گاز طبیعی ۳۲ درصد مصرف انرژی اولیه در ایالات متحده، بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان را تشکیل می‌دهد. روسیه دومین تولیدکننده بزرگ این سوخت و دارای حداقل ۳۷ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز طبیعی با بالاترین میزان در جهان است. طبق آمارهای جهانی ایران نیز ۶.۴ درصد منابع گازی را در اختیار دارد و سومین تولیدکننده بزرگ گاز در دنیا به‌شمار می‌رود.

فصل سرما در نیم‌کره شمالی آغاز شده و ضرورت تولید و مصرف بهینه گاز به‌عنوان یکی از عوامل مهم و اثرگذار انرژی در سطح جهانی بیش از پیش نمایان است. در این بین ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده گاز نقش غیرقابل‌انکاری در تامین جهانی این انرژی دارد. از سویی ایران دارای منابع غنی گاز است و از سوی دیگر مصرف نامناسب گاز در کشور، شرایطی را پدید آورده که می‌تواند در صورت نبود نظارت و برنامه‌ریزی چالش‌هایی برای کشور و جهان ایجاد کند و موجب بروز ناترازی نامعقولی در تولید و مصرف انرژی گاز شود.

آمار تولید گاز در حالی مطرح می‌شود که آمارهای بانک جهانی نشان می‌دهد ایران در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۷.۴ میلیارد مترمکعب (روزانه معادل ۴۸ میلیون مترمکعب) تولید گاز داشته که ۷ درصد آن را در همان مرحله تولید در مشعل‌ها سوزانده و هدر می‌دهد. این میزان هدررفت گاز نسبت به سال ۲۰۲۰ حدود یک‌سوم افزایش یافته است.

همچنین برآوردهای بانک جهانی نشان می‌دهد ایران طی سال‌های ۲۰۱۲ تا ۲۰۲۱، مقام اول افزایش هدررفت گاز از میادین نفت و گاز را به‌دلیل بی‌توجهی به مصرف بهینه گاز و اجرای الزامات زیست‌محیطی در میان کشورهای جهان داشته است.

براساس برآورد بانک جهانی در ۱۰ سال گذشته سالانه ۱۴۴ میلیارد مترمکعب گاز در جهان هدر رفته که با این حجم هدررفت می‌توان ۱۸۰۰ تراوات ساعت برق تولید کرد؛ یعنی دوسوم کل برق تولیدی در اتحادیه اروپا؛ بنابراین با جلوگیری از هدررفت این گازها می‌توان تا حد زیادی انرژی موردنیاز جهان را تامین کرد.

چنین تلفات عظیمی در حوزه گازی جهان و ایران قابل‌تامل است. چنانچه به‌عنوان نمونه در زمستان ۱۴۰۰ ایران با روزانه ۲۵۰ میلیون مترمکعب کسری گاز مواجه بود و بخش نیروگاه‌های برقی و صنایع کشور به‌جای گاز از سوخت بسیار آلاینده مازوت و گازوئیل استفاده کردند.

به‌عبارت دیگر ایران از لحاظ مشعل‌سوزی بعد از روسیه و عراق در جایگاه سوم جهان قرار دارد. به این ترتیب می‌توان گفت چالش‌های عمده ایران در بخش گاز طبیعی، مصرف بیش از حد گاز، وجود میادین گازی مشترک، تحریم‌ها و اقدامات کشورهای غربی و همان‌گونه که اشاره شد حجم عظیم گازهای سوزانده شده هستند. در همین حال ایران دارای فرصت‌هایی از جمله توسعه اقتصادی، به‌دست آوردن بازارهای عمده واردکنندگان گاز جهان، افزایش امنیت، توسعه مناطق محروم، کاهش مصرف بنزین و افزایش بازیافت و تولید نفت نیز هست.

به‌بیان دیگر انرژی از زیرساخت‌های اساسی توسعه در ایران و جهان به‌شمار می‌رود؛ به‌گونه‌ای که تامین نشدن تقاضای آن باعث بحران در جهان خواهد شد. نگاهی به تاریخ جهان به‌‌ویژه در چند قرن اخیر نشان می‌دهد انرژی چگونه در روند تحولات سیاسی و اقتصادی تاثیرگذار بوده است. انرژی برای کشورهای پیشرفته صنعتی جهان عامل حرکت چرخ‌های تولید و اقتصاد است و برای بیشتر کشورهای عمده دارنده آن، منبع اصلی درآمد محسوب می‌شود.

در این بین گاز طبیعی، تمیزترین سوخت فسیلی است، زیرا نه‌تنها با سوختن آن منواکسید کربن تولید نمی‌شود، بلکه ماحصل سوخت آن غالبا آب و مقدار ناچیزی دی‌اکسید‌کربن است؛ بنابراین می‌توان از آن با عناوین سوخت برتر، ایمن و سالم در محیط‌های خانگی، تجاری، صنعتی و اداری نام برد.

برهمین اساس رابرت بریس، سردبیر مجله تریبون انرژی می‌گوید: زغال‌سنگ انرژی برتر در قرن ۱۹ بوده است. نفت انرژی سلطه در قرن ۲۰ و گاز طبیعی انرژی برتر در قرن ۲۱ است.

با افزایش اهمیت گاز طبیعی در جهان اهمیت ژئوپلتیکی ایران نیز افزایش می‌یابد، زیرا ایران با دارا بودن ۱۸ درصد از کل ذخایر گاز جهان دومین دارنده مهم گاز جهان بعد از روسیه است؛ بنابراین می‌تواند نقش مهمی را در تامین گاز موردنیاز جهان ایفا کند. گاز طبیعی باتوجه به اینکه بالاترین نقش‌پذیری سیاسی را در بین سوخت‌های فسیلی دارد، می‌تواند باعث ارتقای منزلت ژئوپلتیکی ایران شود و توسعه اقتصادی ایران را شتاب بخشد، اما باوجود مزایای متنوع گاز طبیعی و برخورداری ایران از منابع عظیم این انرژی و همچنین موقعیت مناسب جغرافیایی ایران در بین بازارهای عمده مصرف گاز طبیعی، به‌علت چالش‌های روز موفق به استفاده از فرصت‌های موجود در بخش گاز طبیعی نشده‌ایم. باتوجه به اهمیت بیش از حد این انرژی در حوزه‌های اقتصادی و سیاسی جهانی باید با دقت بیشتری در زمینه اهمیت استراتژیک و جغرافیایی این منبع انرژی صحبت کرد و با شناخت چالش‌های اثرگذار بر تولید این انرژی توجه بیشتری را معطوف مصرف آن داشت.

آنچه در این نوشتار خواندید بخش نخست یادداشتی است که در نهایت به چالش‌های گاز طبیعی در ایران و جهان اشاره دارد. در بخش دوم این نوشتار که فردا و در همین ستون منتشر خواهد شد به موقعیت جغرافیایی تولید و مصرف این انرژی خدادادی می‌پردازیم.