صنعت چاپ یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین صنایع در دنیا است که بسیاری از صنایع به‌نحوی با آن مرتبط هستند. صنعت چاپ به‌دلیل آنکه زمینه‌ساز پیشرفت‌های چشمگیری در عرصه علم و دانش بشری بوده، از اهمیت بسیاری در جهان برخوردار است. این صنعت به‌سبب کارکردهای متنوعی که در حوزه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی در جامعه کنونی دارد، هنوز نیز ارزش و اهمیت خود را نسبت به دیگر صنایع حفظ کرده و تلاش بسیاری از علاقه‌مندان به توسعه آن، سبب شده است که این بخش در حمایت از سرمایه، کار و تولید، نقشی تاثیرگذار و تعیین‌کننده ایفا کند. نام‌گذاری روز ۱۱ شهریور به‌عنوان روز ملی صنعت چاپ در تقویم ایرانیان در سال ۱۳۸۲ و با تلاش اسدالله جامی، مدیرکل وقت دفتر امور چاپ وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام شد. صنعت چاپ، صنعتی بزرگ و بااهمیت است. این صنعت در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته در بین ۵ صنعت نخست جای گرفته، اما به‌گفته کارشناسان و فعالان، این صنعت در کشور ما جایگاه مناسبی ندارد و دچار بحران شده است. در حال‌ حاضر بسیاری از چاپخانه‌های کشور از فناوری‌های قدیمی و عمدتا فرسوده استفاده می‌کنند و دستگاه‌های خاص پیشرفته در ایران وجود ندارد و بیشتر ماشین‌آلات این صنعت با واردات تامین می‌شوند که آن‌ هم سخت شده و صنعت چاپ را با چالش‌های متعددی مواجه کرده‌است.

صمت در این گزارش، پیرامون چالش‌ها و مشکلات صنعت چاپ در کشور با غلامرضا شعاع، مدیرعامل تعاونی لیتوگرافان ایران و نماینده تشکل‌های صنعت چاپ کشور، به‌گفت‌وگو پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.

صنعت چاپ سال‌هاست که در کشور ما با سختی‌های زیادی دست و پنجه نرم می‌کند، اگر در ابتدا بخواهیم به‌طورکلی صحبت کنیم، محور اصلی این مشکلات چه موضوعاتی بوده و آیا راهکاری هم برای‌شان اندیشیده شده است؟

در ابتدا جا دارد روز ۱۱ شهریور، روز ملی صنعت چاپ را به همه عزیزان، دست اندرکاران، فعالان رسانه و به‌ویژه به اهالی روزنامه وزین صمت تبریک عرض کنم. مشکلات و دغدغه‌های صنعت چاپ و بسته‌بندی، جدا از دیگر صنایع نیست. همه معضلات صنعت چاپ در ارتباط با تامین مواد اولیه و نوسازی تجهیزات چاپ است. این موضوع که ۸۵ درصد مواد اولیه صنعت چاپ، ماشین‌آلات این حوزه و لوازم‌یدکی موردنیاز از خارج کشور وارد می‌شود، نیاز به ارز نیمایی را شدت بخشیده است. متاسفانه کمبود ارز نیمایی مشکلات عدیده‌ای را برای صنعت چاپ به‌وجود آورده است، چراکه ما باید مدت‌ها در ثبت سفارش معطل شویم و سپس گاهی پس از ۴۵ تا ۵۳ روز انتظار برای تخفیف بانک مرکزی با مشکل تخصیص ارز نیز دست‌وپنجه نرم کنیم. متاسفانه تحریم‌های غرب و خودتحریمی‌هایی که در کشور وجود دارد، از مهم‌ترین مسائلی است که صنعت چاپ را به چالش کشانده است. این اقتصاد سیاست‌ ‎ زده تمام صنایع را به زمین زده یا به حالت نیمه‌تعطیل درآورده که صنعت چاپ نیز از این قاعده مستثنا نیست و مشکلات زیادی را پیرامون خود حس می‌کند. البته صنعت چاپ به‌دلیل وابسته بودن به واردات با مشکلات بیشتری نیز روبه‌رو است، چراکه صنعت بسیار گرانی است، به این معنی که برای وارد کردن یک ماشین چاپ باید چند صد میلیارد تومان هزینه کرد. یک واحد چاپی برای شروع به کار، نیازمند تسهیلات و کمک‌های مالی از سوی دولت است، اما این موضوع به‌ندرت اتفاق می‌افتد. صنعت چاپ یک صنعت پیچیده و کاملا تخصصی است و تغییرات و تکنولوژی در این حوزه، به‌سرعت بروزرسانی می‌شود، به‌طوری‌که ممکن است یک ماشین در خط تولید بعد از 2سال به‌کلی از لحاظ آپشن و تکنولوژی، تغییرات چشمگیری را به خود ببیند.

تلاش‌هایی را که تاکنون برای رشد و توسعه این صنعت شکل گرفته است، چطور ارزیابی می‌کنید و آیا وزارتخانه مرتبط با این صنعت به اهداف مدنظر خود رسیده است؟

جدا از صحبت‌هایی که تا الان شد، مشکل اصلی این صنعت بلاتکلیفی است، چراکه سکان این صنعت بزرگ را یک وزارتخانه فرهنگی برعهده دارد. البته تلاش‌های زیادی برای توسعه این صنعت شکل گرفته است، اما هنوز توجهات به این حوزه آن‌ ‎ طور که بایدوشاید انجام نگرفته و متاسفانه در 4 دهه اخیر صنعت چاپ نتوانسته است مثل سایر صنایع از امتیازهای درخور خود بهره بگیرد. صنعت چاپ به‌لحاظ اینکه در کشور در حد یک صنف و اتحادیه با آن برخورد می‌شود، جایگاه مناسبی ندارد و (با در نظر گرفتن شأن تمام اتحادیه‌های کشور) در کنار اتحادیه‌هایی مثل سماورسازان، تعمیرکاران دوچرخه و آرایشگاه زنانه و مردانه قرار گرفته است. این جایگاه زیبنده یک صنعت با این عظمت در دنیا نیست. یکی از دلایل این موضوع، نداشتن درک از صنعت چاپ است. در حال ‌حاضر کتاب و مطبوعات تنها ۷ درصد صنعت چاپ را به خود اختصاص می‌دهند، اما همیشه در کنار این صنعت قرار می‌گیرند. از صنعت چاپ می‌توانیم به‌عنوان یک فراصنعت و مادر صنایع یاد کنیم؛ یعنی هر کالا از خودرو، هواپیما، موشک، صنعت فضایی و... برای تکمیل شدن، نیاز به صنعت چاپ دارند. همچنین، صنایع بزرگ و عمومی‌تری مثل صنایع‌غذایی، دارویی، بهداشتی، پزشکی، هواپیماسازی، خودروسازی، الکترونیک، پوشاک، کاشی و سرامیک و...بلااستثنا برای تکامل به صنعت چاپ وابسته‌اند. به‌طورمثال، به صنعت خودروسازی اشاره کنم که امروز هر اتومبیلی که تولید می‌شود تا ۲۵ درصد از قطعات آن همراه با چاپ است یا شما لوازم‌خانگی را اگر در نظر بگیرید، زمانی که چاپ را همراه نداشته باشد، در عمل به آهن‌پاره تبدیل خواهد شد، زیرا استفاده و کاربرد آنان به چاپ کلیدهای فرمان وابستگی دارد. تاثیر صنعت چاپ و بسته‌بندی در رشد درآمدهای بخش کشاورزی هم تعیین‌کننده اصلی همچون صنایع تبدیلی، وجود سردخانه، حمل‌ونقل و توزیع است.

صنعت چاپ کشور ما تا چه اندازه می‌تواند در صادرات غیرنفتی دخیل باشد و سهم بازار ما در جهان و کشورهای اطراف چه جایگاهی دارد؟

در کشور ما این صنعت باعظمت در جایگاه خود نیست. ما اگر بخواهیم به صادرات غیرنفتی برسیم، باید صنعت چاپ روز دنیا را داشته باشیم. اکنون در کشورهای درجه یک دنیا، بسته‌بندی هوشمند وجود دارد، به این نحو که در بسته‌بندی یک مرغ؛ بعد از 3 روز که تاریخ مصرف آن گذشت، خود به خود کدر و تیره و مشتری متوجه کیفیت ضعیف محصول می‌شود. متاسفانه در کشورمان در مقطعی جلوی واردات ماشین‌آلات صنعت چاپ را گرفتیم که این موضوع ایران را قبرستان ماشین‌آلات دست‌دوم و دست‌چندم کرد. ما اگر بخواهیم سهمی از بازار منطقه جهانی یا بازار بزرگ خاورمیانه داشته باشیم، باید صنعت چاپ خود را به‌روز و ماشین‌آلات جدید وارد کنیم.

کشور ما در یک موقعیت استراتژیک و در مرکز کشورهای اکو قرار دارد و بالغ‌ بر ۴۵۰ میلیون نفر جمعیت در ۱۱ کشور اطراف زندگی می‌کنند، از این‌رو بازار بکر و بزرگی در دسترس ما است؛ اما متاسفانه سهم بسیار اندکی از این بازار داریم و اگر می‌خواهیم این بازار را جذب کنیم، باید یک صنعت چاپ پیشرفته را به‌وجود آوریم. صنعت چاپ به‌روز و پیشرفته؛ یعنی واحدی که ۱۰هزار واحد کوچک و متوسط را شامل شود و حداقل ۱۰۰هزار نفر در این واحدها مشغول به کار باشند. البته واحدهای چاپ استاندارد هم در کشور وجود دارد؛ به‌طوری‌که این واحدها باعث اشتغالزایی هزاران نیروی کار شده‌اند و از آخرین تکنولوژی دنیا بهره می‌برند، اما شاید تعداد آنها به اندازه انگشتان یک دست هم نرسد و در سراسر کشور عمومیت نداشته باشد.

امروزه وقتی که به سوپرمارکت مراجعه می‌کنیم، ارتباط بین مشتری و کالا را صنعت چاپ و بسته‌بندی تعیین می‌کند؛ به این نحو که در ابتدا این بسته‌بندی شکیل است که مشتری را جذب می‌کند و کیفیت محصول در درجه بعدی قرار می‌گیرد. بنده امیدوارم که دولت نگاه ویژه‌ای به این صنعت داشته باشد، چراکه اگر می‌خواهیم به صادرات غیرنفتی برسیم و محصولات ما فله‌ای صادر نشود و همچنین کالایی که از ایران صادر می‌شود، همراه با بسته‌بندی استاندارد باشد، نیاز مبرم به توسعه و پیشرفت صنعت چاپ در کشور داریم.

دانش‌بنیان‌ها و هوش‌مصنوعی تا چه اندازه با صنعت چاپ در ارتباط‌ هستند و در ایران، این موضوع تا چه اندازه‌ای موردتوجه قرار گرفته است؟

شاید کمتر صنعتی در دنیا پیدا کنید که دانش‌بنیان‌ها و هوش‌مصنوعی تا این اندازه با آن سر و کار داشته باشند. صنعت چاپ، جزو صنایعی است که به‌ذات، دانش‌بنیان است، به‌طوری که چاپی که امروز انجام می‌گیرد با چاپ بعدی، تفاوت‌های زیادی دارد و کلی تغییرات در آن سفارش رخ می‌دهد. چاپخانه استاندارد و به‌روز نمی‌تواند جدا از دانش‌بنیان‌ها باشد. به‌طورمحسوسی صنعت چاپ از دانش‌بنیان‌ها و هوش‌مصنوعی تاثیر می‌گیرد و این عوامل در کنار هم به‌زودی بازار را تسخیر خواهند کرد،زیرا صنعت چاپ یک صنعت فوق‌تخصصی است و دستگاه‌ها و ماشین‌آلات این صنعت قابل‌مقایسه با تجهیزات هیچ صنعتی نیست و بسیار پیچیده‌تر است.

شما نقش دلالی و تجارت سوداگری را در بحث واردات و باتوجه به حال وخیم صنعت چاپ در کشور چطور ارزیابی می‌کنید؟

همان‌طور که پیش‌تر به آن اشاره شد، همه صنایع ما مبتلا به این تجارت متقلب هستند، اما این تجارت کثیف، به تاجر و بازرگان خودمان برمی‌گردد و به فروشندگان خارجی مرتبط نیست. زمانی که تاجری به کشور چین می‌رود و به‌خاطر سود بیشتر و منافع شخصی، کالای درجه ۳ وارد می‌کند، این فریبکاری گناه کشور چین نیست و این بازرگان کشور ما است که قصد سوءاستفاده دارد و باعث می‌شود جنس نامرغوب و تقلبی وارد صنعت ما شود.

در پایان اگر صحبت یا راهکاری برای توسعه صنعت چاپ کشور دارید، ذکر کنید.

دولت بارها اعلام کرده است که تمرکز ویژه‌ای بر حمایت از تولید داخلی دارد، اما اگر مواد اولیه را وارد نکنیم، نمی‌توانیم تولید داخلی داشته باشیم. مواد اولیه‌ای که باید در تولید تمام محصولات صنعت چاپ در کشور تهیه شود، در دسترس نیست. یکی از مواد اولیه حیاتی برای این صنعت، زینک چاپ و کاغذهای خاص است که ما برای تهیه آنها به کشورهای دیگر وابسته‌ایم. ما باید این مواد را از خارج وارد و در محصولات داخلی استفاده کنیم. حال هرچقدر این محصولات وارداتی باکیفیت‌تر و مرغوب‌تر باشند، مسلما محصول نهایی که به‌دست مردم می‌رسد، رضایت‌بخش‌تر است.

امیدوارم توجه دولت به صنعت چاپ که یک صنعت مادر و مهم است، بیشتر شود و در رأس این صنعت، حداقل فردی در حد مشاور رئیس‌جمهوری قرار بگیرد، چراکه صنعت سلولزی و صنعت چاپ جدا از هم نیستند. اگر حتی به صنعت سلولزی، نگاهی فرهنگی داشته باشیم، درمی‌یابیم که همان‌طوری که غذا برای سلامت جسم لازم است، کتاب و مطبوعات نیز برای سلامت روح همه انسان‌ها لازم و ضروری است.