری برای ورود تجهیزات نوین تاثیری بسزا در تولید کالاها و خدمات باکیفیت و همچنین قابل‌رقابت از منظر کیفیت و نرخ تمام‌شده با کالاهای مشابه خارجی دارد، بنابراین بازسازی و نوسازی صنایع توسعه سرمایه‌گذاری در این بخش ضروری است. با این وجود، باید خاطرنشان کرد که ورود خطوط تولید به‌روز یا فناوری‌های نوین و همچنین نوسازی صنایع به برنامه‌ای فراگیر نیاز دارد، اما نه‌تنها برنامه مدونی برای توسعه و نوسازی خطوط تولید در کشور وجود ندارد، بلکه دولت هر روز مانعی جدید در مسیر فعالیت صنایع و حتی ارتقای خطوط تولید ایجاد می‌کند. همان‌طور که سال گذشته و برخلاف ماده ۱۱۹ قانون امور گمرکی، در بودجه امسال معافیت پرداخت حقوق ورودی ماشین‌آلات و تجهیزات تولید لغو شد و همین موضوع نیز هزینه واردات و نوسازی تجهیزات و خطوط تولید را تشدید کرد و به تعمیق فرسودگی منجر شد.

تاکید بر رفع موانع داخلی و خارجی نوسازی

حسن حسینقلی ـ فعال معدنی: برای تحقق شعار سال و رشد تولید در صنایع معدنی نیاز به الزاماتی داریم. بسیاری از واحدهای تولیدی در سال‌های گذشته احداث شده‌اند و اکنون نیاز به بازسازی یا نوسازی دارند. تعدادی از صنایع نیز با واردات خطوط دست دوم تولید، آغاز به کار کرده‌اند. این خطوط تولید پس از چند سال نیاز به بازسازی یا نوسازی دارند. وی افزود: علاوه بر این، تولید برخی محصولات پیشرفته و مطابق با تکنولوژی‌های نوین نیز در کشور ممکن نیست، چرا که تجهیزات و فناوری نوین برای تولید این محصولات در کشور وجود ندارد.

در واقع باید این حقیقت را پذیرفت که بخشی از خطوط تولید صنعتی در کشور ما فرسوده است، اما مسیر بازسازی، نوسازی یا حتی بهبود این خطوط تولید در کشور میسر نیست. این فعال بخش معدن افزود: موانع داخلی و خارجی متعددی در مسیر تولید و فعالیت صنایع قرار دارند. این موانع سد راه تولید هستند و بدین‌ترتیب سودآوری صنایع را تحت‌تاثیر منفی قرار می‌دهند. در نتیجه، تولیدکنندگان و فعالان صنعتی امکان یا توان مالی برای رودررویی با این شرایط را نخواهند داشت، یعنی تولیدکنندگان باتوجه به چالش‌هایی که در مسیر فعالیت آنها وجود دارد، توان سرمایه‌گذاری برای واردات خطوط تولید جدید یا نوسازی قطعات و تجهیزات خود را ندارند. در این شرایط استفاده از خطوط قدیمی تولید و تجهیزات فرسوده به‌منزله افزایش هزینه تمام‌شده تولید است. یعنی از یک‌سو بهره‌وری در فرآیند تولید کاهش می‌یابد و از سوی دیگر، محصولات تولیدشده در کشور باتوجه به نرخ تمام‌شده، امکان رقابت در بازار جهانی را نخواهند داشت.

وی با تاکید بر تداوم تحریم ایران در سطح بین‌المللی گفت: باتوجه به محدودیت‌های ناشی از تحریم ایران از سوی جوامع بین‌المللی، تولیدکنندگان ناچار هستند تا محصولات خود را با نرخ پایین‌تری در بازار جهانی به فروش برسانند تا مشتریان به خرید این محصولات تمایل داشته باشند. بنابراین، باید اذعان کرد که بی‌توجهی به خطوط قدیمی تولید و چالش‌های ناشی از آن، فشار مضاعفی را به تولید و تولیدکننده وارد می‌کند. به‌علاوه آنکه در شرایط تحریمی واردات تجهیزات و خطوط تولید دشوار می‌شود.

باوجود تمام مشکلاتی که از آنها یادشده، دولتمردان و سیاست‌گذاران نه‌تنها هیچ اهتمامی برای اصلاح شرایط ندارند، بلکه با وضع قوانین و مقررات جدید، هر روز مسیر فعالان صنعتی را دشوارتر از قبل می‌کنند. در نتیجه چنین شرایطی، تولیدکنندگان از توان مالی کافی برای اصلاح خطوط تولید یا نوسازی آنها برخوردار نیستند.

زیان‌های استفاده از خطوط فرسوده

استفاده از خطوط تولید فرسوده به رشد مصرف انرژی در کشور منتهی می‌شود. این در حالی است که مصرف انرژی به چالشی فراگیر در کشور بدل شده است، بنابراین اگر مسیر واردات تجهیزات نوین تسهیل شود، می‌توان گامی مثبت برای کاهش مصرف انرژی هم برداشت.

بسیاری از کشورها با هدف حمایت از تولید، قوانین و مقرراتی را مصوب و اجرایی می‌کنند که لغو معافیت حقوق ورودی ماشین‌آلات، یکی از همین مصوبات است. براساس ماده ۱۱۹ قانون امور گمرکی، واردات ماشین‌آلات و تجهیزات تولیدی، صنعتی، معدنی و کشاورزی که نمونه و ظرفیت تولید داخلی آنها وجود ندارد، از پرداخت حقوق ورودی معاف بود. این معافیت در روند احداث خطوط تولید جدید و همچنین برای واحدهایی که به‌دنبال نوسازی یا توسعه خطوط تولید خود بودند، اجرایی می‌شد، اما براساس قانون بودجه ۱۴۰۱، معافیت پرداخت حقوق ورودی ماشین‌آلات و تجهیزات تولید لغو شد.افزایش درآمدهای دولت یکی از دلایل اصلی اجرای سیاست یادشده است. این در حالی است که مصوبه یادشده چالش‌هایی جدی را برای صنعتگران به همراه دارد. در همین حال به تعمیق فرسودگی خطوط تولید و تجهیزات مصرفی صنایع نیز منتهی می‌شود. در واقع باید اقرار کرد که این دست تصمیمات و مصوبات غیرکارشناسی آسیب‌های غیرقابل جبرانی به روند توسعه و بازسازی صنایع کشور تحمیل خواهند کرد.

فرسودگی خط تولید ادامه دارد

آنوش رحام ـ دبیر سندیکای تولیدکنندگان لوله و پروفیل فولادی ایران: نوسازی یا بازسازی ماشین‌آلات فرسوده خط تولید صنایع کشور با هدف کیفیت‌بخشی محصولات تولیدی، رقابت با بازارهای جهانی، کاهش ضایعات و هدررفت انرژی و بازار مطمئن فروش و کاهش بیکاری با حمایت‌های دولتی و مشارکت واحدها ضروری است.خطوط تولید در صنایع مختلف معدنی ، فلزی و فولادی از منظر کیفیت و انطباق با دانش و استانداردهای روز دنیا متفاوت هستند. برخی واحدهای صنعتی با خطوط تولید قدیمی فعالیت می‌کنند، اما در همین حال، برخی صنایع از تجهیزات جدید برای تولید استفاده می‌کنند. با این وجود، نمی‌توان منکر فرسودگی عمومی در روند تولید صنایع کشور شد. به بیان دیگر، سیاست سرمایه‌گذاری نوسازی بنگاه‌ها در کشور ما به اندازه کافی توسعه نیافته و باوجود اهمیت این سیاست، نوسازی و بازسازی بنگاه‌های اقتصادی به‌منظور رشد و ارتقای تولیدات داخلی چندان موفق نبوده است.

تحریم، مانع نوسازی شد

تولیدکنندگان در سال‌های اخیر با تحریم و محدودیت در تعاملات بین‌المللی روبه‌رو بوده‌اند. در چنین شرایطی، از یک‌سو بخشی از خطوط تولید و تجهیزات مورداستفاده در صنایع کشور فرسوده شده‌اند و از سوی دیگر، بسیاری از شرکت‌های تامین‌کننده تجهیزات خطوط تولید، به‌دلیل تحریم‌ها، دیگر به طرف ایرانی، خدمات ارائه نمی‌دهند.تحریم، نبود امکانی برای برقراری ارتباط مستقیم با منابع تامین تجهیزات، بی‌توجهی به کارآیی ماشین‌آلات، کمبود قطعات یدکی، افزایش سرمایه در گردش تعمیرات و تامین قطعات یدکی، تمرکز تولیدکنندگان به دریافت سودهای مقطعی بالا و همچنین سوءمدیریت‌ها، روند فرسودگی را در عملکرد صنایع گوناگون کشور تقویت کرده است.همزمان هزینه واردات خطوط تولید، قطعات و تجهیزات موردنیاز تولید نیز در سال‌های اخیر افزایش یافته است.همان‌طور که براساس قانون بودجه ۱۴۰۱، معافیت پرداخت حقوق ورودی ماشین‌آلات و تجهیزات تولید لغو شد و این مصوبه مسیر سخت واردات خطوط تولید را دشوارتر از قبل کرد و هزینه واردات را به‌شدت افزایش داد.

 مصوبه یادشده در شرایطی مانع نوسازی خطوط تولید صنایع شد و این در حالی است که سال‌ها تحریم و محدودیت در تعاملات بین‌المللی، ورود این تجهیزات را به‌خودی خود با چالش‌های جدی روبه‌رو کرده است. در واقع، انتظار می‌رفت دولت ضمن تاکید بر ضرورت تامین تجهیزات موردنیاز صنعتگران، قوانینی را با هدف حمایت از صنایع داخلی وضع کند.

سایر موانع نوسازی

کاهش ارزش پول ملی، سود بالای تسهیلات بانکی و همچنین سایر چالش‌های پیش‌روی صنایع، خود مانع نوسازی صنایع می‌شوند.

این شرایط در حالی بر تولیدکنندگان تحمیل می‌شود که بیشتر کشورهای پیشرفته یا توسعه‌یافته با ارائه تسهیلات با بهره پایین، خرید تجهیزات تولید و راه‌اندازی صنایع را تسهیل می‌کنند و همزمان با ارائه معافیت‌های مالیاتی، خدمات ویژه‌ای را با هدف رونق تولید در اختیار صنایع قرار می‌دهند. با این وجود، در کشور ما نه‌تنها هیچ‌کدام از مشوق‌های یادشده در اختیار تولیدکنندگان قرار نمی‌گیرد، بلکه هر روز شرایط کار برای صنعتگران دشوارتر از قبل می‌شود. در حال‌ حاضر نیز معافیت حقوق ورودی تجهیزات و ماشین‌آلات که یکی از معدود حمایت‌های دولت برای راه‌اندازی کسب‌وکارهای جدید و شروع فعالیت تولیدی بود، حذف شده است. بدون تردید بهره‌مندی از خطوط قدیمی یا فرسوده در روند تولید منجر به افزایش هزینه تمام‌شده و همچنین کاهش بهره‌وری می‌شود؛ بدین‌ترتیب از رقابت‌پذیری صنایع در بازار داخلی و جهانی کاسته می‌شود. در همین حال، باید خاطرنشان کرد تجهیزات و فناوری‌های نوین به کاهش و بهره‌وری مصرف انرژی منتهی می‌شود؛ بنابراین بهره‌مندی از تجهیزات نوین و خطوط تولید به‌روز در موقعیت کنونی که کشور با محدودیت جدی انرژی روبه‌رو است، ضروری به‌نظر می‌رسد.

سخن پایانی

سهم گسترده‌ای از ماشین‌آلات خطوط تولید در کشور فرسوده هستند. این فرسودگی به‌دلیل تحریم و چالش‌های اقتصادی صنایع، هر روز بیشتر می‌شود. فرسودگی خطوط تولید چالش‌های بسیاری را برای صنعتگران به‌دنبال دارد. توجه به این نکته ضروری به‌نظر می‌رسد که یکی از مشکلات اساسی پیش‌روی بنگاه‌های داخلی فرسودگی ماشین‌آلات و خطوط تولید است که مانع بهره‌وری و حذف توان رقابت صنعتگران در بازارهای داخلی و خارجی می‌شود.  در همین حال از این فرسودگی می‌توان به‌عنوان یکی از عوامل اصلی هدررفت انرژی در کشور نام برد. باتوجه به تمام چالش‌های ناشی از فرسودگی صنایع، بازسازی و نوسازی صنایع ضروری به‌نظر می‌رسد؛ در نتیجه از دولت انتظار می‌رود سیاست‌های خود را با اصلاح و بازسازی صنایع همسو کند.