از اوایل دی ۱۳۹۷ در قالب توافقنامه چابهار (بین سه کشور هندوستان، ایران و افغانستان)، سازمان بنادر و دریانوردی ایران راهبری بندر شهید بهشتی چابهار را به شرکت «ایندیا پورتز گلوبال لیمیتد» زیرمجموعه وزارت بنادر، کشتیرانی و آبراهه‌های هندوستان سپرد تا این شرکت با سرمایه‌گذاری در این بندر آن را به شبکه تجارت بین‌المللی منطقه متصل کند.

 شرکت یادشده از همان ابتدا تلاش کرد به اهداف اولیه خود در قالب قرارداد موقت با سازمان بنادر و دریانوردی برسد، اما در ادامه با چالش‌های جدی مواجه شد. این شرکت هندی تجهیزات مهمی برای توسعه فعالیت‌های تجاری چابهار وارد این بندر کرد. البته براساس توافق موجود، تا زمانی که قرارداد ده‌ساله هندی‌ها با ایران فعال نشود، ایران حق استفاده از این تجهیزات را ندارد. در بیان کلی‌تر می‌توان گفت چابهار در حال ‌حاضر در بن‌بست هندی‌ها گرفتار شده و به‌نظر می‌رسد دولت برنامه جایگزینی برای خلاصی چابهار از رخوت تجاری فعلی ندارد. صمت در این گزارش، به برنامه‌های اعلام‌شده ازسوی دولت برای بررسی همکاری با طرف هندی به‌منظور بهبود شرایط چابهار پرداخته است.

سنگ قلاب هندی‌ها

براساس توافق‌های انجام‌شده، شرکت ایندیا پورتز گلوبال لیمیتد متعهد به سرمایه‌گذاری تجهیزاتی ۸۵ میلیون دلاری در بندر شهید بهشتی چابهار شده تا بتواند وارد فاز قرارداد بلندمدت ده‌ساله با سازمان بنادر و دریانوردی ایران شود. تاکنون طرف هندی توفیقی در سفارش ساخت گنتری‌کرین برای نصب در بندر چابهار نداشته، اما نسبت به خرید و استقرار ۶ دستگاه جرثقیل موبایل ساحلی در بندر شهید بهشتی اقدام کرده که ارزش آنها به ۲۵ میلیون دلار می‌رسد. البته تاکنون از این جرثقیل‌ها استفاده نشده و تخلیه و بارگیری کشتی‌ها در حال ‌حاضر با استفاده از تجهیزاتی انجام می‌شود که پیش‌تر توسط سازمان بنادر و دریانوردی خریداری شده‌اند. همچنین طرف هندی خواستار ارجاع موارد اختلافی قرارداد بلندمدت به دادگاه‌های صالحه بین‌المللی است، اما به‌گفته مقامات سازمان بنادر و دریانوردی ایران، تحقق چنین امری مستلزم تایید مجلس شورای اسلامی است. از اسفند سال ۱۴۰۰ هندوستان ارسال ۵۰ هزار تن محموله گندم اهدایی خود را که قبلا مسیر آنها بندر چابهار بود، به سمت پاکستان سوق داد، در حالی که تا پایان سال ۱۳۹۹ ترانزیت گندم اهدایی این کشور از طریق بندر چابهار، خاک ایران و مرز میلک صورت می‌گرفت.

هدف، انعقاد قرارداد جدید است

معاون امور بندری سازمان بنادر و دریانوردی اظهار کرد: از دو هفته آینده دور جدید جلسات با وزیر آبراهه‌های هند درباره بندر چابهار برگزار می‌شود و موضوعات جدید از جمله میزان سرمایه‌گذاری، استفاده از تجهیزات و اجرای تعهدات و... مورد ارزیابی و بررسی قرار می‌گیرد.

به گزارش ایلنا، جلیل اسلامی، معاون امور بندری سازمان بنادر و دریانوردی از اصلاح تعرفه‌های بندری تا پایان سال خبر داد و اظهار کرد: در بحث تعرفه، چیزی به‌نام بومی‌سازی نداریم، زیرا کارکرد بنادر ملی است و این مراکز کارکرد بومی ندارند. در میزان تعرفه‌ها نسبت به خدماتی که در بنادر ارائه می‌دهیم، شاهد عقب‌ماندگی هستیم؛ یعنی تعرفه‌ها نسبت به خدماتی که ارائه می‌شود ارزان‌تر است. همچنین در حوزه کانتینری بیش از ۷ سال است که تعرفه‌ها را برای کمک به اقتصاد کشور افزایش ندادیم، اما تا پایان امسال درباره اصلاح تعرفه‌ها تصمیم‌گیری و تعرفه‌های اصلاح‌شده را اعلام می‌کنیم.

معاون امور بندری سازمان بنادر و دریانوردی درباره ورود اپراتور جدید به بندر چابهار تاکید کرد: در بندر چابهار سرعت عملیات منطبق با اهداف نیست و موضوعاتی مانند تعیین داور موارد اختلافی قرارداد باعث شده سرعت علمیات کاهش یابد.

 وی از برگزاری جلسه با وزیر آبراهه‌های هند تا دو هفته آینده خبر داد و گفت: موضوعات قرارداد با شرکت‌های هندی با حضور وزیر آبراهه‌های هند موردبررسی قرار می‌گیرد. در این جلسه دیدگاه‌های جدید همکاری مورد بحث قرار می‌گیرد و توافق جدید با هندی‌ها را دنبال می‌کنیم.

معطل هندی‌ها نمی‌مانیم

اسلامی با بیان اینکه قرار است از یک خط کشتیرانی برای استفاده از ظرفیت‌های بندر چابهار استفاده کنیم، ادامه داد: با ورود یک خط کشتیرانی به‌عنوان اپراتور به بندر، جذب بار بیشتر خواهد شد. البته منظور استفاده از ظرفیت کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران نیست، اما ۸ ماه پیش با همکاری کشتیرانی جمهوری اسلامی خط منظم در چابهار راه‌اندازی کردیم. با حضور هند و بدون حضور هند به‌عنوان اپراتور امکان استفاده از ظرفیت خط‌های کشتیرانی وجود دارد.

معاون امور بندری سازمان بنادر درباره حضور بنیاد مستضعفان در بندر چابهار تاکید کرد: سازمان بنادر و دریانوردی هیچ رابطه‌ای با بنیاد یا شرکت سینا در بندر چابهار ندارد. البته اپراتور هندی به‌طور مستقل امکان همکاری با شرکت‌ها را دارد. اسلامی با بیان اینکه معطل اپراتور هندی نمی‌مانیم، ادامه داد: دو هفته آینده دور جدید جلسات با وزیر آبراهه‌های هند درباره بندر چابهار برگزار می‌شود و موضوعات جدید از جمله میزان سرمایه‌گذاری، استفاده از تجهیزات، اجرای تعهدات و... مورد ارزیابی و بررسی قرار خواهد گرفت. برای توسعه چابهار فازهای متعددی را طراحی کردیم که اپراتور هندی تنها در یک فاز آن حضور دارد و امکان استفاده از ظرفیت و توانایی سایر شرکت‌ها و کشورها در دیگر فازهای بندر چابهار فراهم است.

رشد ترانزیت از بنادر شمالی کشور

معاون سازمان بنادر با بیان اینکه عملیات تخلیه و بارگیری بندر چابهار در طول ۱.۵ سال گذشته تا 2 برابر افزایش یافته، ادامه داد: ترافیک بندر چابهار در این مدت به ۲.۵ برابر رسید. اپراتور هندی نیز تاکنون ۶ دستگاه جرثقیل مورد قرارداد با ایران را وارد بندر چابهار کرده است. استفاده از اپراتورهای هندی در قرارداد بلندمدت دیده شده و در شرایطی که قرارداد ده‌ساله با هندی‌ها اجرا نشود، امکان استفاده از این جرثقیل‌ها وجود ندارد.

وی با اشاره به همکاری‌های بندری ایران و روسیه اظهار کرد: حجم تجارت دریایی دو کشور ایران و روسیه نسبت به ظرفیت‌های موجود کم است و بیشتر ارتباطات تجاری از مسیر ریل و جاده انجام می‌شود. همچنین حجم قابل‌توجه بار روسیه در مسیر هند است؛ از این رو افزایش همکاری دریایی روسیه با ایران مورد‌توجه است. معاون امور بندری سازمان بنادر همچنین درباره عملکرد بنادر شمالی اظهار کرد: ظرفیت بنادر کل کشور به ۲۷۰ میلیون تن رسیده و تا سال ۱۴۰۴ ظرفیت بنادر کشور به ۳۰۰ میلیون تن افزایش پیدا می‌کند. میزان رشد ترانزیت از بنادر شمال کشور ۱۷۷ درصد است که هیچ آمارسازی در این حجم از ترانزیت انجام نشده است.

سخن پایانی

در حال ‌حاضر درآمدهایی که از تخلیه کالاهای اساسی و بارگیری مواد معدنی و مصالح ساختمانی در چابهار حاصل می‌شود، چه هندی‌ها در چابهار باشند و چه نباشند، در عمل متکی به نیاز بازار مصرف و تولید ایران است. این فعالیت‌ها نباید محملی برای کسب درآمد طرف هندی در ایران شود و آنها را از انجام تعهدات اصلی غافل کند. باید توجه داشته باشیم که هندی‌ها در چند مدت اخیر به‌ویژه در پی بحران اوکراین از مسیرهای دیگری جز ایران برای انتقال محموله‌های خود استفاده کرده‌اند که نمونه آن انتقال محموله‌های برنج، قهوه و سایر انواع کالاها از مسیر چین و گرجستان به روسیه بود، این در حالی است که بندر چابهار در مقطع دوساله پیش از ۱۹ ماه اخیر، علاوه بر عبور کالاهای ترانزیتی بین هند و افغانستان، محل تردد محموله‌های صادراتی و ترانزیتی از بندر چابهار به مالزی، تایلند، ویتنام، چین و هندوستان بود، اما امروز هرچند رفت‌وآمد هیات‌های دولتی و تجاری کشورهایی مانند ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و... در چابهار افزایش یافته اما خبری از افزایش ترافیک بین‌المللی کالا در بندر شهید بهشتی نیست.