«پول» و «آب» فضای سبز را کم‌رنگ کرد
صنعتی شدن و روند فزاینده تولیدات صنعتی از جمله انواع خودرو، آلودگی‌های زیست‌محیطی را افزایش داده است. در گذشته در شکل سنتی جوامع، فضای سبز اطراف خانه‌ها و طبیعت بکر سرزمینی بسیار بیشتر از امروز بود. ایجاد فضای سبز یکی از ضروریاتی است که باید در شهرک‌های صنعتی جدی گرفته شود تا از شدت گازهای سمی و آلایندگی آنها بکاهد. یکی از قوانین فعلی در این زمینه، اختصاص دادن ۲۵ درصد مساحت شهرک‌های صنعتی به فضای سبز است. اما آیا این قانون اجرایی می‌شود؟
فواید فضای سبز
امروز کارخانه‌ها یکی از تولیدکنندگان بزرگ زباله و گازهای سمی در جهان به‌شمار می‌روند. آنها به‌دلیل آلایندگی بالایی که دارند عموما خارج از شهرها ساخته می‌شوند؛ به این منظور، کشورها با تصویب قوانین زیست‌محیطی تلاش می‌کنند از میزان آلایندگی مراکز صنعتی بکاهند. در کشور ما نیز قوانینی وجود دارد که طراحی فضای سبز کارخانه‌ها، صنایع، پالایشگاه‌ها و... را الزام‌آور می‌کند. این قوانین مربوط به سازمان ملی حفاظت محیط‌زیست بوده و از سوی بیشتر مراکز صنعتی رعایت می‌شود.
براساس این قوانین، مراکز صنعتی اعم از واحدهای صنعتی، تولیدی، خدماتی، عمومی، شهرک‌ها و کارگاه‌ها موظف به اختصاص ۱۰ درصد فضای باز مجموعه خود به فضای سبز هستند. در این قانون به استفاده از پوشش گیاهی بومی هم تاکید شده است.
نیروی انسانی، مهم‌ترین دارایی هر سازمان است و رشد آن سازمان با سلامت روحی و جسمی کارکنان رابطه مستقیمی دارد. به همین دلیل، ایجاد یک محیط کاری ایمن، شاد و سرزنده بر بهبود راندمان کاری تاثیر زیادی خواهد گذاشت. یکی از راهکارها در حوزه صنعت، ایجاد فضای کاری زنده به کمک طراحی فضای سبز است. طراحی فضای سبز چه داخلی و چه محوطه‌سازی باعث کاهش آسیب فعالیت‌های صنعتی بر محیط‌زیست می‌شود.
کارخانه‌های صنعتی به‌ویژه صنایعی که با مواد شیمیایی سروکار دارند، معمولا محیط کاری ناامن و متشنجی برای کارکنان به‌شمار می‌روند، علاوه‌بر این به‌دلیل تولید انبوه زباله، خطری جدی برای محیط‌زیست دارند. بنابراین گسترش فضای سبز یکی از الزامات فعالیت در شهرک‌های صنعتی است.
اقدامات انجام‌شده
علی رسولیان، معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت، رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران درباره الزام شهرک‌های صنعتی به ایجاد فضای سبز به صمت گفت: هنگامی‌که مجوز ساخت یک شهرکی صادر می‌شود، بخشی از آن، که حدود ۲۵ درصد است برای ایجاد فضای سبز در نظر گرفته می‌شود. در داخل واحدهای صنعتی هم بخشی باید به فضای سبز اختصاص داده شود.
وی افزود: در چند سال اخیر، کاشت اصله‌ها رشد خوبی داشته و تا امروز حدود ۱۷ میلیون اصله نهال در شهرک‌های صنعتی کاشته شده است. همچنین برای رعایت مسائل زیست‌محیطی حدود ۲۶۷ تصفیه‌خانه در شهرک‌های صنعتی ایجادشده که در آنها پساب‌های صنعتی به آب تصفیه‌شده با آلایندگی کمتر تبدیل می‌شود و بخشی از این آب‌ها برای فضای سبز مورداستفاده قرار می‌گیرد.
او ادامه داد: در شهرک‌هایی که منابع آبی کافی در اختیار دارند، آب‌های تصفیه‌شده به سفره‌های زیرزمینی هدایت می‌شوند. به‌عنوان مثال، یکی از شهرک‌های صنعتی استان کرمان، یکی از سبزترین نقاط این استان بوده که آب موردنیاز خود را از پساب‌های صنعتی تامین می‌کند؛ بنابراین ایجاد فضای سبز یکی از اولویت‌های شهرک‌های صنعتی بوده که باید به آن توجه ویژه شود.
درختکاری متناسب با اقلیم
رئیس هیات‌مدیره و مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران در پاسخ به این پرسش که آیا تمام شهرک‌های صنعتی ملزم به ایجاد ۲۵ درصد فضای سبز هستند، گفت: بله. اما ممکن است منابع آبی کافی در برخی شهرک‌ها موجود نباشد. در واقع فضای سبز براساس منابع آبی تعریف می‌شود. به‌طور قطع، تمام شهرک‌های صنعتی دارای فضای سبز و درخت بوده اما جاهایی که مشکل جدی آب وجود دارد، برنامه‌ها به‌گونه‌ای دیگر جلو می‌رود.
رسولیان تاکید کرد: به‌طور کلی، یکی از برنامه‌های جدی سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی ایران، زیباسازی شهرک‌هاست که عمده‌ترین آن از طریق فضای سبز محقق می‌شود.
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت در پاسخ به پرسشی دیگر مبنی بر اینکه براساس منابع آبی آیا شهرک‌های صنعتی استان‌های کویری از فضای سبز کمتری برخوردار هستند، گفت: در مناطق کویری مدیریت‌شده و نوع درخت‌ها متفاوت می‌شود؛ بنابراین متناسب با شرایط اقلیمی هر منطقه اصل نهال‌ها انتخاب و کاشته می‌شوند.
بازچرخانی پساب‌ها
رسولیان درباره استانداردهای فضای سبز در کشور عنوان کرد: تمام شهرک‌های صنعتی دارای فضای سبز هستند اما سطح اختصاص داده‌شده به این امر ممکن است از شهری به شهر دیگر متفاوت باشد. در سازمان شهرک‌های صنعتی، کارشناسی مامور پیگیری و اجرای ایجاد فضای سبز در شهرک‌های صنعتی بوده و غیر از فضای سبز، بخشی از فضا هم به بوستان اختصاص یافته است. به این ترتیب در هر شهرک حدود ۶۰ هکتار به ایجاد بوستان اختصاص می‌یابد.
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت خاطرنشان کرد: در شهرهای خشک، موضوع بازچرخانی پساب‌های صنعتی به‌طور جدی دنبال می‌شود تا حداکثر استانداردهای جهانی لحاظ شود. وضعیت فعلی رضایت‌بخش نبوده و در این زمینه باید بیشتر کار شود. فراموش نکنیم ایران کشوری خشکی است.
رسولیان در پایان گفت: محدودیت‌های اعتباری و آب سبب شده خیلی به اهداف تعیین‌شده دست پیدا نکنیم.
فضای سبز اولویت نیست
در میان اخبار
برخی واحدهای صنعتی فعال در شهرک‌های صنعتی، تولیدکننده مواد شیمیایی هستند و در اطراف این شهرک‌ها به‌دلیل وجود مواد سمی، تنفس بسیار سخت است. شهرک صنعتی سمنان یکی از این شهرک‌هاست که با نزدیک شدن به آن بوی نامطبوع مواد شیمیایی نفس‌کشیدن را سخت می‌کند. الزام گسترش فضای سبز برای این شهرک‌ها صنعتی بیشتر است و در این‌باره باید اقدامات جدی‌تری انجام شود. در ادامه ابراهیم دوست‌زاده، یکی از فعالان و تولیدکنندگان صنعتی این استان درباره فضای سبز این شهرک به صمت گفت: در مناطق کویری به‌دلیل کمبود آب، ایجاد فضای سبز اولویت نخست نیست و تامین مصارف صنعتی و آشامیدنی، اولویت نخست است. البته در کنار این موضوع، بسته به نظر مدیران وقت، اقداماتی برای ایجاد و حفظ فضای سبز انجام می‌شود، زیرا حفظ فضای سبز یکی از مسائل مهم در شهرک‌های صنعتی به‌شمار می‌رود.
وی افزود: در حال‌حاضر فضای سبز شهرک صنعتی سمنان، وضعیت خوبی ندارد اما امسال با تغییر مدیریت، تصفیه پساب‌های صنعتی به نتایجی رسیده و بخشی از این پساب‌ها در حال تصفیه شدن برای مصرف در فضاهایی خاص مانند فضای سبز است.
او تاکید کرد: آنچه مهم است ادامه‌دار بودن موضوع ایجاد فضای سبز و افزایش مساحت آن است، زیرا براساس قانون باید دست‌کم ۲۰ درصد فضای شهرک‌های صنعتی به درختکاری اختصاص پیدا کند. فکر می‌کنم در حال حاضر، مساحت سبز شهرک‌ها کمتر از این عدد باشد.
آب، پیش‌نیاز ایجاد فضای سبز
دوست‌زاده در واکنش به این موضوع که باید حساسیت به گسترش فضای سبز در شهرک‌های صنعتی که واحدهای تولیدی مواد شیمیایی دارند، بیشتر باشد، گفت: در راستای افزایش تعداد درخت‌ها و درختچه‌های این شهرک‌ها اقداماتی انجام نشده، زیرا پیش‌نیاز آن تامین آب است. فعلا این موضوع به شکل پلکانی در حال پیشروی است و امیدواریم در پایان سال شاهد تغییراتی در این زمینه باشیم.
وی اظهار کرد: اگر کارهایی در این زمینه انجام‌شده، بیشتر از سوی صاحبان کارخانجات بوده است. این موضوع از سوی مدیران بالادستی جدی گرفته نمی‌شود. صنعتگران با توجه به حساسیت‌ها یا علاقه‌مندی خود به فضای سبز، مبادرت به ایجاد و گسترش فضاهای سبز می‌کنند. در اطراف برخی از کارخانه‌ها فضای سبز، صفر است اما بعضی دیگر در راستای رسالتی که برعهده دارند، هزینه‌هایی می‌کنند.
ضرورت انجام مطالعه و کار کارشناسی
دوست‌زاده در ادامه سخنان خود با بیان اینکه باید درباره الزامات ایجاد فضای سبز در شهرک‌های صنعتی، قوانین مدونی وجود داشته باشد، یادآور شد: اگرچه ایجاد فضای سبز الزام است اما برای تعیین نوع درخت‌ها و تراکم آنها دستورالعملی وجود ندارد؛ اینکه با توجه به کمبود آب چه درخت‌هایی کاشته شود تا مشکلات را دوچندان نکند.
این فعال صنعت تصریح کرد: استانداردها در این زمینه باید کاملا مشخص باشد. به‌عنوان مثال، قطعات شهرک صنعتی در استان‌های شمالی با استان‌های کویری متفاوت بوده و نوع درخت‌ها و میزان تراکم هم بین آنها متغیر است.
قانون و دغدغه‌مندی
این فعال صنعت در پاسخ به این پرسش که آیا واحدهای صنعتی آلاینده الزامی برای ایجاد فضای سبز دارند یا خیر، گفت: خیر. شاید برخی از این واحدهای تولید مواد شیمیایی که سطح آلایندگی بالایی دارند در مقایسه با سایر واحدهای صنعتی که مثلا قطعات الکترونیکی تولید می‌کنند و آلایندگی ندارند، فضای سبز کمتری هم داشته باشند. شاید لازم باشد در کنار اشتغال و درآمدزایی به نسبت آسیب‌های زیست‌محیطی، کارخانجات ملزم به جبران خسارات شوند.
او اظهار کرد: تا هنگامی‌که قوانین و ضوابط مدونی وجود نداشته باشد و بر حسن اجرای آنها نظارت نشود، فکر می‌کنم با توجه به دغدغه تولیدکنندگان که بیشتر مباحث اقتصادی و اشتغال و نیز مسائل درون‌سازمانی خودشان است، به این مسئله مهم اهتمام نشود.
دوست‌زاده در پایان گفت: استفاده از پساب‌های صنعتی و ایجاد تصفیه‌خانه در بسیاری شهرک‌ها هنوز آن‌چنان که بایدوشاید موردتوجه نیست، در حالی که آب ارزشمندترین منبع کشورهای کم‌بارش مانند ایران است و باید از اسراف و هدررفت این مایه حیات جلوگیری کرد.
سخن پایانی
فضای سبز الزام امروز شهرک‌های صنعتی، به‌ویژه در شهرک‌هایی که در حوزه مواد شیمیایی فعالیت دارند، است. در حالی که انتظار می‌رود فعالان صنعت در راستای رسالت اجتماعی خود به‌دنبال آسیبی که به محیط‌زیست وارد می‌کنند به ایجاد و گسترش فضای سبز اهتمام ورزند شاهدیم که در اطراف بیشتر این کارخانجات شیمیایی، کمترین منطقه سبز وجود دارد.
مدیران دولتی عنوان می‌کنند سعی بر توسعه فضای سبز شهرک‌های صنعتی دارند اما دو مانع، اختصاص اعتبارات و کمبود منابع آب سبب‌شده روند کار با شتاب پیش نرود.
از سوی دیگر، فعالان صنعت هم معتقدند تا قانون مدونی و الزامی وجود نداشته باشد بسیاری از تولیدکنندگان که دغدغه تولید و افزایش اشتغال را دارند، مبادرت به ایجاد فضای سبز و توسعه آن نمی‌کنند.
حتی با وجود مشکلات کمبود نقدینگی نمی‌توان انتظار داشت سایر بنگاه‌های اقتصادی در این‌باره سرمایه‌گذاری جدی داشته باشند.
