هزینه یک دقیقه بیشتر
برآورد نرخ سبد یلدا در سایه تورم
شب یلدا، این میراث کهن ایرانی که نماد گرمی کانون خانواده و پیروزی نور بر تاریکی است، امسال بیش از هر زمان دیگری زیر سایه سنگین تورم و کاهش قدرت خرید خانوارها قرار گرفته است. در حالی که بازارهای شهری مملو از رنگهای قرمز و انارهای دانه یاقوتی است، بررسی برچسبهای قیمتی نشان میدهد که برگزاری این آیین سنتی برای بسیاری از دهکهای درآمدی به یک چالش جدی اقتصادی بدل شده است. از آجیل که اکنون نرخ آن در ارقام لوکس از مرز یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان عبور کرده تا شیرینیهایی که خرید یک جعبه آنها معادل دستمزد روزانه یک کارگر است، همگی حکایت از کوچکتر شدن سفرههای یلدایی دارند. گزارش پیشرو با بررسی میدانی نرخ اقلام اساسی و خدمات رفاهی مرتبط با شب چله، تصویری شفاف از هزینههای تحمیلشده به سبد معیشت خانوار در آخرین روزهای پاییز ارائه میدهد؛ جایی که برای یک ضیافت رستورانی، باید تا ۲.۳ میلیون تومان بهازای هر نفر هزینه کرد.
شکاف نیم میلیون تومانی بین «کیفیت» و «قیمت»
آجیل همواره بهعنوان گرانترین رکن سفره یلدا شناخته میشود و امسال نیز این جایگاه را با اقتدار حفظ کرده است. براساس اعلام رسمی غلامرضا خدامی، رئیس اتحادیه خشکبار و آجیلفروش تهران، نرخگذاریها در بازار خردهفروشی نشاندهنده یک شکاف قیمتی قابلتوجه براساس ترکیب اقلام است. سقف نرخ تعیینشده برای آجیل شب یلدا، یک میلیون و ۳۰۰ هزار تومان اعلام شده است. این رقم متعلق به آجیلی است که شامل ترکیبات اعلا نظیر پسته، مغز فندق، بادام هندی، بادام درختی، توت خشک، برگه زردآلو و کشمش با بالاترین کیفیت باشد.
در مقابل، برای مدیریت تقاضای اقشار کمدرآمدتر، ترکیبات اقتصادیتری نیز تعریف شده است. طبق گفته رئیس اتحادیه، اگر ترکیب آجیل شامل اقلام ارزانتری مانند نخودچی و بادام زمینی باشد، نرخ آن در بازه ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار تومان قرار میگیرد. این اختلاف نرخ ۶۰۰ هزار تومانی در هر کیلوگرم، بهوضوح نشاندهنده طبقاتی شدن حتی تنقلات سنتی است. با در نظر گرفتن اینکه یک خانواده چهارنفره برای شب یلدا حداقل به یک کیلوگرم آجیل نیاز دارد، تنها همین یک قلم کالا، هزینهای معادل ۱۰ تا ۲۰ درصد حداقل حقوق ماهانه یک کارگر را میبلعد. این در حالی است که قیمتهای بازار آزاد در مناطق لوکسنشین، گاه فراتر از سقفهای اعلامی اتحادیه حرکت میکنند.
از باقلوای ۶۰۰ هزار تومانی تا انارهای لوکس دانهشده
بخش شیرین ماجرا نیز چندان به کام مصرفکننده خوشقیمت نیست. رصد بازار قنادیها نشان میدهد که تنوع قیمتی براساس مواد اولیه (بهویژه مغزها و روغن) بسیار گسترده است. باقلوا بهعنوان گل سرسبد شیرینیهای مجلسی، با میانگین نرخ ۴۸۰ تا ۶۰۰ هزار تومان در هر کیلوگرم عرضه میشود و در انواع مخصوص پسته و گردو، قیمتها از این ارقام نیز فراتر میروند. شیرینیهای تر مانند رولت و نان خامهای که مصرف بالایی دارند، در بازه ۱۷۰ تا ۲۵۰ هزار تومان قیمت خوردهاند.
برای گزینههای اقتصادیتر، خانوادهها بهسمت شیرینی دانمارکی (۱۸۰ تا ۲۲۰ هزار تومان) یا نخودچی (۲۶۰ تا ۳۱۰ هزار تومان) گرایش پیدا کردهاند. حتی قطاب و کلمپه که شیرینیهای سنتی محسوب میشوند، بهترتیب در بازههای قیمتی ۳۰۰ و ۳۸۰ هزار تومان نوسان میکنند.
پدیده جدید بازار اما، ظهور خدمات لوکس در عرضه میوه است. در حالی که نرخ انار در میادین میوه و ترهبار نوسان دارد، بازار «انار دانهشده» برای مشتریان خاص داغ شده است. گزارشها حاکی از آن است که بستههای بزرگ انار دانهشده (بازه ۳ تا ۱۵ کیلوگرم) با قیمتی حدود ۳ میلیون و ۶۰۰ هزار تومان و بستههای حجیم بالای ۲۵ کیلوگرم تا ۱۷ میلیون تومان معامله میشوند. اگرچه این ارقام مربوط به مصارف عمده یا مهمانیهای بزرگ است، اما نشانگر تبدیل شدن میوه فصل به یک کالای خدماتی لوکس است.
یلدای خارج از خانه؛ ضیافتهای میلیونی در رستورانها
تغییر سبک زندگی، پای یلدا را به رستورانها و هتلها باز کرده است، اما هزینههای آن سرسامآور است. بررسی منوهای ویژه شب یلدا در رستورانهای شهر نشان میدهد که شهروندان برای فرار از زحمت میزبانی در خانه، باید هزینههای سنگینی بپردازند. پکیجهای VIP که شامل غذای اصلی (باقالیپلو با ماهیچه/گردن یا ماهی)، نوشیدنی و پذیرایی کامل یلدا (آجیل، انار و میوههای دیگر) بههمراه موسیقی زنده است، قیمتی بین ۱.۴۵۰.۰۰۰ تا ۱.۹۵۰.۰۰۰ تومان برای هر نفر دارد.
بهطورکلی، بازه قیمتی حضور در رستورانها برای این شب خاص، از ۵۸۰ هزار تومان (برای منوهای اقتصادیتر) شروع شده و تا ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان برای هر نفر در رستورانهای لوکس بالا میرود. به این هزینهها باید خرید «تمهای یلدایی» و تزئینات را نیز اضافه کرد که بسته به سلیقه، بین ۵۰ تا ۴۰۰ هزار تومان هزینه روی دست خانواده میگذارد. یک محاسبه ساده نشان میدهد یک خانواده ۴نفره برای برگزاری یلدا در یک رستوران متوسط رو به بالا، باید بودجهای نزدیک به ۸ میلیون تومان کنار بگذارد که عملا برای بخش بزرگی از جامعه ناممکن است.
سخن پایانی
جمعبندی دادههای فوق تصویری شفاف و البته نگرانکننده از هزینههای شب یلدای ۱۴۰۴ ارائه میدهد. اگر یک خانواده چهارنفره بخواهد یلدا را به سادهترین شکل ممکن در خانه برگزار کند (یک کیلو آجیل معمولی، یک کیلو شیرینی تر، هندوانه، انار و شام خانگی)، صورتحساب نهایی بهراحتی از مرز ۲.۵ تا ۳ میلیون تومان عبور خواهد کرد. این رقم برای برگزاری مراسم در رستوران یا استفاده از اقلام لوکستر نظیر آجیل ممتاز و باقلوا، جهشی ۳ تا ۴ برابری دارد.
یلدا که فلسفهاش «دور هم بودن» برای گذر از تاریکی بود، اکنون زیر فشار تورم مواد غذایی و خدمات، به آزمونی سخت برای مدیریت بودجه خانوار تبدیل شده است. شکاف عمیق بین هزینهها و درآمدها باعث شده تا بسیاری از خانوادهها ناچار به حذف یا جایگزینی اقلام سنتی (مانند جایگزینی تخمه و بادام زمینی بهجای پسته و بادام) شوند؛ اتفاقی که نهتنها سفرهها را کوچکتر میکند، بلکه رنگ و بوی آیینهای ملی را نیز به مرور زمان تغییر میدهد.
