نرخ سالانه تورم ایران طی دو دهه گذشته به‌طور متوسط در محدوده 20 درصد در نوسان بوده است و این رقم بسیار بالاتر از نرخ تورم در کشورهای در حال ظهور دیگر و همتایان منطقه‌ای ایران بوده است. با شیوع کرونا و تاثیر گذاری آن بر اقتصاد ایران به همراه تحریم‌های مالی و تجاری آمریکا و محدود شدن عرضه کالاها، نرخ تورم در ایران در پایان سال 99 تقریباً به 50 درصد رسید. این رقم در سال 1400 بالغ بر 40 درصد بود. تورم فزاینده به همراه رشد اقتصادی پایین و نرخ بیکاری بالا منجر به کاهش شدید قدرت خرید در این کشور شده است. دولت سیزدهم مهار تورم را در اولویت اقتصادی قرار داد و بااینهمه سازمان‌های بین‌‌المللی مانند صندوق بین‌المللی پول  از ادامه روند افزایش تورم ایران تا 2سال آینده خبر می‌دهند. گزارش این مرکز از عوامل تعیین‌کننده نرخ تورمدر ایران نشان می‌دهد، تحریم‌ها با کم کردن واردات و ایجاد محدودیت در عرضه به طور مستقیم و کاهش ارزش پول ملی و افزایش کسری بودجه به طور غیرمستقیم باعث تورم می‌شود. صمت در این گزارش به بررسی آثار تورم بر معیشت پرداخته است.

دولت برای کاهش تورم چه کرد؟

کاهش پایدار نرخ تورم مستلزم تغییر اساسی در سیاست‌های مالی، پولی و انجام اصلاحات ساختاری است. در حالی که رفع تحریم‌ها با ثبات بخشیدن به نرخ ارز و تسهیل اجرای اصلاحات سخت اقتصادی می‌تواند به کاهش سریع‌تر تورم کمک کند باید گفت در شرایط بقای تحریم‌ها نیاز بسیاری ضروری‌تری به اجرای این‌گونه اصلاحات احساس می‌شود.

 این اصلاحات باید به‌تدریج انجام شود. در کوتاه‌مدت، کاهش کسری بودجه و اتخاذ سیاست پولی انقباضی شامل حذف یارانه‌های انرژی، یارانه‌های ارزی و کنترل نرخ بهره با انتقال هدفمند به خانوارهای کم‌درآمد موثرترین سیاست برای کاهش تورم به حساب می‌آید.

کسری بودجه دولت باید برای مهار تورم کاهش یابد البته به‌تدریج تا این‌که روند احیای اقتصاد کشور با وجود تحریم‌ها مختل نشود.

یارانه‌های انرژی که بیشتر از همه بخش‌های ثروتمندتر از آن بهره‌مند می‌شوند باید با یک استراتژی اقناع جمعی حساب شده قطع شود. این کار اگرچه در کوتاه‌مدت منجر به افزایش فشارهای تورمی می‌شود اما می‌توان اقشار ضعیف‌تر جامعه را با پرداخت‌های نقدی هدفمند و مستقیم حمایت کرد.

همچنین به عقیده برخی از کارشناسان اقدام دولت در حذف ارز دولتی 4200 تومانی گام نخست خوبی برای تک نرخی کردن تمام نرخ‌های ارز و حذف انحرافات در این زمینه به حساب می‌آید. مدافعان این طرح تاکید دارند همراه با تک نرخی کردن ارز باید افزایش قابل توجهی در نرخ بهره و سپرده بانکی اعمال شود تا بازار ارز به ثبات برسد و رشد اعتبارات مهار شود.

به گفته کارشناسان پایین نگه‌داشتن دستوری نرخ بهره و سپرده‌های بانکی کمتر از نرخ تورم، سودآوری بانک‌ها را از میان می‌برد و باعث افزایش تورم می‌شود.

آثار وجود تورم

فرشاد پرویزیان، نایب رئیس انجمن اقتصاد ایران درباره تورم‌ در اقتصاد کشور به صمت گفت: افزایش نرخ یعنی تورم که در ادامه آن افزایش مداوم قیمت‌ها رخ می‌دهد. در حالت تورم، قیمت‌ها به شکل نامنظم افزایش پیدا می‌کنند. کاهش قدرت خرید و ارزش پول، افزایش نرخ کالاها و خدمات نیز از آثار وجود تورم است. همچنین تورم را می‌توان افزایش بی‌رویه نرخ کالاها و خدمات بدون پشتوانه و بدون برنامه‌ریزی دانست که باعث کاهش قدرت خرید می‌شود و تعادل میان تقاضای محصولات با نقدینگی موجود برای خرید محصولات را بر هم می‌زند.

وی در ادامه با توضیحات بیشتری از تعریف تورم افزود: تورم زمانی ایجاد می‌شود که تقاضا برای خرید کالاها و محصولات افزایش یابد، اما میزان موجود این کالاها و خدمات در سطح جامعه کم باشد. در واقع، زمانی که فاصله میان نرخ واقعی با نرخ فروش کالاها زیاد شود، در اصطلاح می‌گویند که قیمت‌ها متورم شده است. هرچه این فاصله بیشتر شود، نرخ تورم نیز بیشتر خواهد شد.

راهکار چیست؟

پرویزیان با بیان راهکاری برای کمک به حل تورم سنگین ایجاد شده در کشور، تصریح کرد: تورم ناشی از رشد نقدینگی است و ریشه پولی دارد. راهکار کاهش تورم نیز سیاست پولی مناسب است. یکی از دلایل ایجاد تورم، کسری بودجه دولت است. زمانی که هزینه‌های دولت از درآمدهای آن در بودجه سالانه بیشتر بشود، دولت به کسری بودجه خواهد خورد. نحوه تأمین کسری دولت یکی دیگر از عوامل تشدید تورم است.

اگر دولت برای تامین کسری خود، از بانک مرکزی یا فروش درآمدهای ارزی مثل نفت استفاده کند، پایه پولی و نقدینگی کل اقتصاد افزایش خواهد یافت. این افزایش نقدینگی، تورم را به بار خواهد آورد. به معنای دیگر استقراض از بانک مرکزی یا بانک‌های خارجی، باعث افزایش پایه پولی و نقدینگی در اقتصاد می‌شود که آثار تورمی دارد. برای مثال زمانیکه شما می‌خواهید چیزی خریداری کنید و پولی ندارید، ۲ راهکار دارید، یا پول به‌دست آورید یا خرج نکنید! درآمد که به واسطه تحریم‌ها با سختی همراه است، بخش عظیمی از مخارج نیز حقوق کارکنان دولت است. پس راهکار چیست؟

تحریم بیشترین سهم را از اوضاع بد اقتصادی دارد

نایب رئیس انجمن اقتصاد ایران ضمن تاکید بر اینکه مردم درآمد ثابتی دارند و در مقابل قیمت‌ها افزایشی است، اظهارکرد: واضح است که درآمد مردم در برابر نرخ هایی که هر روز جابه‌جا می‌شوند، افزایش چندانی نداشته است. در نتیجه روز به روز قدرت خرید کاهش پیدا می‌کند. این اتفاق به این معنی است که معیشت مردم کمتر می‌شود. ابتدا گوشت از سفره‌ها کم می‌شود، سپس برنج و... و در نهایت سفره‌ای برای مردم نمی‌ماند.کیک اقتصاد روز به روز کوچک‌تر می‌شود و در نتیجه سفره خانوار ذره ذره کوچک‌تر می‌شود.

وی در ادامه با اشاره به تاثیر تحریم‌ها بر اقتصاد کشور اظهارکرد: تحریم بیشترین سهم را از اوضاع بد اقتصادی دارد و مابقی آن مشکلات داخلی است. تحریم‌ها به‌طور غیرمستقیم از طریق نرخ ارز و همچنین به‌طور مستقیم بر تورم تأثیر می‌گذارند.

پرویزیان درباره تاثیر پرداخت یارانه و کمک به معیشت مردم گفت: از ۸۵ میلیون جمعیت کشور، دولت به حدود ۵۰ میلیون نفر یارانه می‌دهد. یعنی ۶۰ میلیون نفر از نظر دولت مستحق دریافت یارانه هستند و در فقر به سر می‌برند.

از سوی دیگر ۵۰ میلیون نفر یارانه دریافت می‌کنند و حدود ۴۰ میلیون نفر از جمعیت کشور نیز به گونه‌ای وابسته به واحدهای صنفی هستند که دولت از آنها مالیات دریافت می‌کند. دولت از شخصی مالیات می‌گیرد و به شخص دیگر یارانه می‌دهد و این پرداخت ادامه پیدا می‌کند. یارانه و مالیات دو روی یک سکه است و اسم آن پرداخت انتقالی است یعنی پرداختی که از دولت به مردم و یا بالعکس انجام می‌شود. جای سوال است که چرا مالیات می‌گیرید که یارانه بدهید؟ بالاخره فرد نیازمند یارانه است یا سود کرده و باید مالیات پرداخت کند؟

یارانه پاسخگو مخارج نیست

نایب رئیس انجمن اقتصاد ایران با انتقاد نسبت به فرآیند پرداخت یارانه و افزایش مبلغ آن بیان کرد: به هیچ عنوان موافق افزایش نرخ یارانه نیستم. این مبلغی است که هیچ یک از مخارج یک فرد را پاسخگو نیست.

یارانه باید هدفمند و بابت کالاهای خاص پرداخت شود. این در حالی است که در خصوص یارانه ۲ دیدگاه وجود دارد. عده‌ای بر این باورند که دولت پول را واریز و اختیار آن را به عهده مردم بگذارد. عده‌ای دیگر نیز بر این باورند که یارانه‌ای که برای خرید لبنیات داده می‌شود خرج خرید سیگار می‌شود. اما نکته مشخص این است که نظام پرداخت یارانه ایراد دارد.

جلوگیری از افزایش لجام گسیخته تورم

با وجود نظرات کارشناسی نایب رئیس انجمن اقتصاد ایران برخی از کارشناسان و فعالان اقتصادی بر این نظرند که افزایش قیمت‌ها باعث صرفه‌جویی و اصلاح اقتصاد شده است.

خسرو ابراهیمی‌نیا، نایب‌رئیس دوم سابق اتاق اصناف تهران درباره تورم موجود در کشور به صمت گفت: اگر از جمله تورم استفاده نکنیم، به نتیجه بهتری خواهیم رسید.

 جدید دستوری مبنی بر تشکیل ستاد بررسی تورم را صادر کرده است که این اهمیت از سوی دولت نتایج خوبی را به همراه دارد. بر این اساس اعضای ستاد هماهنگی اقتصادی دولت مقرر کردند، واحد رصد تورم به منظور رصد و کنترل رشد تورم در یکی از معاونت‌های ریاست جمهوری تشکیل شود و سیاست‌های مقتضی برای جلوگیری از افزایش قیمت‌ها را به ستاد هماهنگی اقتصادی پیشنهاد کند.

در ۳ ماه گذشته شاهد افزایش لجام گسیخته تورم نبودیم و دولت دارد آن را مهار می‌کند.

تامین نیاز مردم اولویت دولت است

وی با اشاره به تاکید دولت بر تامین نیازهای اولیه مردم اظهارکرد: برنامه حاکمیت از ابتدا این بوده که کالاهای مورد نیاز مردم مثل آرد، شکر، روغن و... را ارزان نرخ به‌دست آنها برساند. متاسفانه در این بین شاهد این موضوع بودیم که یکسری از افراد سوء استفاده کردند و شکر یا آرد. سوبسیدی را که دولت به منظور معیشت مردم ایجاد کرده بود، آزادفروشی می‌کردند و سودهای بسیاری به‌دست می‌آورند. یارانه یا سوبسید شکلی از کمک مالی است که به یک تجارت یا بخش اقتصادی پرداخت می‌شود یا به عبارت دیگر اعطاء کمک مالی به یک کالا یا خدمتی جهت افزایش رفاه عمومی جامعه به مردم داده می‌شود.

ابراهیمی نیا با توجه به اینکه قیمت‌ها در چند ماه اخیر بسیار افزایشی شده است، بیان کرد: حاکمیت چیزی را گران نکرد بلکه با بررسی میزان مصرف موادغذایی مردم، اصلاح قیمتی انجام داد. در نتیجه این فرآیند سوبسید را به جای آن که به واردکننده بدهد و رانت ایجاد شود به مردم کمک هزینه‌های معیشتی پرداخت کرد.

جلوگیری از اسراف

نایب‌رئیس دوم سابق اتاق اصناف تهران با بیان اینکه با نظر برخی از کارشناسان مبنی بر کوچک شدن سفره‌های مردم اصلا موافق نیستم، افزود: در گذشته موادغذایی به دلیل ارزان بودن و خرید بیش از حد نیاز خراب می‌شدند، تاثیر مهم این اصلاح قیمت، جلوگیری از اسراف است. بنده به اینکه در آینده شرایط بسیار خوبی در زمینه توزیع، تولید و صادرات رخ خواهد داد، امیدوارم.

سخن پایانی

هرچند که هیچ دولتی تا به حال مسئولیت ایجاد تورم‌های وحشتناک را گردن نگرفته است اما همه دولت‌ها، همیشه مقابل افزایش دستمزدها ایستاده‌اند و در برابر افزایش نرخ کالا و خدمات سر پایین انداخته و کوتاه آمدند. نتیجه این کوتاه آمدن هم سفره کوچک مردم است که روزی برق رنگ و لعاب آن به چشم می‌زد و امروز برای بسیاری از خانواده‌ها چیزی جز آبروداری نمانده است. تا آنجا که برخی این روزها صورت خود را با سیلی سرخ نگه می‌دارند.