اکسیژن باز هم نایاب شد
آلودگی هوا به وضعیت اضطرار رسیده و گاهی به‌سختی می‌توان در خیابان‌های پایتخت نفس کشید. البته آلودگی هوا محدود به کلانشهرها نبوده و معضلی است که برای شهرهای کوچک‌تر هم رقم خورده است. سطح این آلایندگی در شهرهای بزرگ‌تر، بیشتر و در شهرهای کوچک‌تر، کمتر است. سال به سال این وضعیت بغرنج‌تر شده و نفس‌ها تنگ‌تر می‌شود.
کمبود برق در تابستان و بی‌گازی در زمستان سبب شبیخون زدن مازوت به اکسیژن‌های حداقلی می‌شود و می‌رود تا O۲ کالایی نایابی شود که جان بسیاری را بگیرد. بی‌تردید بخشی از آلودگی موجود به کیفیت خودروها و سوخت این محصولات صنعتی برمی‌گردد. براساس مطالعه‌ای که از سوی گروهی تحقیقاتی از کشور ژاپنی در دهه ۷۰ خورشیدی در کشور انجام شد نسبت سهم صنایع متحرک به ثابت ۷۰ به ۳۰ بوده است. اما عنوان می‌شود با توجه به مازوت‌سوزی و فرسودگی تجهیزات سرمایشی منازل این نسبت تغییر و سهم صنایع ثابت افزایش پیدا کرده است.
پیش‌تر رئیس اسبق سازمان ملی حفاظت محیط‌زیست عنوان کرده بود نمی‌توانیم با علت اصلی یعنی خودروسازان و موتورسیکلت‌سازان بی‌کیفیت مقابله کنیم، زورمان نمی‌رسد چون پولدار هستند؛ از این‌رو با معلول‌ها مبارزه می‌کنیم. به‌عنوان مثال، اعلام می‌کنیم مانع آتش‌زدن پسماندها در جنوب‌شهر شوند که یک درصد آلایندگی دارند یا مانع فعالیت کارخانه‌ها با سوخت مایع شوند که ۵ یا ۶ درصد آلودگی مربوط به آنهاست یا در این روزهای آلوده، ساخت‌وسازهای شهری و فعالیت معادن شن و ماسه تعطیل شوند که در مجموع ۱۷ درصد آلودگی هوا را شامل می‌شوند. درحالی‌که ۸۳ درصد منبع آلودگی هوا مربوط به محصولات خودروسازان است که وزارت صنعت، معدن و تجارت در این‌باره کاری نمی‌کند و فقط ناظر است. البته بخشی از آلایندگی خودروها به سوخت آنها برمی‌گردد.
همچنین علیرضا نیک‌آیین، رئیس اتحادیه صنف تعمیرکاران خودرو تهران نیز در یکی از گفت‌وگوهای خود عنوان کرده بود، حدود ۳ سال قبل بارها درباره استاندارد بنزین‌ها با رسانه گفت‌وگو داشتیم و اعلام کردیم بنزین‌ها با وجود اینکه گفته می‌شود دارای استاندارد یورو ۴ هستند اما عملکرد آنها در موتور خودرو این را نشان نمی‌دهد، زیرا مشکلاتی را برای سرسیلندر موتورها به وجود آورده‌اند. در آن زمان کسی به این هشدارها توجهی نکرد. امروز بررسی‌شده و پس از حدود ۳ سال با آزمایش‌هایی که روی این بنزین‌های وارداتی انجام‌شده، داده‌ها نشان می‌دهد بنزین موجود دارای استاندارد یورو ۴ نبوده و علاوه‌بر خراب کردن سرسیلندر موتور سبب آلایندگی خودرو شده و در نقطه مقابل قانون هوای پاک عمل شده است.
رئیس صنف اتحادیه تعمیرکاران تهران همچنین با اشاره به روغن‌موتورها و واسکازین‌های تقلبی در بازار عنوان کرد: امروز هم بارها گوشزد کرده و هشدار داده‌ایم که روغن‌موتورها از کیفیت مناسبی برخوردار نیستند. متاسفانه مسئولان مربوط به این موضوع توجهی ندارند. زمانی در واقع به این موضوع می‌رسند که یا دولتی تغییر کرده یا مشکلات اساسی به وجود آمده باشد.
درحال‌حاضر روغن‌موتور و واسکازین‌های بی‌کیفیت و تقلبی از چالش‌های تعمیرکاران بوده و موتورها و گیربکس‌های زیادی را از بین برده است. این امر منجربه کاهش کارکرد قوای نیرومحرکه شده و در نهایت عملکرد خودرو به‌درستی انجام‌نشده و زمینه آلودگی آن را به‌وجود می‌آورد.
بی‌اطلاعی صاحبان خودرو و تشدید آلودگی
برخی کارشناسان حوزه معاینه فنی معتقدند بخش به نسبت زیادی از خودروهای نو و کمتر از یک سال ساخت هنگامی‌که برای دریافت معاینه فنی برتر اقدام می‌کنند از آزمون‌ها رد می‌شوند. این در حالی است که قانون اجازه داده هر خودرو پس از ۴ سال تردد برای معاینه فنی اقدام کند. محمدجواد شریفی، کارشناس حوزه خودرو در بحث معاینه فنی درباره وضعیت خودرو و آلایندگی آنها به صمت گفت: در حال‌حاضر تحریم تاثیر زیادی روی کیفیت قطعات خودرو گذاشته است. عمده این قطعات وارداتی با واسطه بوده و از کیفیت لازم برخوردار نیستند. وی افزود: موضوع بعدی بحث کاتالیست‌هاست. این قطعه دارای قطعه‌ای سرامیکی است که جزو قطعات های‌تک به‌شمار می‌رود. این قطعه با واسطه وارد می‌شود؛ مسئله کیفیت آن یک موضوع است و خارج کردن آن از سوی صاحب خودرو به‌دلیل اینکه معتقد است شتاب خودرو را می‌گیرد، موضوع دیگر.
او ادامه داد: بیش از ۸۰ درصد کاتالیست‌ها از روی خودرو توسط صاحب خودرو بازشده و زمینه آلایندگی آن را افزایش می‌دهد. این قطعه نرخ بالایی دارد و در بازار به‌فروش می‌رسد. این کارشناس حوزه خودرو در پاسخ به این پرسش که آیا کاتالیست، شتاب خودرو را کاهش می‌دهد، گفت: در این باره اصلاحات فنی انجام‌شده که اکسیژن موردنیاز در موتور تامین می‌شود اما متاسفانه این فرهنگ جاافتاده و رانندگان آگاهی ندارند، این مسئله چند سالی است حل شده است.
شرایط تحریم و کیفیت سوخت
شریفی در ادامه به ارتباط سوخت‌ها و آلودگی هوا اشاره کرد و گفت: در حال‌حاضر با توجه به شرایط تحریمی موجود کیفیت و استاندارد سوخت نیز در افزایش آلایندگی خودروها بی‌تاثیر نیست. آلودگی شهرهای کوچک که مشکل انبوه خودروهای کلانشهرها را ندارند امروز خود معضلی برای کشور شده است. امروز قم و اراک نیز درگیر آلودگی هوا هستند. این کارشناس حوزه خودرو ادامه داد: مراکز معاینه فنی با سختگیری‌هایی که انجام می‌دهند سعی دارند تا سطح آلودگی خودروها را کاهش دهند. به‌عنوان مثال، صاحب خودرو را ملزم به تعویض فیلتر هوا می‌کنند یا اینکه فلان ایراد خودرو را رفع کنند تا خودرو عملکرد درست داشته و سطح آلایندگی آن کاسته شود. اما بعداز مدتی برای خودرو چه اتفاقی رخ می‌دهد مشخص نیست. به‌ویژه اینکه الزام معاینه فنی هر ۴ سال یک‌بار است.
قانونی که ضرورت تغییر دارد
شریفی با بیان اینکه این قانون که خودرو تولید و تا ۴ سال نیاز به معاینه فنی نداشته باشد باید اصلاح شود و در این باره توضیح داد: چه کسی تضمین می‌کند خودرو صفر کیلومتر تا ۳ یا ۴ سال نیاز به معاینه فنی ندارد؟ از کجا می‌توان مشخص کرد چراغ خطر خودرو در مدت ۴ سال به مشکل نمی‌خورد یا تنظیمات خودرو در این مدت دچار مشکل نمی‌شود؟
وی در ادامه سخنان خود اظهار کرد: براساس استاندارد جهانی معاینه فنی برای خودرو هر ۶ ماه یک بار نیاز است. این امر برای خودروهای عمومی کشور الزامی است اما برای خودروهای شخصی هر ۴ سال یک بار است. این در حالی است که خودروساز پس از خرید خودرو به صاحب خودرو تاکید می‌کند پس از ۱۰۰۰ کیلومتر اگر به نمایندگی او برای معاینه فنی مراجعه نکند، خودرو را از گارانتی خارج می‌کند. این قانون خودروسازان کشور بوده و این سرویس‌دهی برای خودروها ضروری است.
شریفی با بیان اینکه مشخص نیست بر چه مبنایی قانون‌گذار الزام معاینه فنی را ۴ سال تعیین کرده، افزود: شرکت مرسدس‌بنز که گارانتی ۵ ساله به محصولاتش اختصاص داده، صاحب خودرو را ملزم می‌کند سرویس‌های لازم را باید در زمان مقرر انجام دهد. وی تصریح کرد: شاید بخش زیادی از آلودگی موجود ناشی از خودروها مربوط به خودروهای نو و صفر کیلومتر باشد، زیرا تا ۴ سال برای سرویس و تنظیم به مراکز تخصصی مراجعه نمی‌کنند.
این کارشناس حوزه خودرو در ادامه با اشاره به افزایش هزینه نگهداری از خودرو عنوان کرد: بالا رفتن نرخ تعویض روغن‌موتور، فیلتر هوا و... بسیاری از صاحبان خودرو آن را به عقب می‌اندازند. هنگامی‌که یک صاحب پراید برای تعویض روغن باید ۵۰۰ هزار تومان بپردازد با توجه به شرایط معیشتی افراد مراجعه نمی‌کنند. این در حالی است که روغن سیاه شده و این امر منجر به داغ کردن موتور و بهم ریختن تنظیمات در نتیجه تشدید آلایندگی آن و دود کردن خودرو می‌شود.
او اضافه کرد: بیشتر افرادی که برای معاینه فنی مراجعه می‌کنند از روی الزام و اجبار بوده است. به‌عنوان مثال، صاحب خودرو قرار است خودرو را معامله کند یا هنگام تردد جریمه‌شده و پلیس او را مجبور به گرفتن برگه معاینه فنی کرده است. این وضعیت برای شهرهای کوچک بدتر است و در این شهرها حتی پلیس راهنمایی و رانندگی نسبت به برگه معاینه فنی سختگیری نمی‌کند.
ناآگاهی فنی صاحبان خودرو
شریفی با بیان اینکه براساس محاسبات، به‌طور میانگین خودروها (شخصی) سالانه ۲۰ هزار کیلومتر تردد دارند، گفت: به این ترتیب در مدت ۴ سال خودرو به‌طور میانگین ۸۰ هزار کیلومتر تردد دارد. خودروساز، صاحب خودرو را پس از الزام اولیه برای سرویس‌دهی (پس از ۱۰۰۰ کلیومتر)، برای هر ۵ هزار کیلومتر هم به صاحب محصول خود پیشنهاد می‌دهد، خودرو را در نمایندگی‌ها سرویس کند. وی عنوان کرد: به این ترتیب در مدت ۴ سال باید ۱۶ بار خودرو از سوی نمایندگی خودروساز سرویس شود. شریفی با اشاره به ناآگاهی صاحبان خودرو یادآور شد: برخی از صاحبان خودرو هنوز نمی‌دانند خودرو لنت‌ترمز عقب دارد یا مانند لنت‌ترمز جلو نیاز به تعویض بهنگام دارد. برآیند این وضعیت آلودگی موجود ناشی از خودروهاست.
پایش سوخت در کلانشهرها
در ادامه داریوش گل‌علیزاده، معاون مرکز ملی هوا و تغییراقلیم سازمان حفاظت محیط زیست درباره وضعیت استاندارد سوخت خودروها به صمت گفت: سازمان محیط‌زیست سوخت را از منظر تطابق با استاندارد یورو ۴ پایش می‌کند. در این امر دوره‌ای از جایگاه‌های سوخت کلانشهرها و از محور مواصلاتی کلانشهرها نمونه‌برداری می‌کنیم. این سوخت‌ها ممکن است مقداری از استانداردها انحراف داشته باشد اما به لحاظ میزان گوگود، بنزن و اکتان تفاوت زیادی با استانداردهای موردنیاز ندارد.
وی افزود: برای سوخت ۲۱ شاخص وجود دارد که ۱۸ شاخص آن از سوی سازمان ملی استاندارد موردبررسی قرار می‌گیرد و ۳ شاخص از سوی سازمان حفاظت محیط‌زیست کنترل می‌شود.
آلودگی، تعداد کلانشهرها را افزایش داد
عنوان می‌شود شهرهای کوچک دارای سوخت استاندارد براساس یورو ۴ نیستند. گل‌علیزاده در پاسخ به این پرسش که چرا سازمان محیط‌زیست موضوع را پیگیری نمی‌کند، گفت: براساس مصوبه هیات‌وزیران سازمان محیط‌زیست موظف است پایش سوخت را فقط از جایگاه‌های سوخت کلانشهرها و محورهای مواصلاتی انجام دهد. البته در سال جدید قرار است ارسال سوخت استاندارد براساس یورو ۵ و برای سراسر کشور باشد.
معاون مرکز ملی هوا و تغییراقلیم سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه در کل استان تهران سوخت براساس استاندارد یورو ۴ توزیع می‌شود، گفت: به‌دلیل کمبود سوخت استاندارد یورو ۴، بعضا بنزین‌هایی با استاندارد پایین‌تر در حال توزیع است. اما در استاندارد جدید به‌دنبال تدوین استاندارد نفت و گاز در ۳ سطح کم‌سولفور، مدیوم (متوسط) وهای (بالا) سولفور هستیم. این بخش بیشتر برای سوخت صنایع است.
گل‌علیزاده ادامه داد: در حال‌حاضر مشکل آلودگی هوا برای کلانشهرهاست و به‌تازگی اراک و قم هم به‌دلیل آلودگی هوایی که دارند به‌عنوان کلانشهر مصوبه دریافت کردند.
وضعیت قرمز ۱۵ ایستگاه کیفیت هوای تهران
در حالی‌که کیفیت ابتدای هفته هوای پایتخت ۱۳۹ و در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس بود، کیفیت هوا در ۱۵ ایستگاه در شرایط قرمز قرار داشت.
به‌گزارش ایسنا، براساس آخرین اطلاعات شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، کیفیت هوا در ابتدای هفته در ایستگاه‌های سوهانک (منطقه ۱)، دانشگاه علم و صنعت (منطقه ۴)، دانشگاه تهران (منطقه ۶)، تربیت مدرس (منطقه ۶)، میدان امام خمینی (منطقه ۱۲)، پیروزی (منطقه ۱۳)، پارک شکوفه (منطقه ۱۴)، پارک قائم (منطقه ۱۸)، شادآباد (منطقه ۱۸) و شهرداری مناطق ۱۰، ۱۵، ۱۱، ۱۹، ۲۱ و ۲۲ در شرایط ناسالم برای همه افراد قرار داشت. همچنین کیفیت هوا در ایستگاه‌های اقدسیه (منطقه ۱)، پارک رازی (منطقه ۱۱)، دانشگاه شهید بهشتی (منطقه ۱)، شهرک چشمه (منطقه ۲۲) و فرمانداری شهرری (منطقه ۲۰) در شرایط ناسالم برای گروه‌های حساس قرار داشت.
کیفیت هوا در ایستگاه‌های پونک، شریف (منطقه ۲)، ژئوفیزیک (منطقه ۶)، گلبرگ (منطقه ۸)، میدان فتح (منطقه ۹)، اتوبان محلاتی (منطقه ۱۴)، مسعودیه (منطقه ۱۵)، پارک سلامت (منطقه ۱۷)، شهرری (منطقه ۲۰) و شهرداری مناطق ۴، ۱۶ در شرایط قابل‌قبول قرار داشتند.
همچنین در ایستگاه‌های دانشگاه شهید بهشتی (منطقه ۱)، شریف (منطقه ۲)، ژئوفیزیک (منطقه ۶)، گلبرگ (منطقه ۸)، میدان فتح (منطقه ۹)، اتوبان محلاتی (منطقه ۱۴)، پونک، مسعودیه (منطقه ۱۵)، شهرری (منطقه ۲۰)، شهرک چشمه (منطقه ۲۲) ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون به‌عنوان آلاینده شاخص هوای پایتخت ثبت نشد.
ایستگاه‌های دانشگاه علم و صنعت و شهرداری منطقه ۱۵ با ثبت عدد ۱۷۳ بالاترین شاخص آلودگی هوا بین تمام ایستگاه‌ها را داشته‌اند.
سازمان هواشناسی در این شرایط جوی نسبت به پرهیز از ترددهای غیرضروری به‌ویژه سالمندان، کودکان و افراد با سابقه بیماری، خودداری از فعالیت فیزیکی و ورزشی در فضای باز تا حد امکان، مدیریت سوخت و زمان فعالیت واحدهای صنعتی در سطح و حومه کلانشهرها توصیه می‌کند.
درخواست برای اقدام عاجل کارگروه اضطرار
عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا و تغییر اقلیم مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت نیز با بیان اینکه آلودگی هوا به معضل جدی پایتخت تبدیل شده، گفت: در همین راستا کارگروه شرایط اضطرار استان تهران باید نسبت به تصمیم عاجل اقدام کند.
گفتنی است شاخص کیفیت هوا (AQI) به ۵ دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شود. براساس این تقسیم‌بندی از عدد صفر تا ۵۰ هوا پاک، از ۵۱ تا ۱۰۰ هوا قابل‌قبول (سالم) یا متوسط، از ۱۰۱ تا ۱۵۰ هوا ناسالم برای گروه‌های حساس، از ۱۵۱ تا ۲۰۰ هوا ناسالم برای همه گروه‌ها، از ۲۰۱ تا ۳۰۰ هوا بسیار ناسالم و از ۳۰۱ تا ۵۰۰ شرایط کیفی هوا خطرناک است.
سخن پایانی
بنابر این گزارش آلودگی موجود ناشی از خودروها فقط به کیفیت ساخت آنها برنمی‌گردد و بخشی از این آلودگی ناشی از عدم‌اطلاع فنی صاحبان خودرو است. خروج کاتالیست، رجوع دیرهنگام برای تعویض روغن و قطعات و... سبب شده مشکلات فنی خودرو بیشتر و با عملکرد نامناسب قوای‌محرکه، آلودگی هوا در فصل‌های سرد بیشتر شود. در این موضوع البته استاندارد سوخت را نیز نباید فراموش کرد. سوخت با استاندارد یورو ۴ فقط برای کلانشهرها توزیع‌شده و شهرهای دیگر از سوخت استاندارد محروم هستند. براساس برنامه‌های تدوین‌شده قرار است سال ۱۴۰۱ استاندارد سوخت براساس یورو ۵ بوده و برای کل کشور توزیع شود. کیفیت هوای سال آینده برآیند چنین تصمیمی خواهد بود.
