برای نمونه با وجود تاکید پیوسته روی توسعه بخش معدن، برخی از بدیهی‌ترین زیرساخت‌ها برای تحقق این هدف‌گذاری فراهم نیست و همین موضوع افزایش هزینه تولید، خروج سرمایه‌گذاران و تهدید رشد در آینده را پیش‌روی بخش معدن گشوده و ارزآوری بخش معدن را با چالش جدی روبه‌رو ساخته است.

چالش تامین مواد ناریه

 از جمله چالش‌های فعلی معدنکاران تامین مواد ناریه به عنوان بخشی از نیاز اولیه یک فعالیت معدنی است. به گفته معدنکاران در کمترین حالت، نیاز به مواد ناریه در طول برنامه تا دو برابر افزایش پیدا می‌کند. این در حالی است که این مواد در شرایط فعلی نیز با تاخیر و نرخ بالا به‌دست معدنکاران می‌رسد. از آنجا که دسترسی به ماشین‌آلات مدرن حفاری و … چه به صورت نو و چه کارکرده در دسترس فعالان معدنی نیست، دسترسی سخت به مواد ناریه و آتش‌زا می‌تواند تهدید جدیدی برای رشد فعالیت‌های معدنی باشد. بدیهی است در شرایطی که رشد بخش معدن در هدف‌گذاری برنامه هفتم دو رقمی در نظر گرفته شده، نه تنها نهاده‌های تولید در این بخش باید در ابعاد گسترده‌تری در دسترس صنایع معدن و معدنکاران باشد که امکان تامین امن و با نرخ مناسب نیز یک مسئله حیاتی است. حال آنکه خبرها از رشد چندصد برابری نرخ مواد آتش‌زا و ناریه همزمان با کاهش دسترسی به این مواد حکایت دارد. فعالان اقتصادی معتقدند برای رسیدن به نتایج قابل قبول و پیدا کردن راهکارهای عملیاتی در هر بخش از زنجیره تولید تا مصرف مواد ناریه، باید تعامل و گفتمان لازم بین ذی‌نفعان اتفاق بیفتد. درحال‌حاضر افزایش جهشی و چندباره نرخ مواد ناریه، ارائه نامنظم این مواد، حمل غیراستاندارد آنها، نبود تنوع لازم این مواد برای تامین نیازهای متنوع معدنکاران و در نهایت وجود انحصار در روند تولید و حمل آنها موضوعات مورد اعتراض بخش خصوصی است که در جلسات شورای گفت‌وگو مورد بحث قرار گرفت. طبق آنچه در این جلسه تشریح شد درحال‌حاضر نرخ مواد ناریه بدون نظارت و بدون هیچ چارچوب مشخصی، تعیین می‌شود و در روند قیمت‌گذاری نیز نظرات بخش‌خصوصی دریافت نمی‌شود. علاوه بر مسئله قیمت، معدنکاران با معضل پایین بودن کیفیت مواد تولید نیز مواجه هستند که موجب می‌شود انفجارهای نامطلوبی داشته باشند و هزینه تولید آنها افزایش پیدا کند. در عین حال فعالان بخش معدن نسبت به روند حمل این مواد نیز منتقد بوده و تاکید دارند به‌رغم اضافه شدن سه شرکت دیگر به تنها شرکت حمل‌کننده این مواد، طی چند ماه گذشته همچنان فضای انحصاری بر این حوزه حاکم بوده و شرایط رقابتی به وجود نیامده است.

مصرف روزانه مواد ناریه در معادن

سیداحمد مشکانی، عضو هیات‌مدیره انجمن مس با بیان اینکه اگر استخراج یک معدن به درستی انجام نشود و مواد ناریه به موقع و با نرخ مناسب به‌دست معدنکاران نرسد، میزان تولید پایین خواهد آمد و معدن به سمت زیان‌دهی خواهد رفت، گفت: مواد ناریه یکی از مصارف روزانه، هفتگی و ماهانه معادن کوچک تا بزرگ هستند، و مقدار مصرف ناریه، به طور مستقیم با هزینه استخراج و نرخ تمام شده ماده معدنی دارد. نرخ مواد ناریه هم‌اکنون بالا است و به صورت کاملا نامنظم در اختیار معدنکاران قرار می‌گیرد و معدنکاران را دچار مشکلات عدیده‌ای کرده است. این کارشناس ادامه داد: به جای آتشباری در معادن، در معادن کوچک و متوسط می‌توان از ماشین‌آلات قوی استفاده کرد، ولی دو چالش وجود دارد یک ورود ماشین‌آلات نو و به نرخ مناسب و دیگری پایین آمدن سرعت عمل استخراج، که هر کدام این موضوع را کم رنگ می‌کند. در همین شرایط سخت افزایش نرخ مواد ناریه به دلیل مشکلات دولت ناباورانه است. چه کسانی و به چه علتی چنین تصمیمی گرفتند مشخص نیست. به گفته او درحال‌حاضر اجرای آن برای معدنکاران کوچک و متوسط به تقریب امکان‌پذیر نیست. قیمت‌گذاری دستوری و تعرفه‌ها سود معدنکاری را کم کرده است و هزینه‌های بیشتر امکان ادامه کار را سخت خواهد کرد. مشکانی در پایان تاکید کرد: دولتمردان باید با برآوردهای کارشناسانه و هزینه‌های تولید مدلی مناسبی برای قیمت‌گذاری معدنی داشته باشند و در این شرایط سخت به کمک تولید و معدنکاران بشتابند.

افزایش ۷۰۰ برابری نرخ مواد ناریه

این سطح از افزایش نرخ برای مواد ناریه (حدود ۷۰۰ برابر) بی‌معناست و فعالان اقتصادی را اذیت می‌کند. انحصاری بودن بازار مواد ناریه عامل اصلی افزایش بهای این مواد تا این حد است. درحال‌حاضر علاوه بر قیمت، روی کیفیت این مواد نیز بحث داریم. مواد اولیه تولید مواد ناریه تا ۷۰۰ برابر بالا نرفته که شاهد این سطح از افزایش نرخ باشیم. برای حل مشکل به تعامل نیاز است. اصلاح نرخ و کیفیت ضرورت دارد. مهم این است که مشکل حل شود. در این نشست در واکنش به اظهارات فعالان معدنی، عنوان شد در روند تهیه مواد ناریه بیش از ۹۰ درصد از مواد پتروشیمی استفاده می‌شود که مواد پتروشیمی افزایش نرخ قابل توجهی در سال‌های ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ داشته است. موضوع انحصاری بودن آن هم برگرفته از قانون بوده است. با این توضیحات پیشنهاد شد کمیته‌ای تخصصی شکل بگیرد و موضوع کیفیت، انحصار در حمل‌ونقل این نوع مواد و نرخ مواد ناریه را بررسی کرده و مورد بازنگری قرار دهد. از طرفی تاکید شد که درحال‌حاضر سالانه بالغ بر ۳۰۰ هزار تن مواد ناریه در کشور تولید و حدود ۷۰ درصد از این مواد، توسط معادن بزرگ استفاده می‌شود. تولیدات ایران در این حوزه به بازارهای صادراتی نیز ارسال می‌شود که می‌تواند بیانگر کیفیت مناسب و استاندارد این محصولات باشد. در نهایت مقرر شد ظرف یک ماه در چارچوب کمیته‌ای تخصصی مشکلات ناشی از انحصار، نرخ و کیفیت مواد ناریه حل‌وفصل شود.

چالش جدی مواد ناریه برای معدنی‌ها

عملیات معدنی شامل فعالیت‌های مختلفی می‌شود که هرکدام به‌صورت مجزا می‌توانند بر نرخ تمام‌شده اثرگذار بوده و آن را افزایش دهند؛ این در حالی است که بخش معدن درگیر چالش‌هایی است که هرکدام به‌طور اختصاصی باعث‌شده تا با افزایش هزینه‌ها، معدنی‌ها را نسبت به ادامه راه دلسرد کند. حال تامین مواد ناریه و افزایش نرخ آن از چالش‌هایی است که این روزها معدنی‌ها با آن مواجه هستند و باید دولت با تصمیمات کارشناسی به سمت رفع آن برود. بخش معدن در حوزه تامین مواد ناریه با چالش‌ها و مشکلات بسیاری همراه است و در صورتی‌که به هر دلیلی بخش انفجار یک معدن با مشکلات متعددی روبه‌رو شود، بدون‌شک بر روی بخش‌اعظمی از عملیات معدنکاری تاثیر مستقیم خواهدگذاشت. انفجار حدود ۱۰ درصد از هزینه‌های معدنکاری را به خود اختصاص داده‌است. بخش بارگیری ۱۶.۲ درصد و بخش حمل ۴۸.۷ درصد از هزینه‌های معدنکاری را به خود اختصاص می‌دهند. موفقیت در بخش بارگیری و حمل که در مجموع بیش از ۶۰ درصد هزینه‌های عملیات معدنکاری را به خود اختصاص می‌دهند، به‌طور مستقیم وابسته به بخش انفجار در عملیات معدنکاری است. همان‌طور که اشاره‌شد، هزینه‌های انفجار ۱۰ درصد از هزینه تمام‌شده معدنکاری را به خود اختصاص می‌دهد و این درحالی است که موانع دیگری همچون فرسوده‌بودن ماشین‌آلات، وضع عوارض صادراتی، قوانین و مقررات غیرکارشناسی و... تماما دست به‌دست هم داده تا هزینه‌های معدنی افزایش پیدا کند. درنتیجه چنین شرایطی نمی‌توان انتظار داشت توسعه در این بخش سرعت بگیرد، درحالی‌که کشورهای منطقه برای توسعه بخش معدن خود دست به‌کار شده و تلاش می‌کنند تا با بهره‌برداری از ظرفیت‌های معدنی خود علاوه‌بر توسعه صنایع پایین‌دستی، حضور پررنگی در بازارهای صادراتی داشته باشند. درواقع اگر نگاه کلی به بخش معدن و صنایع معدنی داشته باشیم، خواهیم دید که برای توسعه بخش معدن و صنایع معدنی باید به سراغ حلقه‌های ابتدایی زنجیره رفت و چالش‌های موجود در آن بخش را برطرف کرد. حل این چالش‌ها با استفاده از نظرات کارشناسی فعالان بخش معدن می‌تواند آسان‌تر باشد و هزینه کمتری به‌همراه داشته‌باشد.

سخن پایانی

کیفیت مواد ناریه از دیگر مشکلات موجود در این حوزه است که به دلیل برخی از عدم‌نظارت‌ها در سال‌های گذشته در کنار افزایش مداوم نرخ مواد ناریه، شاهد کاهش کیفیت آن بوده‌ایم. همان‌طور که اشاره شد، کیفیت پایین مواد ناریه هزینه‌های زیادی برای معدنکاران در بخش بارگیری و حمل و حتی انفجار ثانویه در پی خواهد داشت.