روابط‌عمومی در برهوت مستقر نمی‌شود
حمید ضیایی‌پرور-فعال روابط‌عمومی
در طول ۵۳ سالی که اینترنت به وجود آمده ۳ دوره تاریخی را برای حیات آن می توان تصور کرد؛ دوره اول از ۱۹۶۹ تا ۱۹۹۰ میلادی است که به دوره نهفتگی اینترنت مشهور است. در این دوره، اینترنت هنوز ظهور و بروز پیدا نکرده بود و کامپیوترها رشد زیادی نداشتند. اینترنت به لحاظ فنی و دسترسی در اختیار نظامیان امریکایی و کشورهای چندملیتی بود، اما سال ۱۹۹۰ به بعد را می توان به دو دوره نخست وب و دوم وب تقسیم کرد. سال ۱۹۹۰ تا ۲۰۰۰ ، عصر نخست وب تلقی می شود. در سال ۲۰۰۴ به بعد بود که فهمیدیم ماهیت وب تغییر کرده است. در این دوره، عده ای محتوا را تولید می کردند و در اختیار انبوهی از مخاطبان و مردم می گذاشتند.در سال ۲۰۰۰ با آمدن وبلاگ ها، تحولی در ماهیت وب ایجاد شد که مهم ترین ویژگی این دوره تعاملی، مشارکتی و چندفرستنده بودن محتوای وب و رسانه های مبتنی بر وب دو بود. عده ای تقسیم بندی دیگری از این دوره ها دارند. ما شاهد بروز پدیده شبکه های اجتماعی و رسانه های ارتباطی هستیم که گاهی این دو مفهوم را به جای هم به کار می بریم و گروهی معتقدند شبکه ها اصلا رسانه نیستند. از زمانی که وبلاگ ها به وجود آمده اند بین متخصصان ارتباطات دیدگاه های گوناگونی وجود داشت که آیا این وبلاگ ها رسانه هستند یا خیر. من از گروه خوشبین ها بوده و معتقدم وبلاگ، یک رسانه است و در این زمینه چالش های زیادی داشتیم که آیا وبلاگ کارکرد رسانه ای دارد یا خیر.
ویژگی و کارکرد رسانه ها، اطلاع رسانی، نقد و سرگرمی است که هر سه اینها در رسانه های اجتماعی وجود دارد. شاید در رسانه ها، رادیو، تلویزیون و مطبوعات به طورجدی نقد وجود نداشته باشد، اما در این شبکه ها به طورجدی نقد وجود دارد. امروز با آمدن موبایل ها، افراد با تلویزیون و ماهواره سرگرم نمی شوند، بلکه ساعت ها در این شبکه ها وقت خود را صرف می کنند و لذت می برند. تفریح و لذت نشاط، در دل این رسانه ها جای دارد.
علت اصلی گرایش به این شبکه ها، قابلیت سرگرمی آنهاست. ما در تعاریف کلاسیک، رسانه های صنعتی مانند خبرگزاری ها و مطبوعات را داریم که به طور حرفه ای تولید می شوند. در کنار این رسانه ها، مدلی از رسانه ها را داریم که به آنها رسانه های اجتماعی می گوییم و مبنای تولید و محتوای آنها را تک تک مردم بر عهده دارند. بنابراین به این دلیل رسانه هستند که قابلیت های یک رسانه را دارند و به این دلیل رسانه اجتماعی هستند که محتوای آن را شهروندان تولید می کنند، اما تفاوت بین شبکه اجتماعی و رسانه اجتماعی چیست؟ شبکه های اجتماعی ارتباط بین افراد را محقق و در یک محیط بسته سیر می کنند و از این جهت مانند کندوی عسل هستند. در کندوی زنبورعسل، یک زنبور قرمز نمی تواند وارد شود، چون محیط آن بسته است و همه یکدیگر را می شناسند، اما در این شبکه ها بخش هایی هستند که تبدیل به رسانه شده اند؛ مانند کانال های تلگرام، یوتیوب و... که بدون دعوت و اجازه می توانید وارد آنها شوید.در چند سال اخیر، عده ای شبکه های اجتماعی مبتنی بر موبایل را اپلیکیشن یا پیام رسان می دانند، اما یک موبایل با ده ها اپلیکیشن کار می کند که ما فقط یکی از آنها را شبکه اجتماعی می دانیم. در شبکه های اجتماعی مبتنی بر موبایل، اپلیکیشن، اینترنت پرسرعت و گوشی هوشمند، ۳ ابزار موردنیاز است. مصادیق این شبکه ها بسیار زیاد است اما دو نمونه آنکه بیشترین کاربرد را دارد اینستاگرام و تلگرام است. از اینستاگرام به عنوان بزرگ ترین شبکه مبتنی بر عکس نام برده می شود که بیش از یک میلیارد کاربر دارد.
اما به واقع علت جذابیت شبکه های اجتماعی چیست؟ این شبکه ها برای کاربردهای تلفن همراه جایگزین شده اند. امکان به اشتراک گذاری اطلاعات، مکان یابی، قدرت سرگرمی به ویژه در کشورهایی که کارکرد و سرگرمی در رسانه ها فراموش شده، از دیگر جذابیت های این شبکه هاست.درباره کارکردهای اطلاع رسانی شبکه های اجتماعی باید گفت این شبکه ها به عنوان رسانه های جایگزین در برابر رسانه های جریان اصلی هستند. در شرایطی که رسانه های اصلی نتوانستند اطلاع رسانی کنند یا ملاحظاتی برای اطلاع رسانی داشتند، رسانه های اجتماعی تبدیل به رسانه های جایگزین شدند. این رسانه ها منشأ سوژه های ژورنالیست ها نیز شدند. این شبکه ها باعث ارتباط مستقیم با مخاطب می شوند و به طور مستقیم از طریق یک کانال می توانیم با مخاطبان ارتباط برقرار کنیم؛ از این رو، سایت ها، روزنامه ها و خبرگزاری ها برای خود رسانه های اجتماعی دارند، چون برای ارتباط با مخاطبان ناگزیر به استفاده از آنها هستند.امروزه روابط عمومی های بخش دولتی و خصوصی، برای اطلاع رسانی، تعامل با مخاطبان و مشتریان و اقناع مخاطبان، نیاز به استفاده از ظرفیت شبکه های اجتماعی و رسانه های اجتماعی دارند.ضریب نفوذ رسانه های اجتماعی در ایران بسیار بالاست و براساس برآوردهای نهادهای مسئول و تحقیقات دانشگاهی، ۸۵ درصد کاربران اینترنت در ایران از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند. روابط عمومی باید جایی باشد که مردم هستند. روابط عمومی در برهوت، تریبون خود را مستقر نمی کند. اگر ضریب نفوذ یک شبکه اجتماعی در ایران زیاد است، روابط عمومی باید در آنجا حضور داشته باشد.
