میدان گازی آرش میدانی مشترک بین ایران، عربستان و کویت است که اخیرا کشور‌های عرب مدعی شده‌اند ایران سهمی در این میدان گازی ندارد.میدان آرش یکی از میادین گازی است که در امسال مناقشاتی برای بهره‌برداری از آن بین سه کشور ایران، کویت و عربستان وجود داشته است، اما با نگاهی به سوابق تاریخی مذاکرات ایران و کویت نشان می‌دهد در طول مذاکرات دو کشور از ۶۰ سال پیش، بر سر تعیین مرزهای آبی و همکاری مشترک در برداشت از این منابع گازی، همواره سران دو کشور حق کشور مقابل را برای سهم‌داشتن در این منابع عظیم گازی به‌رسمیت شناخته‌اند.

حق مسلم ایران در میدان آرش

سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس در پایان چهل و چهارمین نشست خود در دوحه قطر ادعاهای واهی خود علیه جمهوری اسلامی ایران در خصوص پرونده میدان گازی آرش را تکرار کردند و این بار پا را فراتر گذاشته و در پایان این نشست در بیانیه‌ای مدعی شدند که مالکیت میدان گازی مشترک آرش (الدره) متعلق به عربستان و کویت است و تنها این دو کشور حق بهره‌برداری از منابع آن را دارند. در حالی سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس، حق مسلم ایران در این میدان گازی را نادیده گرفته‌اند و به صورت یکجانبه، منابع ایران را بین دو کشور عربستان و کویت تقسیم کرده‌اند که اسناد رسمی مذاکرات کویت و ایران نشان می‌دهد که سال‌هاست این دو کشور، توسعه این میدان را مشروط و در انتظار مشخص شدن مرز آبی گذاشته‌اند.

اختلاف میان ایران و کویت

در سال ۱۹۶۲ در میانه خلیج‌فارس ذخایر عظیم گازی کشف شد که حجم آن ۳۵ تا ۶۰ تریلیون فوت‌مکعب (۶۰ هزار میلیارد فوت‌مکعب) تخمین زده شده است، این میدان که بین دو کشور ایران و کویت مشترک شناخته شد، در سمت ایران با نام «آرش» و در سمت کویت با نام «الدره» نامیده می‌شود.

از همان سال ۱۹۶۰ اختلاف میان ایران و کویت بر سر مرز آبی دو کشور در منطقه قرارگیری این میدان مشترک آغاز شد، اما اختلافات به‌صورت اظهارنظرهایی در جلسات باقی ماند تا اینکه در سال ۲۰۰۱ ایران به استقرار تجهیزات برای آغاز حفاری اکتشافی در این میدان اقدام کرد. کویت با اطلاع از آغاز حفاری‌های اکتشافی توسط ایران، با تهدید کشورمان به شکایت در مراجع بین‌المللی، ایران را از هرگونه فعالیت تا زمان حصول نتیجه در تعیین مرز آبی نهی کرد و ایران نیز فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای خود را به‌روی میدان آرش متوقف کرد.این اقدام کویت و همکاری ایران در توقف فعالیت‌هایش، در حالی بود که عربستان و کویت در طرحی مشترک از سال ۲۰۰۰ فعالیت‌های اکتشافی و توسعه‌ای را به‌روی این میدان گازی بدون اطلاع ایران آغاز کرده بودند. آغاز حفاری‌های اکتشافی در میدان مشترک «آرش الدره» توسط عربستان و کویت به سال ۲۰۰۰ بازمی‌گردد که این کار بدون اجازه ایران به‌عنوان یک شریک در این میدان مشترک انجام گرفت و بحث اجازه و هماهنگی با ایران بدین منظور بیان شده است که دو طرف هنوز بر سر تعیین مرز مشترک آبی در این منطقه اختلاف نظر داشتند.چندی پیش هم در بیانیه پایانی شورای همکاری خلیج‌فارس ادعا شده که میدان گازی آرش دارایی مشترک عربستان سعودی و کویت است و ایران حقی از آن ندارد. در همین راستا، «ناصر کنعانی» سخنگوی وزارت امور خارجه ایران در خصوص برخی بندهای بیانیه پایانی چهل و چهارمین نشست سران شورای همکاری خلیج‌فارس در ارتباط با جمهوری اسلامی ایران ابراز تاسف کرد و آنها را غیرقابل قبول و مردود دانست.

وی همچنین گفت که جمهوری اسلامی ایران بر اساس مذاکرات دوجانبه خود با دولت کویت و سوابق مذاکراتی، همواره بر همکاری دوستانه و سازنده در حوزه انرژی از جمله در منطقه آرش تاکید کرده است. بدون تردید، رفتارهای مبتنی بر توجه به منافع و مصالح مشترک، می‌تواند زمینه‌های مناسب همکاری‌های منطقه‌ای را فراهم کند.

مشکلات سیاسی نیست

پیروز مجتهدزاده، استاد ژئوپلیتیک و جغرافیای سیاسی در گفت‌وگو با مهر و در خصوص اختلاف‌های مرزی بر سر میدان گازی مشترک آرش در شمال خلیج‌فارس، گفت: بر اساس مطالعاتی که انجام داده‌ام به دلایل مختلف دشواری‌ها و پیچیدگی‌های فنی و جغرافیایی منطقه شمال خلیج‌فارس، تقریبا از تمامی مناطق دریایی جهان، مشکل‌تر و پیچیده‌تر است.

وی افزود: تصور نکنید مشکلاتی که میدان مشترک گازی آرش به وجود آمده است مشکلات سیاسی است. اگر چه چنانچه طرفین بخواهند می‌توانند این مشکلات تکنیکی، فنی و جغرافیایی را به مشکلات سیاسی تبدیل کنند. در آن صورت به کلی مشکل غیرقابل حل خواهد شد.

مجتهد زاده اظهارکرد: ذخیره ثروتی عظیم این چنینی مورد توجه همسایگانی واقع می‌شود که مرزهای آنها با این حوزه با میدان نفتی تداخل پیدا می‌کند. این دولت‌ها عبارتند از دولت ایران، کویت و عربستان سعودی که البته دعوای اصلی میان دولت ایران و کویت است، اما چون جنوب کویت یک منطقه بی‌طرف میان کویت و عربستان قرار دارد که وسعت آن تقریبا معادل خود کشور کویت است. در نتیجه آن، کویت و عربستان دارای حاکم مشترک هستند به همین دلیل پای عربستان هم به میدان گازی آرش باز شده است. مجتهدزاده با بیان آنکه فاصله میدان گازی آرش با ۳ کشور ایران کویت و عربستان تقریبا در یک فاصله قرار دارد، گفت: البته این یکسان بودن فاصله تحقیقا نیست و ماجراهای بسیاری پشت سر این موضوع تحقیقا وجود دارد.

وی ادامه داد: در آن سالی که کویت در این میدان دست به اقدام اکتشافی زد همچنان تحت‌الحمایه بریتانیا بود و طبق قوانین بریتانیا آب‌های ساحلی کویت به پهنای سه مایل اندازه‌گیری می‌شد. همان زمان دولت ایران آب‌های ساحلی خود را در فاصله شش مایلی در نظر می‌گرفت. این موضوع موجب نزدیک شدن حاکمیت این دو کشور بر سر میدان گازی آرش و اثرگذاری است که البته به سود ایران بود. در نتیجه کویت بعدا تصمیم گرفت آب‌های ساحلی خود را به ۱۲ مایل رسانده و محاسبه کند. بعد از آن ایران هم محاسبه آب‌های ساحلی خود را بر اساس قوانین جهانی به ۱۲ مایل از خط ساحل در نظر گرفت و افزایش داد. این موضوع موجب ایجاد پیچیدگی‌های جدیدی شد به گونه‌ای که برای حل این پیچیدگی‌ها باید مطالعات فنی در هر دو کشور صورت می‌گرفت اما این مطالعات هیچ گاه به صورت مشترک و کامل صورت نپذیرفت، زیرا هنوز توافقی انجام نگرفته است.

طرف مذاکره‌کننده ما کویت، است نه عربستان

رضا میرابیان، سفیر پیشین ایران در کویت در گفت‌وگو با مهر و در خصوص اختلاف مرزی پیش آمده در میدان گازی آرش، گفت: اخیراً در موضع‌گیری سخنگوی وزارت امور خارجه کشورمان اعلام شد که جمهوری اسلامی ایران با طرف کویتی مذاکره دارد و نه با طرفی دیگر. این بدان معنا است که اختلاف مطرح میان ایران و کویت است نه با ایران و کویت و عربستان. وی افزود: در واقع کویت به دنبال آن است تا با کشاندن پای عربستان به مذاکرات موقعیت ثقل خود را به دو بر یک افزایش دهد که ایران این موضوع را نپذیرفته است. حالا اگر بخشی از این میدان گازی میان کویت و عربستان قرار دارد آن به ما ارتباطی ندارد و در این خصوص ما اختلافی با سعودی‌ها نداریم.

کارشناس مسائل منطقه با بیان نقل قولی از وزرای کشورمان تصریح کرد: نقل قولی از وزیر اقتصاد و دارایی ما شده است که حدود یک ماه پیش در جده حضور داشت. بر این اساس از طرف سعودی پرسیده شده بود که آیا ایران و عربستان میدان مشترک نفت و گاز دارند که در آن اختلاف داشته و آن موضوع حل نشده است، که سعودی‌ها گفته بودند که ما چنین میدانی نداریم. سفیر پیشین ایران در کویت در خصوص اینکه طرف مقابل خواستار حل اختلاف در دادگاه لاهه است، تاکید کرد: ما چنین اعتقادی نداریم و تا زمانی که هر دو کشور هم نظر برای حضور در دادگاه لاهه نباشند همچنین موضوعی اتفاق نمی‌افتد. ضمن آنکه در آخرین دور مذاکرات میان ما و کویت صورت جلسه‌ای تنظیم شد که مذاکرات میان ایران و کویت ادامه پیدا کند. اما پس از آن کویتی‌ها در شرایطی که روابط ما و عربستان قطع بود با سعودی‌ها توافق کردند که بر اساس آن توافق آنها و سعودی‌ها یک طرف محسوب شوند و در مذاکرات با ایران آنها یکی باشند که ما آن‌را قبول نداریم.

سخن پایانی

سال‌ها از اکتشاف میدان مشترک گازی آرش در پیچیده‌ترین جغرافیای سیاسی جهان می‌گذرد و حل اختلاف‌های مرزی، نیازمند کمان دیپلماتیک ایرانی و نگاه برد-برد است تا «میدان آرش» آرش بماند. حالا باید دید با چنین وضعیتی که پیش آمده، ایران از سهم خود کوتاه می‌آید یا آنکه مذاکرات جدیدی را دنبال می‌کند.