در تعاریف بین‌المللی، آمار تولید و مصرف گاز حسب موقعیت و اندازه مکان دارای ذخایر انرژی تعریف می‌شود. در اصل پدیده عدم توزیع متعادل منابع با تکیه بر میزان تولید و مصرف در حوزه جغرافیایی نمایان می‌شود. تاکنون دو رویکرد طبیعی بشر برای رفع چنین معضلی، اتکا به زور و نظامی‌گری (برخورد زورمدارانه) و اقدام به بسط تجارت (برخورد مسالمت‌آمیز) با هدف تامین انرژی موردنیاز بوده است. از جمله عوامل موثر بر ژئوپلتیک به دو بخش عوامل ثابت و متغیر تقسیم می‌شود.

 موقعیت جغرافیایی یک کشور، موقعیت دریایی، توپوگرافی (اعم از ناهمواری‌ها، مرزها، شبکه آب‌ها) فضا، تقسیمات آن و شکل هندسی کشور از جمله عوامل ثابت بوده و جمعیت، منابع طبیعی و نهادهای سیاسی و اجتماعی نیز به‌عنوان عوامل متغیر بر عوامل ژئوپلتیک تاثیر دارند. در تبیین چالش‌های مورداشاره می‌توان گفت ژئواکونومی از ترکیب سه عنصر جغرافیا، قدرت و اقتصاد شکل گرفته و به‌نظر می‌رسد سیاست عامل مهمی در ژئوپلتیک است و جای خود را به اقتصاد داده است.

 این موضوع به این معنا نیست که ژئواکونومی چیزی غیر از ژئوپلتیک و یکی از اندیشه‌های ژئوپلتیک در عصر حاضر است. در این زمینه و در تحلیل‌های ژئوپلتیکی کلاسیک، تسلط بر مهم‌ترین منابع طبیعی، تسلط بر جهان شمرده می‌شد و در عصر حاضر توسعه خطوط انتقال انرژی بیانگر همین موضوع است. ساخت خط لوله برای کشور ترانزیت‌کننده دارای فواید اقتصادی و سیاسی فراوانی از قبیل درآمد ارزی ناشی از حق ترانزیت، دسترسی به منابع نفت و گاز برای تامین امنیت داخلی نیازهای انرژی، سرمایه‌گذاری خارجی، ایجاد اشتغال و دستیابی به ابزار نفوذ بر جریان انرژی است. به‌خوبی می‌دانید که پس از پایان جنگ سرد، کشورهای قدرتمند سعی می‌کنند به مناطق حساس جهان به‌جای توجهات سیاسی و نظامی، نگرش سیاسی-اقتصادی داشته باشند، به همین دلیل در حال ‌حاضر یکی از اهداف مهم قدرت‌های بزرگ دستیابی و تسلط بر منابع انرژی است. می‌توان گفت از دو دهه پیش تاکنون، گفتمان ژئوپلتیکی و ژئواستراتژی آرام آرام به‌سوی مفاهیم ژئواکونومیک به‌ویژه مفاهیم مرتبط با انرژی و سوخت‌های فسیلی کشیده شده است.

در این راستا، ژئوپلتیک انرژی از دو دیدگاه موردتوجه است؛ نخست پیامدهای فراوان زیست‌محیطی این سوخت‌ها و دوم بازار انرژی. در این میان گاز طبیعی و گاز مایع، به اعتبار نقش کمتری که در آلوده‌سازی دارند بیش از پیش در کانون توجه سیاست انرژی اتحادیه اروپا و خاور دور قرار گرفته‌اند و صادرکنندگان بزرگ گاز نیز برای دستیابی به بازارهای امن و پایدار، غنی و کم‌هزینه، رقابتی فشرده دارند. اهمیت زیست‌محیطی گاز طبیعی به‌دلیل تولید کمتر دی‌اکسیدکربن در مقایسه با دیگر سوخت‌های فسیلی از دیگر این دلایل است.

از دهه ۱۹۳۰ با توسعه فناوری ایجاد خطوط لوله طولانی و کم‌هزینه، رقابت سوخت گاز طبیعی با نفت آغاز شد. البته بیشتر گاز طبیعی جهان در بخش صنعت مورد استفاده قرار می‌گیرد، به‌طوری که در سال ۲۰۱۴ بخش صنعت با ۴۴ درصد بیشترین مصرف گاز طبیعی را در جهان دارا بوده است. از طرفی روند رو به رشد مصرف گاز با رشد روزافزون صنایع در دنیا، همراه شد.

پیش‌بینی می‌شود تقاضای جهان برای گاز طبیعی تا سال ۲۰۳۵ به ۵.۷ میلیارد مترمکعب در روز برسد که بیانگر رشد سالانه ۲ تا ۳ درصدی تقاضای گاز طبیعی و بیش از رشد تقاضای دیگر منابع انرژی مانند نفت، زغال‌سنگ، انرژی هسته‌ای و... است؛ در نتیجه گاز طبیعی به‌سرعت در حال کسب اهمیت ژئوپلتیکی است.

از طرف دیگر با اهمیت یافتن گاز طبیعی در بازار جهانی انرژی، رفته‌رفته نقش کشورهای مهم دارنده این انرژی در جهان سیاست و در ابعاد مختلف اقتصاد افزایش یافت، این در حالی است که در سراسر دنیا هم در کشورهای توسعه‌یافته و هم در حال توسعه برای انرژی تقاضای‌ سیری‌ناپذیر و آشکاری وجود دارد.

در نقطه مقابل ژئوپلتیک مبتنی بر منابع طبیعی همچنان ناپایدار و بی‌ثبات است. در ضمن تغییر در تعادل ذخایر انرژی جهان همچنان که در میانه قرن بیستم از زغال‌سنگ به نفت تبدیل شد می‌تواند محاسبات ژئوپلتیکی را دگرگون سازد. به‌عنوان مثال آن‌طور که در فرآیند حمله نظامی روسیه به اوکراین مطرح شد، برتری گاز طبیعی نسبت به نفت، موازنه قدرت را از خاورمیانه به سمت روسیه تغییر داد و این موضوع در اجلاس اخیر رؤسای کشورهای قرارداد شانگهای کاملا نمایان بود.

کلام آخر آنکه ایران می‌تواند با رفع چالش‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خود در صحنه انرژی جهانی شرایطی را ایجاد کند که با دارا بودن توان ۲۹.۶ تریلیون مترمکعبی ذخایر قابل استحصال گاز، آینده‌ای روشن و پایدار در تمام زمینه‌ها را فراهم سازد.