مرگ زودرس بیخ‌گوش ساختمان‌ها
استانداردسازی بناها، حلقه مفقوده صنعت ساختمان به‌شمار می‌رود، به‌طوری‌که مرگ زودرس هر روز به جان یکی از ساختمان‌ها می‌افتد. از بکارگیری مصالح ساختمانی بی‌کیفیت گرفته تا کوتاهی در نظارت و طراحی از عواملی هستند که به فرسودگی زودهنگام ساختمان‌ها منجر می‌شوند. البته نباید از سازندگانی که مهارت کافی در ساخت‌وساز ندارند، غافل شد، چراکه این گروه غیرمتخصص فقط به‌دنبال پیاده‌سازی فرمول «بساز و بنداز» هستند، بنابراین طبیعی است رعایت استانداردهای ساختمان‌سازی، برای‌شان اهمیتی نداشته باشد. در این میان، نهادهای مربوطه چندان توجهی به جزئیات رعایت استانداردها در فرآیند ساختمان‌سازی نمی‌کنند و فقط به فکر درآمدزایی از محل بازسازی و نوسازی یک بنا هستند. این در حالی است که عدم‌رعایت استانداردها علاوه بر اینکه در صورت وقوع بلایای طبیعی به نرخ جان انسان‌ها تمام می‌شود، هدررفت سرمایه‌های ملی و آسیب به محیط‌زیست را به‌دنبال خواهد داشت، چراکه تخریب ساختمان به‌طورمتوسط حدود ۰.۵ تا یک تن نخاله ساختمانی تولید می‌کند که موجب آلودگی خاک و آب‌های زیرزمینی خواهد شد. در حال حاضر عدم‌رعایت استانداردهای ساختمان موجب شده است، عمر مفید یک ساختمان در ایران حدود ۳۰ سال باشد، در حالی که در کشورهای پیشرفته به ۱۰۰ سال هم می‌رسد. چالش کوتاهی عمر ساختمان‌ها در ایران بخشی از تولید ناخالص داخلی کشور را قبل از استهلاک به باد می‌دهد و هزینه بالایی به اقتصاد کشور تحمیل می‌کند، بنابراین ضروری است با اجرای دقیق قوانین استاندارد این ضعف از صنعت ساختمان حذف شود. صمت در گزارش امروز به بررسی تبعات کوتاهی در رعایت استانداردهای ساختمان‌سازی پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
خشت اول گر نهد معمار کج
در همین زمینه عباس اکبرپور، دبیر انجمن مهندسان راه‌وساختمان به صمت گفت: زنجیره‌ای از عوامل مختلف موجب ساخت یک ساختمان استاندارد می‌شود که در نهایت به صورت تجاری، اداری یا مسکونی مورداستفاده قرار می‌گیرد. در مرحله اول باید برای طراحی از نرم‌افزارهای به‌روز استفاده شود که اورجینال باشند، در حال حاضر استفاده از نرم‌افزارهای نامناسب موجب شده، داده‌هایی که برای طراحی در اختیار مهندسان قرار می‌گیرند، از نظر فنی غیرواقعی باشند. از طرف دیگر، شرکت‌های مشاور که در این زمینه فعالیت می‌کنند، از آگاهی و دانش فنی کافی برخوردار نیستند که موجب می‌شود ساختمان از پایه که همان طراحی است، غیراستاندارد پیش برود.
وقتی نظارت صوری می‌شود
اکبرپور افزود: در بخش نظارت بر ساخت‌وساز هم، دچار ضعف هستیم، آن هم ریشه در دستمزد پایین مهندسان ناظر و طراح دارد که پایین‌تر از عرف جهانی است. تازمانی که دستمزدها در این زمینه اصلاح نشود، نباید در بحث طراحی و نظارت، از مهندسان انتظار شق‌ّالقمر داشت. همچنین پیمانکاران و مجریانی که باید سازه بسازند، اطلاعات به‌روز و دانش کافی ندارند، علاوه بر آن همزمان چند پروژه را در دست می‌گیرند که کیفیت ساخت‌وساز را بسیار پایین می‌آورد.
وی گفت: عامل دیگر در استانداردسازی یک ساختمان، بکارگیری مصالح ساختمانی باکیفیت و استاندارد است. بسیاری از نهاده‌های ساختمانی نظیر سیمان، بتن، میلگرد و آهن، استانداردهای لازم را ندارند و از کیفیت لازم نیز برخوردار نیستند. دبیر انجمن مهندسان راه و ساختمان تاکید کرد: از طرف دیگر، در طراحی‌ها مسائل زیست‌محیطی رعایت نمی‌شود، چراکه طراحی یک ساختمان در شمال و جنوب کشور کاملا با هم متفاوت است و باید مواردی نظیر نوع مصالح، انرژی، شیشه و ارتفاع براساس شرایط محیط‌زیستی تعیین شود.
از کوتاهی نهادها تا درآمدزایی از تخریب
اکبرپور افزود: همچنین از کوتاهی شهرداری در فرآیند ساخت نباید غافل شد. برای مثال یک ساختمان بدون رعایت اصول و قواعد ساخته می‌شود و ایراداتی نظیر ناترازی، بلندمرتبه‌سازی در خیابان‌های باریک و نمای نامناسب دارد که در هنگام وقوع هر اتفاقی فاجعه‌بار خواهد بود.
وی با بیان اینکه ساختمان‌ها در دنیا، سرمایه‌های ملی تلقی می‌شوند، گفت: در کشورهای دیگر، ساختمان‌ها براساس اصول و قواعد ساخته می‌شوند، چون باید به‌عنوان سرمایه‌های ملی برای آیندگان حفظ شوند، اما در ایران به‌علت اینکه نوسازی یک بنا برای برخی نهادها درآمدزا است، به‌راحتی یک ساختمان کوتاه‌مرتبه، ویران و به یک ساختمان بلندمرتبه تبدیل می‌شود.
وی تصریح کرد: در ایران متوسط بازسازی ساختمان ۱۲ تا ۱۵ سال است، در حالی که در بسیاری از کشورها بالای ۸۰ سال است. متاسفانه از آنجایی که تخریب یک ساختمان و تبدیل آن به یک بنای جدید، منافعی برای یک عده به‌دنبال دارد، مجوز تخریب به‌راحتی صادر می‌شود.
هدررفت سرمایه‌های ملی
دبیر انجمن مهندسان راه‌وساختمان تاکید کرد: تخریب ساختمان‌ها نباید زودهنگام باشد، چراکه نخاله‌هایی تولید می‌شود که امکان بازیافت آن در ایران مهیا نیست و برای محیط‌زیست خطرناک است، علاوه بر آن موجب هدررفت منابع‌طبیعی هم می‌شود،زیرا باید از مصالح ساختمانی جدید برای بازسازی یک ساختمان استفاده کرد. در حال حاضر بازیافت نخاله‌های ساختمانی در ایران به حدود ۰.۵ درصد هم نمی‌رسد، این درحالی است که در کشوری نظیر هلند، ۹۵درصد نخاله‌های ساختمانی، دوباره مورداستفاده قرار می‌گیرد.
اکبرپور گفت: تراکم بالا و عدم‌استانداردسازی موجب شده است، حتی اگر از وقوع زلزله ۵ ساعت قبل هم اطلاع داشته باشیم، قادر به مدیریت نخواهیم بود، چراکه تمام خیابان‌ها قفل خواهد شد. علاوه بر آن، از آنجایی که لوله‌کشی گاز استاندارد نیست، بیشترین خسارت به ساختمان‌ها پس از زلزله ناشی از انفجار خواهد بود، در واقع با یک جهنم روبه‌رو خواهیم شد. همچنین هیچ ضابطه‌ای برای پنجره‌سازی نداریم و شیشه‌های غیراستاندارد در ساختمان‌ها به‌کار می‌رود. این کوتاهی‌ها موجب می‌شود شیشه‌ها در هنگام وقوع زلزله مانند کارد عمل کنند.
خلأ قانونی نداریم
وی در پاسخ به این سوال که آیا در زمینه استانداردسازی ساختمان خلأ قانونی وجود دارد، گفت: استانداردهای ساختمان‌سازی اقتباسی از استاندارد کشورهای خارجی است و خلأ قانونی در این زمینه دیده نمی‌شود، اما در این زمینه مسئولان از دانش و آگاهی کافی برخوردار نیستند.
از طرف دیگر، در اجرا و نظارت شاهد کوتاهی هستیم. این در حالی است که نهادهای مربوطه می‌توانند از انجمن‌ها که دارای اعضای متخصص هستند، برای نظارت بر اجرای استانداردهای ساخت‌وساز کمک بگیرند. در صورتی که چنین رویکردی پیاده شود، بدنه دولت کوچک‌تر خواهد شد و هر سال با کمبود بودجه دست‌وپنجه نرم نخواهد کرد.
دبیر انجمن مهندسان راه و ساختمان با بیان اینکه ساختار موجود برای خدمت‌رسانی به صنعت ساختمان ضعیف است، گفت: نه‌تنها این ساختار معیوب موجب می‌شود که هنگام وقوع زلزله با فاجعه مواجه باشیم، بلکه باعث هدررفت سرمایه‌های کشور هم خواهد شد. در حال حاضر شاهد آن هستیم که گاز به دورافتاده‌ترین مناطق روستاها هم منتقل می‌شود. این در حالی است که در هیچ کجای دنیا چنین رویه‌ای در پیش نمی‌گیرند. به‌همین‌علت میزان مصرف گاز در ایران ۵ برابر گاز مصرفی اروپاست. اگر مسئولان به‌جای شعار دادن عمل می‌کردند، اکنون واردکننده گاز نمی‌شدیم.
استانداردها از پایه اجرا نمی‌شود
در ادامه عطا آیت‌الهی، کارشناس بازار مسکن به صمت گفت: متاسفانه استانداردهای ساختمان‌سازی در ایران به‌طورکامل رعایت نمی‌شود، چراکه عده‌ای از سازنده‌ها فرمول «بسازو بنداز» را پیاده می‌کنند تا ساخت‌وساز برای‌شان سود کلان داشته باشد. در چنین ساختمان‌هایی با اینکه مهندس ناظر، محاسب و مجری وجود دارد، اما حضورشان کاملا صوری است. بنابراین جای تعجب ندارد که استانداردهای ساختمان‌سازی از پایه اجرا نشود.
وی افزود: البته در این میان، مهندسانی نیز به چشم می‌خورند که مسئولیت‌پذیر هستند، اما محبوب سازنده‌ها نیستند و کمتر کسی پیدا می‌شود که تمایل به استخدام‌شان داشته باشد.
این کارشناس بازار مسکن تصریح کرد: بکارگیری استانداردها در ساختمان‌سازی ضروری است، چراکه در حالت نرمال یا وقوع زلزله، خسارت‌های جانی و مالی زیادی به‌بار خواهد آورد. بنابراین ضروری است که مقررات ساختمان‌سازی اجرا و به‌روز شود تا ضعف‌های ساختاری به‌حداقل برسد، برای نمونه در کشور ژاپن زلزله‌هایی به بزرگی ۷.۸ یا شدیدتر رخ می‌دهد، اما مقررات و قوانین سختگیرانه ساخت‌وساز موجب شده است در بیشتر سال‌ها شاهد هیچ مرگ‌ومیری نباشند.
آیت‌الهی تاکید کرد: اگر استانداردها رعایت و از تاسیسات و تجهیزات مناسب استفاده شود، بهره‌وری ساختمان‌ها بالا خواهد رفت. این در حالی است که در ساختمان‌سازی فقط به ظواهر امر توجه می‌کنند، غافل از اینکه ساختمان‌ها سرمایه‌های ملی هستند و هرگونه تخریبی، هزینه‌های زیادی به اقتصاد کشور تحمیل خواهد کرد.
وی با تاکید بر اینکه در استانداردسازی ساختمان‌ها هیچ‌گونه خلأ قانونی دیده نمی‌شود و در اجرا شاهد کوتاهی هستیم، گفت: در کشورهای دیگر، علاوه بر رعایت استانداردها در ساخت‌وساز از تکنولوژی‌های نوین هم بهره می‌گیرند که موجب افزایش کیفیت ساختمان‌ها و کاهش وزن‌شان می‌شود.
این کارشناس بازار مسکن گفت: عمر مفید ساختمان در ایران به بکارگیری مصالح ساختمانی باکیفیت و طراحی بنا بستگی دارد. متاسفانه به‌علت اینکه بسیاری از موارد استاندارد در ساختمان‌های کشور رعایت نمی‌شود، عمر ساختمان‌ها پایین است و پس از ۳۰ سال به بازسازی و نوسازی نیاز دارند.
به‌طورکلی، ساختمان‌ها باید برای یک دوره ۱۰۰ساله قابل‌استفاده باشند. ساختمان‌های تجاری که کاربری سنگین‌تری نسبت به ساختمان‌های مسکونی دارند، عمر کوتاه‌تری هم دارند. همچنین ساختمان‌هایی مانند وزارتخانه‌ها و دانشگاه‌ها به‌دلیل ماهیت‌شان، باید به‌گونه‌ای طراحی و نگهداری شوند که طول عمر بیشتری داشته باشند. توجه به نگاهداشت پس از ساخت موجب می‌شود که یک ساختمان تا قرن‌ها قابل‌استفاده باشد. به‌عنوان‌مثال ساختمان دانشگاه آکسفورد در انگلستان بیش از ۹۰۰ سال قدمت دارد.
سخن پایانی
از آنجایی که در کشورهای توسعه‌یافته، ساختمان‌ها براساس اصول و قواعد ساخته می‌شوند، با بالا رفتن عمرشان کمتر به بازسازی و نوسازی نیاز دارند. از سوی دیگر، ساختمان‌ها پس از ساخت بیمه می‌شوند که منجر به نگاهداشت یک بنا تا ۱۰۰ سال خواهد شد، اما در ایران علاوه بر عدم‌رعایت استانداردها، بحث نگهداری ساختمان یا همان مبحث ۲۲ مقررات ملی ساختمان چندان موردتوجه نیست، به این ترتیب عمر ساختمان‌ها بسیار کوتاه می‌شود و هزینه‌های بالایی به اقتصاد کشور تحمیل خواهد کرد. در صورتی که ساختمان‌سازی براساس اصول و قواعد پیش برود و در امر اجرا نهادهای مربوطه کوتاهی نکنند، نه‌تنها از چرخه باطل «بسازوبنداز» خارج می‌شویم، بلکه سرمایه‌های ملی کشور برای آیندگان حفظ خواهد شد.
