بی‌آبی در یک قدمی تهران
بحران آب در تهران دیگر از مرحله هشدار عبور کرده و وارد مرحله جدید بی‌آبی شده‌ایم.
شاید این کلمه چندان معنا و مفهومی برای شهروندانی که هر روز شیر آب را باز می‌کنند و شاهد جوشش این مایه حیات هستند، نداشته باشد اما اگر تنها نیم‌نگاهی به آمار و ارقام وضعیت سدها بیندازیم، متوجه عمق فاجعه منابع آبی خواهیم شد.
بارش‌های ناچیز
مقایسه میزان بارش‌ها از ابتدای سال آبی جدید با ۲۰ روز ابتدای مهر نشان می‌دهد تاکنون در استان تهران در مجموع ۰.۴ میلی‌متر بارندگی را شاهد بودیم. سال گذشته در همین مدت این عدد ۱۴.۳ میلی‌متر بود؛ یعنی کاهش تقریبا ۹۷ درصدی بارش‌ها اتفاق افتاده، متوسط بلندمدت در همین بازه زمانی ۲۰روزه ۶.۴ میلی‌متر بود که اگر با ۰.۴ مقایسه کنیم ۹۳ درصد نسبت به متوسط بلندمدت کاهش بارندگی داریم. کاهش ذخیره آبی ۳۱۴ میلیون مترمکعبی در شروع سال آبی و اعلام سازمان هواشناسی مبنی بر بارش‌های پاییز این هشدار را می‌دهد که شرایط منابع آبی پایتخت پایدار و نرمال نیست. در این راستا برنامه‌ای باعنوان سازگاری با کم‌آبی در دستور کار وزارت نیرو قرار گرفته که کارشناسان امیدوارند با مدیریت منابع آبی و رعایت الگوهای مصرف منطبق با استانداردهای جهانی، نگاهی نیز به آیندگان و مقوله توسعه پایدار در کشورمان داشته باشیم.
کاهش ذخایر سدهای پنج‌گانه تهران
کاهش ۳۱۴ میلیون مترمکعبی ذخایر سدهای پنج‌گانه تهران در انتهای شهریور، هشدارهای سازمان هواشناسی برای فصولی بی‌باران و کاهش ۹۷ درصدی بارش‌ها نسبت به سال قبل اعداد عجیب و دور از انتظاری هستند، اما واقعیت منابع آبی تهران نزدیک شدن به نقطه بی‌آبی است.
محمد شهریاری، مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری تاسیسات آبی و برق آبی شرکت آب منطقه‌ای تهران در گفت‌وگو با ایسنا، وضعیت کامل منابع آبی را تشریح کرد. آن‌طور که او گفته باتوجه به قرار گرفتن ایران در اقلیم خشک و نیمه‌خشک و افزایش روزافزون بارگذاری جمعیت در پایتخت، اگر مدیریت مصرف به‌طور جدی موردتوجه قرار نگیرد، با مشکلات زیادی در آینده‌ای نه‌چندان دور مواجه می‌شویم.
شهریاری در تشریح وضعیت منابع آبی سدهای پنج‌گانه تهران و مقایسه آن با سال قبل، اظهار کرد: سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ در حالی به اتمام رسید که یکی از کم‌بارش‌ترین سال‌ها را تجربه و رکورد جدیدی را در بارش فروردین با تنها ۲.۳ میلی‌متر بارندگی به‌عنوان کمترین بارش در دوره آماری ۵۳ساله ثبت کردیم. این سال آبی با حجم ورودی یک میلیارد و ۳۲۵ میلیون مترمکعب به مخازن سدهای پنج‌گانه به اتمام رسید، این در حالی است که این حجم ورودی در سال آبی گذشته ۲ میلیارد و ۲۱۴ میلیون مترمکعب بود؛ یعنی با یک کاهش ۸۸۹ میلیون مترمکعبی ورودی آب به سدها مواجه شدیم.
به‌گفته وی اگر بخواهیم به زبان ساده‌تر کاهش ۸۹۹ میلیون مترمکعبی آب را تفسیر کنیم، باید بگوییم این عدد بیش از ۴ برابر مخزن پر سد امیرکبیر و ۲ برابر مخزن پر سد طالقان است. این میزان کاهش باعث شد ما شروع سال آبی جدید را با کاهش مخزن ۳۱۴ میلیون مترمکعبی نسبت به انتهای شهریور سال گذشته تجربه کنیم. این میزان کاهش حجم مخزن و ذخیره طبیعتا باتوجه به خشکسالی حاکم در کشور و استان تهران می‌تواند تبعات زیادی داشته باشد.
نیازمند همراهی شهروندان هستیم
وی اظهار کرد: متاسفانه روندی که در زمینه کاهش منابع آبی و بارش‌ها اتفاق افتاده، نیازمند همکاری و همیاری کلیه همشهریان محترم است تا با این کاهش ذخیره آبی و اعلام سازمان هواشناسی مبنی بر اینکه مهر و آبان کم‌بارش و زیر نرمال خواهیم داشت و آذر احتمالا شرایط نرمال شود، بتوانیم شرایط را به‌نحوی مدیریت کنیم که خط قرمزهایی را که برای ما تعریف شده هم در بحث کیفی آب و هم کمی به‌نحو احسن مدیریت کنیم.
تغییر اقلیم در کشور
مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری تاسیسات آبی و برق‌آبی شرکت آب منطقه‌ای تهران با تاکید بر اینکه مسائلی موجب شد آبگیری خوبی در سدها نداشته باشیم و ورودی آب به سدها نیز با کاهش شدیدی همراه شده و در نهایت انتهای سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ با ۳۱۴ میلیون مترمکعب کاهش ذخیره آبی در سدهای پنج‌گانه تهران مواجه شویم.
باتوجه به موضوع تغییر اقلیم که در کل دنیا در حال رخ دادن است، بروز رخدادهای حدی که یکی از نشانه‌های تغییر اقلیم است، در کشور ما نیز کاملا مشهود است، چراکه ۲ سال پی در پی ترسالی خوبی را پشت سر گذاشتیم و امسال درگیر خشکسالی بی‌سابقه شدیم و در بخش‌هایی از آمار و اطلاعات بهره‌برداری رکوردهای حداقلی را ثبت می‌کنیم.
شرایط نرمال نیست
وی با بیان اینکه متاسفانه شرایطی که امسال به‌واسطه کاهش ورودی‌ها ایجاد شد، موجب شد در بعضی از سدها انتهای شهریور به آستانه و بعضا به کمتر از حجم استراتژیک تعیین‌شده برسیم، گفت: رویکرد و برنامه‌ریزی که اکنون داریم این است که کسری‌ها و کاهش مخازن را با همراهی مشترکان و تعاملی که با شرکت آب و فاضلاب استان داریم، به‌نوعی جبران و برنامه‌ریزی را که از قبل داشتیم برای سال آبی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ اجرایی کنیم. طبیعتا باتوجه به وضعیت مخازن، شرایط متاسفانه خیلی خوب و نرمال نیست، چراکه کاهش ۳۱۴ میلیون مترمکعب ذخایر آبی یک عدد معناداری است و امیدواریم با همین منابع آب محدود یک تامین آب مطمئن داشته باشیم.
کمبود آب برای کشت دوم
وی با بیان اینکه باتوجه به وضعیت آب و هوا، نبود ذخیره آبی مناسب و با در نظر گرفتن این مهم که در بخش شرب خیلی نمی‌توانیم سیاست انقباضی داشته باشیم، متاسفانه در بخش کشاورزی امسال تنها توانستیم تامین آب کشت اول را تا اواسط خرداد داشته باشیم، اظهار کرد: برای کشت دوم و تابستانه براساس مکاتباتی که با استانداری‌های تهران و البرز داشتیم نتوانستیم از سدهای امیرکبیر و ماملو تامین آب داشته باشیم که خوشبختانه این همراهی را هم استانداری‌ها و هم سازمان جهاد کشاورزی و کشاورزان عزیز با ما داشتند که اولویت را به تامین آب شرب دهیم.
مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری تاسیسات آبی و برق‌آبی شرکت آب منطقه‌ای تهران ادامه داد: باتوجه به اینکه بخشی از این آب کشاورزی مربوط به باغ‌ها و درختان می‌شود، سعی کردیم در حوزه پایین‌دست سد امیرکبیر و شبکه آبیاری کرج نیاز آب باغ‌ها را تامین کنیم و در حوزه ورامین و پایین‌دست ماملو نیز به‌واسطه اینکه شرایط سد ماملو بسیار بحرانی و شکننده بود، براساس هماهنگی‌های انجام شده سعی شد حتی‌المقدور با تانکر نیاز آب باغ‌ها را تامین کنیم.
اخطار قطع آب به مشترکان بدمصرف
شرکت آب و فاضلاب استان تهران از تیر امسال برای مشترکان پرمصرف و بدمصرف اخطاریه صادر کرده است. در این باره مدیرعامل این شرکت به ایرنا گفت: ۱۷۰ هزار مشترک پرمصرف در تهران اخطار قطع آب دریافت کردند.
محمدرضا بختیاری ادامه داد: این تعداد مشترک که بیش از ۲ برابر حد مجاز آب مصرف می‌کنند، اخطاریه دریافت کرده‌اند و اگر در مهلت مقرر تا مرداد نسبت به رعایت الگوی مصرف اقدام نکنند با قطع آب روبه‌رو خواهند شد.
به‌گفته مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب استان تهران این مشترکان بخش کوچکی از مشترکان را تشکیل می‌دهند که به‌هیچ عنوان توجهی به شرایط محدودیت منابع آبی تهران و حتی کشور ندارند و براساس روش‌های غلط اقدام به اسراف آب می‌کنند.
این مقام مسئول تاکید کرد: در این شرایط بحرانی آب کشور وظیفه تک‌تک همه ماست که الگوی مصرف را رعایت کنیم، چراکه این شرکت در شرایط کرونایی با تمام محدودیت‌ها سعی کرده منابع آبی پایدار را با سختی تامین کند و به‌خاطر کمبود قطعی آب نداشته باشیم. وی اضافه کرد: بیشتر این مشترکان پرمصرف در شمال غرب تهران هستند؛ ضمن اینکه در مناطق جنوبی استان تهران نیز شاهد مصرف بالا هستیم. وی همچنین از مشترکان دعوت می‌کند تا با راهکار‌های ساده منابع آبی را درست مصرف کنند تا تابستان امسال را بدون قطعی سپری کنیم.
جان شما، جان آب
ارائه راهکار‌های ساده مدیریت مصرف آب نیازمند آگاهی‌بخشی است که گام نخست و بنیادین در حرکت به‌سوی توسعه پایدار و حفاظت از منابع آب است.
در این زمینه در سطح شهر تهران به موضوع درست مصرف کردن با شعار «جان شما، جان آب» ازسوی شرکت آب و فاضلاب این استان پرداخته شده است؛ تصویری از ضربان قلب در کنار نیمه خالی لیوان آب که تلنگری به مصرف درست آب می‌زند.
همچنین راهنمایی با عنوان «توصیه‌های ساده برای مدیریت مصرف آب» توسط دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفا تهیه شده است.
این راهنما دارای ۳ بخش اصلی است که در بخش اول مفاهیم پایه در زمینه منابع و مصارف آب، تغییرات اقلیمی و شرایط خاص آب و هوایی و منابع آب ایران به‌ویژه نحوه تامین آب و مدیریت فاضلاب شهر‌ها تا حد امکان به زبان ساده تشریح شده است.
بخش دوم به قوانین و مقررات، استاندارد‌ها و تعرفه‌های مرتبط با آب و بخش سوم به راهکار‌های مدیریت مصرف آب در کاربری‌های غیرخانگی و خانگی اختصاص دارد. باتوجه به اینکه در مشاغل و محیط‌های کاری مختلف، آب به شیوه‌های متفاوتی مصرف می‌شود یا هدر می‌رود، این بخش از راهنما، به توصیه‌های عمومی می‌پردازد.
ارائه الگوی درست مصرف کردن به شهروندان در کنار طرح ملی سازگاری با کم‌آبی راهکاری جدی برای مقابله با چالش آب در کشور و به تبع در تهرانی با جمعیت روزافزون است.
تشکیل کارگروه ملی سازگاری با کم‌آبی به پیشنهاد مشترک وزارتخانه‌های نیرو، جهاد کشاورزی، کشور و صنعت، معدن و تجارت و سازمان‌های حفاظت محیط زیست و برنامه و بودجه کشور و به استناد اصل ۱۳۸ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران در اسفند سال ۱۳۹۶ به تصویب هیات وزیران رسید است.
هدف از تشکیل این کارگروه که سازمان هواشناسی کشور نیز به آن اضافه شد، هماهنگی و انسجام در برنامه‌های سازگاری با کم‌آبی در سطح کشور و متعادل‌سازی منابع و مصارف آب بوده است.
سخن پایانی...
زمانی که از خشکسالی بی‌سابقه در ۵۰ سال اخیر سخن می‌گوییم یعنی باید مدیریت مصرف و توجه به محدودیت‌های منابع آبی چندین برابر افزایش یابد، چراکه اوضاع از آنچه که گمان می‌شود بحرانی‌تر است و اگر از اکنون راه علاجی چاره نشود، در آینده مشکلات زیادی گریبانگیر ما خواهد شد.
