تبعات مازوت‌سوزی

نفت کوره یا مازوت (Mazut) یکی از هیدروکربن‌های نفتی است که در مراحل پالایش نفت خام پس از نفتا، بنزین و نفت سفید به‌دست می‌آید و چون سیاه‌رنگ است به نام نفت سیاه نیز خوانده می‌شود. این ماده ارزان‌ترین ماده سوختنی برای کوره‌ها، حمام‌ها و تنور نانوایی‌ها، موتورهای دیزلی دریایی و برخی نیروگاه‌ها است.

در اثر سوزاندن سوخت‌های فسیلی حاوی گوگرد همچون مازوت، ترکیباتی موسوم به Sox منتشر می‌شوند که بخش بیشتر آن را SO۲ تشکیل می‌دهد SO۲ گازی سمی است که برای سلامتی مضر است.

این گاز، وزن بیشتری نسبت به هوا دارد و زمانی که غلظت آن در هوا به بیش از ۵۰۰ppb برسد، بوی بدی خواهد داشت که در این سطح، کشنده خواهد بود.

اثر دیگر سوزاندن مازوت و سایر سوخت‌های گوگردی، تشکیل سولفات‌ها و نیترات‌ها به شکل ذرات بسیار ریز هوا است که «ذرات معلق» (Particulate Matter) موجود در هوا را سبب می‌شوند. این ذرات معلق با تشدید آلودگی هوا خطر آسم و حملات قلبی و تنفسی را افزایش می‌دهند، همچنین سوزاندن مازوت موجب بروز حالت اکسیدهای گوگرد و فاز محلول در آب می‌شود که در این شرایط اسیدی شده و تحت شرایط خاص هواشناسی به باران اسیدی، برف و مه تبدیل خواهند شد.

در شرایط کنونی، وضعیت مصرف مازوت در نیروگاه‌های ایران به یکی از مسائل پیچیده و بحث‌برانگیز در مدیریت انرژی و حفظ کیفیت هوا تبدیل شده است. مازوت، به‌عنوان یکی از آلاینده‌ترین سوخت‌های فسیلی، همواره در فصول سرد سال و هنگام کاهش تأمین گاز طبیعی به عنوان جایگزینی برای نیروگاه‌ها مطرح می‌شود.

این امر به دلیل مشکلات در تأمین پایدار گاز، به‌ویژه در زمستان و نیاز به تولید برق مستمر است. با این‌حال، استفاده از مازوت به دلیل آلایندگی بسیار بالا و تأثیرات جدی آن بر سلامت عمومی، همواره با انتقادات شدیدی مواجه بوده است. معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست گفت: ۴۴ میلیون لیتر در روز سوخت مازوت در نیروگاه‌های مختلف کشور مصرف می‌شود که همه آنها به یک اندازه روی نقاط جمعیتی اثر منفی ندارد. صدیقه ترابی در گفت‌وگو با مهر در اصفهان اظهار کرد: آخرین داده‌ها از وضعیت نیروگاه‌های کشور مربوط به یک هفته پیش است که ۴۴ میلیون لیتر در روز مازوت مصرف می‌شود؛ البته همه آنها نیز به یک اندازه روی نقاط جمعیتی اثر منفی ندارند زیرا بسیاری از نیروگاه‌ها با مناطق جمعیتی فاصله دارند. وی ادامه داد: بیشترین اثر را سه نیروگاه شهید منتظری اصفهان، نیروگاه منتظر قائم کرج و نیروگاه شازند اراک بر نقاط جمعیتی دارند که به دلیل فاصله بسیار نزدیک این نیروگاه‌ها به شهرهای بزرگ است.

پیگیری شرایط نیروگاه شازند

معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست خاطرنشان کرد: ما به شدت دنبال هستیم که شرایط نیروگاه شازند اراک بهتر شود و همین امسال مانند نیروگاه شهید منتظری اصفهان که یک ماه در فصل سرد مازوت سوزانده نشد در اراک نیز این اتفاق نیافتاد اما درحال‌حاضر پالایشگاهی که در اراک است می‌تواند مازوت کم سولفور تولید کند روزانه ۵۰۰ هزار مترمکعب مازوت کم سولفور را در اختیار نیروگاه شازند اراک قرار دادند برای اینکه سوخت مناسبت‌تری استفاده شود. ترابی با اشاره به اینکه کارگروه ملی آلودگی هوا هر دو هفته یکبار با حضور دکتر قائم پناه معاون اجرایی رئیس‌جمهوری برگزار می‌شود، افزود: در این کارگروه ملی علاوه بر اینکه وضعیت آلودگی کلانشهرها و دلایل آن بررسی می‌شود، بسته به اینکه ریشه آلودگی‌ها چیست، مصوباتی برای چگونگی کاهش منابع آلایندگی دارد.

اصفهان جزو کلانشهرهای اول آلوده کشور

وی ابراز کرد: درباره آلودگی هوای استان و به ویژه شهر اصفهان و شعاع ۵۰ کیلومتری آن، تاکنون دو بار در کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا بحث و بررسی شد. معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست ادامه داد: در دومین جلسه کارگروه ملی آلودگی هوا در دولت چهاردهم، با توجه به اینکه اصفهان جزو چند کلانشهر اول آلوده کشور است و منابع ثابت یعنی صنایع نقش قابل توجهی در آلودگی هوای این کلانشهر دارند، تصمیم بر این شد که مازوت سوزی در نیروگاه‌ها از جمله نیروگاه شهید منتظری اصفهان ممنوع شود. ترابی افزود: این تصمیم به این معنا بود که ما همه تلاشمان را کرده بودیم و حتی دولت تصمیم بسیار خوبی گرفت و آن را با مردم درمیان گذاشت که به جای مازوت سوزی چند ساعت در روز ما قطعی برق را داشته باشیم اما بعد از اینکه این تصمیم اجرا شد با اعتراضاتی مواجه شدیم مبنی بر اینکه چرا برق باید قطع شود.

وی خاطرنشان کرد: علاوه بر این با یک ناترازی شدید سوخت رو به رو شدیم و همینطور کاهش دما را در کل کشور داشتیم که سبب شد سوخت بیشتری مصرف شود نه برای تولید برق بلکه در مصارف خانگی زیرا مصرف گاز بالا رفت و به همین دلیل سوخت مصرفی در نیروگاه‌ها به جای گاز تبدیل به سوخت دوم شد که در نیروگاه‌های حرارتی مانند نیروگاه منتظری باوجود میل باطنی و همه مقاومت‌هایی که کردیم به جای قطع کردن‌های طولانی برق مجبور به استفاده از مازوت شدند.

حذف تدریجی مصرف مازوت در نیروگاه‌ها

معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور درخصوص برنامه‌ها و آنچه این سازمان برای کاهش آلودگی هوا در کشور انجام می‌دهد، تصریح کرد: می‌کوشیم که دستکم مازوت سوزی را به‌تدریج حذف کنیم. ترابی ادامه داد: انتظار داریم که پالایشگاه اصفهان در خصوص نفت کوره (مازوت) شرایط بهتری را فراهم کند اما غیر از این با وزارت نفت، شرکت‌های پالایش و پخش، شرکت ملی گاز و وزارت نیرو در حال رایزنی هستیم که توزیع زمانی و مکانی سوخت را به گونه‌ای تنظیم کنیم که برای فصل سرد آینده مجبور به مازوت سوزی نباشیم یا به حداقل برسانیم و اگر مجبور شدیم سعی کنیم که از مازوت کم سولفور استفاده شود.

تسریع روند تبدیل نیروگاه منتظری اصفهان

معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست در خصوص کمک این سازمان برای تبدیل نیروگاه منتظری اصفهان به سیکل ترکیبی، خاطرنشان کرد: برای تسریع در روند تبدیل این نیروگاه حرارتی به سیکل ترکیبی حتماً پیگیری خواهیم کرد.

وی افزود: به غیر از موضوع تبدیل نیروگاه‌ها به سیکل ترکیبی؛ مصوبه‌ای طی دو سال اخیر تصویب شده بود که خود نیروگاه‌ها هیچ کاری نمی‌توانند برای کاهش آلودگی انجام دهند، ما این مصوبه را در آخرین جلسه کارگروه ملی کاهش آلودگی هوا بازنگری کردیم.

ترابی خاطرنشان کرد: این امکان برای نیروگاه‌ها وجود دارد که در صورتی که مجبور به استفاده از سوخت غیراستاندارد شدند، با نصب فیلتر در نیروگاه لااقل حجم آلایندگی را کاهش دهد و مردم دچار مشکل نشوند.

سخن پایانی

با وجود تمام موارد یاد شده بر اساس گزارش‌های سازمان محیط‌زیست، منابع متحرک مانند خودروها و حمل‌ونقل عمومی بیشترین سهم را در آلودگی هوای شهرها دارند. به طور خاص، سهم نیروگاه‌ها در تولید ذرات معلق تنها حدود ۷ درصد اعلام شده است، در حالی که بخش حمل‌ونقل با سوخت گازوئیل و بنزین، نزدیک به ۸۰ درصد ذرات معلق را تولید می‌کند.

این آمار نشان می‌دهد که اگرچه مصرف مازوت در نیروگاه‌ها موضوعی نگران‌کننده است، اما کاهش آلاینده‌های ناشی از حمل‌ونقل و سوخت‌های سنگین نیز باید در اولویت قرار گیرد.