اگر صاحب فناوری نباشیم شکست میخوریم
عبدالرزاق کعبینژاد-رئیس انجمن علمی مهندسی حرارتی و برودتی ایران
راهاندازی نیروگاه انرژی خورشید با حجم ۴هزار و ۵۰۰ مگاوات، نیازمند صرف هزینه بالایی برای تامین نیازهای فناورانه است. در حالی که امنیت سرمایه هم در کشور بهقدر کافی در چنین پروژههایی وجود ندارد. بیثباتی و نبود استمرار در پروژههای اینچنینی بهقدری در کشور زیاد است که نمیتوان چشمانداز مطلوب و اهداف یادشده را دنبال کرد. اگر هدف تولید برق از انرژی خورشیدی است، باید دید وضعیت تجهیزات بهکاربردهشده تا چه میزان بهصرفه خواهد بود. بیشک برای تاسیس نیروگاهی با این حجم از تولید انرژی، باید تعداد زیادی از باتریهای خورشیدی (پنلهای فوتوولتائیک) وارد یا مونتاژ شود که با این شرایط پروژه محکوم به شکست خواهد بود. آن روند موفقی که از تامین انرژی با تابش آفتاب در بسیاری از کشورهای پیشرفته سراغ داریم، مدیون نرخ واقعی انرژی است. معمولا در این کشورها دولت در نقش مشوق ظاهر میشود و نرخ تامین انرژی خورشیدی را بهمنظور جذابیت بیشتر برای مردم پرداخت میکند.
دولتها در اغلب کشورهای توسعهیافته با هدف ارتقای راندمان انرژی با منبع خورشید در تلاش هستند تا درصد بهرهبرداری را روزبهروز بیشتر کنند و بههمان میزان نرخ انرژی پایین بیاید. هدف اصلی این دولتها، تجاریسازی انرژیهای تجدیدپذیر است تا در نهایت مردم متولی اصلی تامین آن باشند، نه اینکه دولت متولی همیشگی آن باشد. یارانه این دولتها در راستای تجاریسازی انرژیها است. بهعبارتروشنتر، نباید تنها به فکر تامین انرژی و برق خورشیدی باشیم، آن هم با تولیگری صرف دولت.فناوری تولید برق از انرژی خورشیدی از سال ۱۹۸۰ با ماده کریستال سیلیکون با راندمان ۴ درصد در ژاپن بهکار برده شد که با فناوریهای امروز با این ماده، راندمان به ۱۶ درصد رسیده است و این ماده در پنلهای فوتوولتائیک به کار برده میشود. دستگاههای جمعکننده نور فعلی توانستهاند بخار ۳۰۰ تا ۱۰۰ درجه سانتیگراد تولید کنند که میتوان برق از آن تولید کرد، اما در حد تحقیقات است. حتی در مقیاس وسیع هم نمیتوان برق تولید کرد. تا زمانی که معضلات زیادی برای ارتقای فناوری داشته و وابسته به کشورهای سازنده باشیم، نمیتوانیم از این حجم تولید حرف بزنیم. همچنین از آنجایی که هنوز نیروگاههای خورشیدی راندمان پایینی بهویژه در ایران دارند، نمیتوان به حل معضلات ناترازی پرداخت. بهعبارتروشنتر، میزان دریافت انرژی محدود است، یعنی از زمان طلوع تا غروب خورشید میتوان انرژی گرفت، بنابراین باید فکری برای ذخیره انرژی کرد که همین امر صرف هزینه زیادی را برای کشور در برخواهد داشت؛ چون در اغلب کشورهای پیشرفته، خودشان صاحب فناوریهای مربوط به بهرهبرداری از انرژی خورشیدی هستند، بههمیندلیل علاوه بر کاهش هزینه تامین انرژی، توان بیشتری هم در ارتقای راندمان خواهند داشت. از اینرو برای این کشورها، هم صرفه اقتصادی دارد و هم منجر به کاهش نرخ انرژی میشود. هدف اصلی باید، ارتقای راندمان باشد نه تولید و افزایش راندمان هم وابسته به فناوریهای فوق پیشرفته است که خرید این فناوریها در کشور اصلا صرفه اقتصادی را بهدنبال نخواهد داشت، بنابراین چالش اصلی، افزایش راندمان انرژی خورشیدی است. باتوجه به نوسان نرخ نفت در جهان، کشورها تصمیم گرفتند بهسوی انرژیهای جایگزین بروند. هدف این کشورها تولید انرژی تجدیدپذیر از سوی مردم و افزایش توان مردم در خرید دستگاههایی است که به توسعه نیروگاههای خانگی میانجامد؛ در حالی که تولید فناوری شکاف اصلی توسعه تجدیدپذیر در ایران است و تا زمانی که فناوری تولید انرژی از تجدیدپذیرها بومی نشود و تولید داخل نباشد، تامین انرژی با منبع تجدیدپذیر بهویژه تابش خورشید در ایران در حد حرف و تیتر رسانهها باقی میماند.
بهاعتقاد من، سرمایهگذاری بهمنظور توسعه تامین انرژی از منع تجدیدپذیرها باید طبق یک برنامه مشخص جلو برود تا در نهایت مردمی شود، یعنی دولت باید اقداماتی را در پیش بگیرد که مردم توانایی خرید دستگاههای تامین انرژی از منابع تجدیدپذیر را داشته باشند، نه اینکه مساحتهای زیادی از زمین در کشور را به پوشش پنلهای وارداتی، آن هم با فاصله زیادی از مراکز جمعیتی اختصاص دهد. در این شرایط، برق تولیدی در طول مسیر اتلاف زیادی خواهد داشت، همانگونه که درصدی از برقی که در نیروگاههای حرارتی تولید میشود، در طول مسیر رسیدن به مراکز مصرف، اتلاف میشود؛ در نتیجه چنین پروژههایی نهتنها صرفه اقتصادی نخواهند داشت، بلکه ناترازی انرژی را هم برطرف نمیکنند.ناگفته نماند که فوتوولتائیک یا همان باتریهای خورشیدی تنها گزینه روی میز استفاده از انرژیهای خورشیدی نیست و باید ذهنیتمان را برای استفاده همهجانبه از گرمای خورشید آماده کنیم. در واقع، هنوز استفاده چندانی از انرژی حرارتی خورشید نشده است و نباید فقط به فکر تولید برق باشیم. برای بهرهبرداری حداکثری از انرژی گرمایی خورشید، نیازمند تغییر در معماری ساختمانها هستیم، در حالی که در ایران توجه کمتری به آن شده است.