رویای بربادرفته زنان شاغل
این روزها دیگر دوران خرید کردن از مغازه‌ها سر آمده و کافی است فقط چند لحظه در یکی از اپلیکیشن‌های فضای مجازی گشتی بزنید تا با دنیایی از محصولات روبه‌رو شوید.
اصطلاح «از شیر مرغ تا جون آدمیزاد» دقیقا برای موجودی این فضا صدق می‌کند و اینجا همه چیز در دسترس است. اگر اینترنت را پدیده‌ای در نظر می‌گیریم که بر ابعاد زندگی ما تاثیر گذاشته، نباید از نقش آن در ایجاد کسب‌وکارها غافل بود. اینترنت موجب شده بسیاری از زنان خانه‌دار نیز در فضای مجازی فعال شوند و برای خود کسب‌وکاری راه بیندازند. یکی از پلتفرم‌های پرطرفدار در فضای مجازی اینستاگرام است که در ابتدا با اشتراک‌گذاری عکس شروع به کار کرد و اکنون میلیون‌ها نفر از این طریق کسب درآمد می‌کنند. اینستاگرام باعث شد زنان باوجود مشکلات بسیار برای استقلال شغلی قدم بردارند. بسیاری از زنان ابتدا از به اشتراک‌گذاری عکس‌ها و فیلم‌های روزمرگی خود شروع کردند و با جذب فالوور اکنون درآمدی از تبلیغات دارند و برخی دیگر محصولات تولیدی خود که بعضا خانگی است را برای فروش در این فضا عرضه می‌کنند. این اپلیکیشن‌ها برای برخی از زنان که امکان کار در خارج از خانه را نداشتند نیز بستر خوبی برای درآمدزایی فراهم کرد، اما ناگهان با فیلترینگی که تنها بهانه‌ای باعث دوام آن شد، زنان بسیاری بیکار شدند. صمت در این گزارش به بررسی تاثیرات فیلترینگ بر کسب‌وکار زنان پرداخت.
قصه از کجا شروع شد؟
همه چیز از اشتراک‌گذاری چند عکس شروع شد؛ رفته رفته با تغییر سبک، اتفاقات متفاوتی رخ داد. برخی از گوشه و کنار خانه خود عکس می‌گذاشتند و عده‌ای به محض آماده شدن غذا عکسی از آن بارگذاری می‌کردند. هر شخص پس از مدتی صفحه خود را گسترش داد و با انتشار فیلم و عکس‌هایی از روزمرگی خود مخاطبان بسیاری را جذب کرد. با پیشرفت و افزایش تعداد مخاطبان اینستاگرام، فروشگاه‌ها نیز محصولات مختلف خود را در این پلتفرم به نمایش گذاشتند و کم‌کم ارسال به محل را نیز به خدمات خود اضافه کردند. با این روند ارتباط خوبی بین افراد فعال در فضای مجازی و فروشگاه‌ها برای کسب درآمد بیشتر ایجاد شد. در واقع عده‌ای که سرمایه چندانی برای اجاره یک مغازه و تهیه کالا برای فروش نداشتند از اینستاگرام استفاده کردند و به کسب‌وکارهای آنلاین روی آوردند تا از این طریق هزینه شغلی خود را به حداقل برسانند. تازه‌ترین آمارها نشان می‌دهد حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد کسب‌وکارهای کوچک وارد فضای مجازی شده‌اند، اما قطعی اینترنت آسیب ۶۰ درصدی برای آنها به‌دنبال داشته است. بهتر است این بار کمی دقیق‌تر به موضوع کسب‌وکارهای اینترنتی بپردازیم؛ سهم زنان از این کسب‌وکار بزرگ چقدر است؟ این روزها بسیاری از کسب‌وکارهای فضای مجازی توسط زنان ایجاد و اداره می‌شوند؛ از فروش محصولات خانگی تا خدمات سالن‌های زیبایی و پوشاک. برخی از این زنان سرپرست خانواده هستند و درآمدشان تنها از این راه تامین می‌شود. زنان جامعه برای اشتغال در بیرون از منزل باید با مشکلات بسیاری دست‌وپنجه نرم کنند، اما کسب‌وکار اینترنتی می‌تواند امرار معاش خوبی برای آنها باشد. متاسفانه سنگ‌اندازی در مقابل کسب‌وکار تمامی ندارد و علاوه بر فیلترینگ فضای مجازی که تاثیر مستقیمی بر کسب‌وکار افراد دارد، در بعضی از شرایط انتشار چند فیلم یا تصویر در فضای مجازی بهانه‌ای برای تعطیلی واحد صنفی می‌شود. زنانی که به هر دلیلی امکان کار در بیرون از منزل را نداشتند، فروش در بستر فضای مجازی را همچون راهی برای کسب استقلال و حفظ تعادل میان اشتغال و کارهای خانه می‌دانستند. زمانی که افراد از تعطیلی کسب‌وکارهای خود گله‌مند بودند، دولت پس از مدتی برگ زرین خود را رو کرد؛ اپلیکیشن‌های داخلی. حالا صحبت از ورود کسب‌وکارها آن هم با تشویق به پلتفرم‌های داخلی می‌شود، در حالی که مردم اعتمادی به آنها ندارند. همچنین زیرساخت‌های بسیاری برای فعالیت بانوان در این پلتفرم‌ها لازم است که وجود ندارد؛ در نتیجه تمایلی برای ورود به اپلیکیشن‌های داخلی از سوی صاحبان کسب‌وکار مشاهده نمی‌شود. درست در همان زمانی که دولت وعده ایجاد یک میلیون شغل را داده، فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی باعث مرگ هزاران شغل شده که از قضا بیشتر این کسب‌وکارها به زنان اختصاص دارد. فکر نمی‌کنید به حد کافی موانع در مسیر اشتغال زنان وجود دارد و نیاز به افزایش آن نیست؟
بانوان شاغل آسیب زیادی دیدند
رضا الفت‌نسب، عضو هیات مدیره اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی درباره تاثیر فیلترینگ بر کسب‌وکارها به صمت گفت: آمار دقیقی در زمینه آسیب فیلترینگ به کسب‌وکارها، وجود ندارد. یک سری اعداد استاندارد در دنیا وجود دارد که مشخص می‌کند هر ساعت قطعی اینترنت چقدر آسیب‌زا است، اما در ایران سازمانی وجود ندارد که این خسارات را محاسبه کند. ظاهرا مسئولان نمی‌خواهند آمار دقیقی از این ضرر و زیان اعلام شود.
وی با اشاره به حضور فعال زنان در ایجاد کسب‌وکارهای خانگی و استفاده از پلتفرم‌ها برای کسب درآمد بیشتر، گفت: شروع کسب‌وکار در فضای اینستاگرام به‌دلیل اینکه نیاز به سرمایه چندانی ندارد، اتفاقات خوبی به لحاظ درآمدزایی زنان به‌ویژه زنان سرپرست خانواده رقم زد. در مجموع اینستاگرام از بسترهای خوب برای اشتغال زنان خانه‌دار بود که متاسفانه سال ۱۴۰۱ فیلتر شد. البته براساس اطلاعات به‌دست آمده از تاثیرات فیلترینگ بر کسب‌وکارها، پس از ۶ ماه کاهش فروش‌ها جبران شد.
۹۰ درصد کاربران بازگشتند
الفت‌نسب با بیان اینکه در مدت فیلترینگ چیزی از محبوبیت شبکه‌های اجتماعی کم نشده، افزود: اکنون با استفاده از فیلترشکن‌ها حجم بسیاری از مخاطبان اینستاگرام به این فضا برگشتند، اما در مجموع ایجاد محدودیت، کار درستی نیست، زیرا هرچه محدودیت‌ها بیشتر شود، مردم طور دیگری رفتار می‌کنند. اینکه حاکمیت اصرار دارد مردم را به سمت دیگری هدایت کند، نتایج مطلوبی به دنبال ندارد، زیرا درحال‌حاضر بیش از ۹۰ درصد کاربران به اپلیکیشن اینستاگرام بازگشتند. در اصل فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی گزینه آخر است و باید با آموزش و فرهنگ‌سازی فکری به حال این موضوع کرد.
به مردم حق انتخاب دهید
عضو هیات مدیره اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی درباره استقبال کسب‌وکارهای اینترنتی از پلتفرم‌های داخلی کسب‌وکار گفت: براساس آمارهایی که توسط دولت درباره عضویت در پلتفرم‌های داخلی اعلام می‌شود، افراد بسیاری به این اپلیکیشن‌ها وارد شدند. به‌نظر می‌رسد بیشتر کسب‌وکارهای خرد به سمت پلتفرم‌های داخلی می‌روند، اما هنوز بسیاری از افراد علاقه دارند به هر قیمتی در بستر اینستاگرام فعالیت کنند. در مجموع این کار درستی نیست که افراد را مجبور به استفاده از پلتفرم‌های داخلی کنیم. اگر امکان انتخاب وجود داشت قطعا نتیجه بهتری حاصل می‌شد.
وی با بیان اینکه هیچ‌کس صحبتی از نتیجه نهایی فیلترینگ نمی‌کند، افزود: درحال‌حاضر تکلیف فیلترینگ پلتفرم‌های خارجی مشخص نیست و هیچ کس پاسخ درستی در این زمینه نمی‌دهد. در نتیجه بهتر است صاحبان مشاغل از سایر پلتفرم‌ها برای عرضه محصولات خود غافل نشوند که اگر با فیلترینگ دائمی اینستاگرام و محدودیت‌های بیشتر روبه‌رو شدیم، کسب‌وکار افراد با مشکلاتی روبه‌رو نشود.
زنان بیشترین آسیب را دیدند
عضو هیات مدیره اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی درباره آسیبی که با تعطیلی کسب‌وکارهای اینترنتی به زنان وارد شد، اظهار کرد: بی‌شک آسیبی که از طریق فیلترینگ اینستاگرام و تعطیلی کسب‌وکارها به زنان وارد شد چند برابر مردان است؛ به‌ویژه اینکه برخی از این زنان سرپرست خانواده هستند. قطعا یک مرد بعد از بیکاری راحت‌تر می‌تواند شغلی جدید پیدا کند، اما برای خانم‌ها این موضوع شدنی نیست. متاسفانه همه صاحبان کسب‌وکار رها شدند و هیچ‌گاه صحبتی از ساماندهی و یاری به آنها نشد.
پیشنهادی برای صاحبان کسب‌وکار
الفت‌نسب در بیان پیشنهادی به صاحبان کسب‌وکار گفت: باتوجه به اتفاقات ناگهانی که در رابطه با فضای مجازی رخ می‌دهد، بهتر است صاحبان کسب‌وکار شماره تماس مشتریان را به‌طور سیستمی داشته باشند تا در صورت قطع دسترسی از طریق فضای مجازی با آنها ارتباط برقرار کنند.
پلمب واحد صنفی پس از انتشار محتوا!
عضو هیات مدیره اتحادیه کسب‌وکارهای مجازی درباره پلمب برخی از واحدهای صنفی پس از انتشار اطلاعات مربوط به آنها در قالب فیلم یا هر چیز دیگری در صفحات مجازی گفت: یکسری قوانین در کشور وجود دارد که برای کسب‌وکار باید آنها را رعایت کرد. بهتر است زنان فعال در کسب‌وکارهای اینترنتی در چارچوب قانون حرکت کنند تا دچار مشکلات اینچنینی نشوند. لازم به یادآوری است که فضای مجازی باوجود فیلترینگ نیز به‌خوبی رصد می‌شود.
به آثار مخرب تصمیمات توجه کنید
عبدالله احمدی، کارشناس کسب‌وکار درباره تاثیر اختلالات اینترنت و فیلترینگ شبکه‌های مجازی بر کسب‌وکارها به صمت گفت: اثرات این اختلالات و محدودیت‌ها را به دوسته کوتاه‌مدت و بلندمدت تفکیک می‌کنیم. تاثیرات کوتاه‌مدت به‌معنی اختلالاتی است که ایجاد می‌شود یا دسترسی‌هایی که در شبکه‌های اجتماعی و اینترنت در سطح کلان، محدود می‌شود؛ به این شکل که در وهله اول یکسری از کسب‌وکارها که به‌طور مستقیم مبتنی بر این پلتفرم‌ها هستند، آسیب می‌بینند و در وهله دوم نیز کسب‌وکارهایی که به‌نوعی مبتنی بر اینترنت هستند. در عصر حاضر بسیاری از کسب‌وکارهایی که خدمات و محصولات آنها مبتنی بر اینترنت ارائه می‌شود، حتی امکان انجام یک استعلام را از طریق همین پلتفرم‌ها، ندارند؛ بنابراین بسیاری از مشاغل خسارت دیده یا کاهش فروش داشته‌اند که در نهایت منجر به از دست رفتن برخی از مشاغل شده است. وی از بی‌اعتمادی به‌عنوان آسیب بلندمدت محدودیت‌ها و اختلالات در اینترنت نام برد و افزود: ما الان شرایط خوبی برای سرمایه‌گذاری نداریم و این اتفاقات نگاه فعالان اقتصادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. برای شکل‌گیری و ادامه فعالیت کارآفرینان و رونق اقتصاد در یک افق میان‌مدت، باید اعتماد به آینده وجود داشته باشد؛ در غیر این صورت سرمایه‌گذاران به سمت نگاه کوتاه‌مدت و سوداگری می‌روند.
به‌بیان دیگر پول به‌جای اینکه در استارت‌آپ‌ها سرمایه‌گذاری شود که مولد است و می‌تواند شغل، خدمات، کالا و توسعه ایجاد کند، وارد فعالیت‌های غیرمولد می‌شود. در نتیجه عملا افراد از کسب‌وکار در فضای مجازی دست می‌کشند.
خودزنی نکنید!
احمدی با تاکید بر اینکه توجه به آسیب‌های بلندمدت حائزاهمیت است، بیان کرد: آثار بلندمدت اختلالات اینترنت و فیلترینگ شبکه‌های مجازی بسیار مهم‌تر است زیرا صاحب کسب‌وکار را نابود می‌کند و به این سمت سوق می‌دهد که پول خود را یا از کشور خارج یا وارد فعالیت‌های غیر کند. قطعا این آسیب خیلی بیشتر است زیرا ذخیره کارآفرینی افراد و سرمایه برای این حوزه کاهش پیدا می‌کند.
حیات برخی فعالیت‌های اقتصادی تمام می‌شود
این کارشناس کسب‌وکار با اشاره به آثار انتقال فعالان اقتصادی از پلتفرم‌های خارجی به داخلی اظهار کرد: اگر فیلترینگ برخی پلتفرم‌ها پایدار باشد، حیات برخی فعالیت‌های اقتصادی تمام می‌شود و باید دید آیا می‌توان آن را در پلتفرم دیگری تعریف کرد؟ همچنین در روند این انتقال برخی از رقبا حذف می‌شوند؛ در نتیجه فضا برای افراد جدیدالورود باز می‌شود. این اتفاق در کوتاه‌مدت شاید منفعت‌هایی داشته باشد اما در بلندمدت آسیب‌زا است.
دخالت در شرایط معمول بازار
احمدی درباره آثار زیانبار اقتصادی فیلترینگ اینستاگرام گفت: از لحاظ اقتصادی هر اندازه که بخواهیم به روند معمول بازار دست بزنیم و دخالت کنیم، در بلندمدت ضرر بیشتری می‌بینیم. این در حالی است که ما وسط مسیر به این نتیجه رسیدیم؛ بنابراین کار سختی را شروع کردیم که ممکن است سرانجام خوبی نداشته باشد و بسیاری از مشاغل را نابود کند.
سخن پایانی
در شرایط اقتصادی که اکنون گرفتار آن هستیم، کسب درآمد کاری بسیار دشوار است. با این وجود متاسفانه موانع بسیاری برای کسب درآمد زنان ایجاد می‌شود. چند سالی است که اینستاگرام بستری را برای فعالیت اقتصادی فراهم کرده تا شاید زنان به‌دور از همه موانع و محدودیت‌های موجود درآمدی به‌دست آورند که البته با صلاحدید سیاست‌گذاران این بستر از بین رفت؛ آن‌هم تنها با یک دکمه! به هر حال تصمیمی یک‌شبه نان بسیاری را آجر کرد که سهم بیشتر آنان را زنان تشکیل می‌دهند.
