وفای به عهد حرف اول ر ا می‌زند
پایداری طرفین معامله در دادوستدی که به آن متعهد شده‌اند، از بارزترین تفاسیر امنیت در تجارت است، اما این مسئله، ابعاد گوناگونی دارد که نمی‌توان از هیچ‌یک غافل شد. برای آنکه کشوری بتواند در تعاملات تجاری، رفتاری باثبات از خود نشان دهد، باید بسترهای مناسب را فراهم و سپس براساس تصمیم‌گیری‌های درست حرکت کند. کشور واردکننده نیز باید خریداری مطمئن باشد و بتواند منابع مالی را با شیوه‌ای امن به کشور صادرکننده برساند. برای تداوم این فرآیند، کشور صادرکننده باید در صادرات کالایی که به فروش آن متعهد شده، پایبند باشد که اجرایی شدن این تعهدات تجاری، مستلزم رعایت اقدامات متعددی است.
کارشناسان و فعالان تجاری معتقدند تنها راهی که ایران می‌تواند توسط آن به‌عنوان یک تاجر امین و باثبات شناخته شود، افزایش و بهبود روابط تجاری با کشورهای مختلف است. این در حالی است که تنش‌های سیاسی و روابط بین‌الملل بر روند واردات، تولید و در نهایت صادرات اثر مستقیم دارند و از این نظر حائزاهمیت هستند. صمت در این پرونده در رابطه با اهمیت برقراری امنیت در تجارت جهانی، با کارشناسان و فعالان اقتصادی و تجاری به گفت‌وگو پرداخته است.
کاهش حجم تجارت ایران
مبادلات تجاری ایران طی ۷ ماه نخست سال نشان می‌دهد میزان این مبادلات در مجموع، ۶۰ میلیارد و ۱۳۰ میلیون دلار و از نظر ارزی افزایش ۱۰ درصدی داشته است، در حالی که وزن مبادلات با کاهشی ۱۷.۶ درصدی، به ۸۱ میلیون و ۳۰ هزار تن رسیده است. به‌گزارش ایسنا، ایران از فروردین تا آخر مهر سال ۱۴۰۱، به‌طور کلی، ۲۸.۴ میلیارد دلار به‌میزان ۶۱.۳ میلیون تن صادرات داشته و سهم عمده این صادرات، نصیب کشور چین شده، به‌طوری که میزان صادرات به این کشور ۹.۲ میلیارد دلار بوده است. طبق اعلام گمرک در این مدت، ۴ کشور ترکیه، عراق، امارات و هند به‌صورت عمده از دیگر مقصدهای مهم صادراتی ایران بوده‌اند. ایران در این مدت به عراق ۴ میلیارد دلار، به امارات ۳.۵ میلیارد دلار، به ترکیه 3 میلیارد دلار و به هند ۱.۱ میلیارد دلار کالا صادر کرده است. در مقابل، ایران از ۵ کشور امارات، چین، ترکیه، هند و آلمان بیشترین واردات را طی ۷ ماه نخست امسال داشته است، به شکلی که در ۷ ماه گذشته، ۹.۴ میلیارد دلار از امارات، ۸.۳ میلیارد دلار از چین، ۳.۲ میلیارد دلار از ترکیه، ۱.۷ میلیارد دلار از هند و ۹۹۱ میلیون دلار از آلمان کالا وارد کرده است. بر این اساس، میزان ارزی واردات ایران در بازه زمانی مذکور با ۱۴ درصد افزایش، ۳۱.۷ میلیارد دلار بود. از نظر حجمی نیز واردات ایران ۱۹.۷ تن کالا بوده که ۱۵.۷ درصد کاهش داشته است.
اهمیت جهت‌دهی برنامه‌های وارداتی
امیر شهریاری، عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با صمت به تشریح تاثیر امنیت در بسترهای اقتصادی و فعالیت‌های تجاری پرداخت. او یکی از ارکان مهم ایجاد ثبات در تجارت را برنامه‌ریزی عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: ایجاد فضای کم‌تنش و امن برای واردات به 2 عامل مهم نگاه کلان به واردات و روابط دیپلماتیک ایران با سایر کشورها وابسته است. به‌بیانی دیگر، استراتژی و رویکرد دولت و کشور نسبت به واردات، تعیین‌کننده وضعیت فعالیت‌های تجاری مربوط به این حوزه خواهد
بود. بنابراین، برای آنکه مشخص شود ایران طرف تجاری امنی در بحث واردات با سایر کشورها هست یا خیر، باید به 2 مولفه مذکور توجه داشته باشیم. وی در ادامه تصریح کرد: کشور ما بسترهای خدادادی متنوعی از نظر نیروی انسانی، ظرفیت‌های اقلیمی و منطقه‌ای و سایر شاخص‌های اقتصادی دارد. این موارد می‌توانند از نظر اقتصادی، فرصت‌های مهمی را برای فعالان تجاری و همچنین مردم داشته باشند، اما مهم‌تر از ظرفیت‌های موجود، برنامه‌ریزی برای بهره‌گیری از این امکانات است که باید به آن توجه کرد. جهت‌دهی کردن برنامه‌های وارداتی و تشخیص تامین کدام کالاها از طریق خرید از خارج، اهمیت زیادی دارد. باید کالاهایی وارد شوند که صنعتگران و حتی تاجران ایرانی بتوانند با استفاده از آنها، توانایی‌های موجود در داخل را شکوفا کنند.
وجود برنامه‌ریزی صحیح در امر واردات، بسترهای امنی را برای تولید داخلی و فعالیت تجار به‌همراه خواهد داشت، چرا که این برنامه‌ها می‌تواند نقشه‌راه مسیر توسعه باشد و هرگونه ایراد در این مورد، ثبات را از بخش‌های مختلف اقتصادی و تولیدی سلب خواهد کرد.
ایراد در رویکردهای وارداتی
شهریاری در ادامه نسبت به عملکرد واردات در کشور واکنش نشان داد و گفت: تا به امروز رویکردهای مربوط به واردات در ایران، ایرادات زیادی داشته و همین موضوع صدمه‌های جدی اقتصادی به کشور وارد کرده است. در مواردی که ظرفیت تولید برای کالایی در کشور وجود داشت، واردات انجام شد و اشتغالزایی مربوط به آن صنعت از بین رفت،گویا برای تامین برخی مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای یا حتی محصولات نهایی، واردات مقرون به‌صرفه‌تر بود؛ اما اصرار بر تولید داخل و خودکفایی، سبب شد تا هزینه زیادی برای این کار بپردازیم. این فعال تجاری تصریح کرد: اشتباه در رویکردهای مربوط به واردات، سبب شد ضمن خرج کردن ارزهای کشور در محل‌های نادرست، از مزایای واردات کالاهایی همچون ابزارهای پیشرفته و تجهیزات خط تولید باز بمانیم. باید سیاست‌های وارداتی به‌گونه‌ای باشد که توسط آن بتوان ظرفیت‌های داخلی را به‌رشد رسانده و از آنها برای تامین نیاز داخلی و توسعه صادرات غیرنفتی بهره گرفت. برای مثال، امروزه فرسودگی خط تولید، بیش از میزان سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده بر صنایع است. وی افزود: در حال حاضر با صنایع فرسوده مواجهیم و دلیل اصلی آن، کمبود ورود سرمایه به صنایع است. تجهیزات به‌روز و تکنولوژی جهانی مناسب وارد نشده و در نهایت، تمامی فعالیت‌های اقتصادی کشور تحت‌تاثیر این بی‌توجهی‌ها قرار گرفته است، چرا که با فرسودگی خط تولید، هزینه تمام‌شده تولید افزایش می‌یابد و در ادامه مزیت رقابتی کالاها برای صادرات از بین می‌رود، بنابراین واردات هوشمندانه و صحیح، به‌طورمستقیم ثبات تمامی حلقه‌های زنجیر اقتصاد را تامین می‌کند.
از تنش‌های بین‌المللی کاسته شود
در میان اخبار
این عضو کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی ایران در ادامه صحبت‌های خود، به جنبه دیگری از اهمیت وجود امنیت در تجارت اشاره کرد. او ضمن تاکید بر ضرورت کاهش تنش‌های بین‌المللی برای توسعه تجارت گفت: سیاست‌گذاری‌های کلان اقتصادی کشور، به‌طورمستقیم تعیین‌کننده نحوه روابط با سایر کشورها است. اصل مهم توسعه اقتصادی در تمامی کشورها، مطمئن بودن است. کشورها باید از شرایط و روابط با یکدیگر مطمئن باشند و در شرایطی با کمترین تنش به ایجاد رابطه با یکدیگر بپردازند. هر عاملی که در این میان سبب سست شدن پایه‌های شراکت و تجارت شود، یک عامل بازدارنده برای رشد اقتصادی و تجاری کشور به‌شمار می‌رود.
شهریاری ادامه داد: ایران اگر خواهان ایجاد ثبات در روابط تجاری خود اعم از واردات و صادرات است، باید با تمام کشورهای جهان روابط خوبی داشته باشد. یکی از ارکان اصلی توسعه تجارت، ایجاد منفعت‌های دوطرفه و این اقدام تنها با شکل‌گیری روابط مثبت و پایدار دوسویه امکان‌پذیر است. در شرایطی که نتوانیم این ارتباطات را ایجاد و حفظ کنیم، نه‌تنها صادراتی نخواهیم داشت، بلکه در واردات و تامین نیازهای پایه‌ای مشکل پیدا خواهیم کرد، از این‌رو چه نگاه دیپلماتیکی نسبت به روابط با سایر جهان داریم و چه استفاده‌هایی می‌توانیم از این نوع روابط داشته باشیم.
روابط متزلزل بانکی
شهریاری در پایان، به اهمیت وجود بسترهای پولی و بانکی مطمئن برای انجام مبادلات تجاری تاکید کرد و در این‌باره توضیح داد: برقراری روابط امن و باثبات با سایر کشورهای جهان، لازمه توسعه تجارت است و نمی‌توان صادرات و واردات را در این جریان مجزا از هم دانست، حتی اگر قصد داریم روابط تجاری با تعداد محدودی از کشورهای همسایه داشته باشیم، باید با همین تعداد کشورها نیز رابطه پایداری داشته باشیم. ضروری است، هم از نظر سیاسی و هم اقتصادی بسترهای باثباتی را در داخل کشور فراهم کنیم تا بتوانیم روابط بین‌المللی خود را توسعه دهیم و از یک منفعت دوجانبه بهره‌مند شویم. وی ادامه داد: به‌دلیل فشارهای تحریمی علیه ایران، روابط بانکی ما با سایر جهان دستخوش تغییر است و برای تبادلات مالی و تکمیل فرآیند خرید کالاها، با چالش مواجهیم. این مسئله خود به‌طور مستقیم بر وجهه ایران به‌عنوان یک شریک تجاری معتبر تاثیر منفی دارد.
زیرساخت ناایمن حمل‌ونقل
جمشید نفر، دبیر کل کنفدراسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران در گفت‌وگو با صمت به اهمیت ایجاد بسترهای مناسب تجارت پایدار تاکید کرد و در این‌باره گفت: امنیت در تجارت به‌معنای حفظ ثبات در روابط و توانایی انجام معاهدات است. اگر ایران بخواهد شریک تجاری ایمن و باثبات در مبادلات جهانی شناخته شده و به‌عنوان صادرکننده و تامین‌کننده اصلی نیاز کالایی سایر کشورها شناخته شود، باید درصدد فراهم کردن بسترهای لازم آن برآید. بدون دارا بودن شرایط مناسب تجارت، ایران نمی‌تواند خود را به‌عنوان یک صادرکننده باثبات در جهان معرفی کند. وی ادامه داد: توجه به مسئله حمل‌ونقل و لجستیک، یکی از مهم‌ترین بخش‌های تجارت به‌ویژه صادرات است. ترابری و حمل‌ونقل جزو مسائل مهم و جدانشدنی صادرات است و در صورت وجود هرگونه ضعف در این بحث، اشکال جدی در فروش و عرضه کالاها پیش خواهد آمد. متاسفانه هم‌اکنون به‌دلیل ایرادات جدی در زیرساخت‌های حمل‌ونقل در کشور، چه حمل‌ونقل زمینی ، ریلی یا دریایی، ایران نتوانسته کالاهای خود را حتی به‌صورت مستمر و مداوم به کشورهای همسایه صادر کند. این فعال تجاری تصریح کرد: نبود کانتینرهای تخصصی حمل‌ونقل، ایرادات لجستیکی و زیرساخت‌های جاده‌ای، همه از جمله ضعف‌ّهای بخش ترابری برای تجارت در کشور هستند. تا زمانی که این مشکلات ادامه‌دار باشد، حتی اگر کالای مناسب و صادرات‌محور تولید کنیم، نمی‌توانیم در بازارهای جهانی جایی داشته باشیم؛ چرا که کالاها به‌شیوه مناسب به مقصد نهایی نمی‌رسند. در چنین شرایطی، انتظار نمی‌رود کشورها به ایران به‌عنوان یک صادرکننده اصلی و باثبات نگاه کنند.
زنجیره ارزش‌افزوده تقویت شود
نفر در ادامه صحبت‌های خود، اصلاح سیاست‌ها و رویکردهای داخلی نسبت به فعالیت‌های تجاری و اقتصادی را یکی دیگر از ابزارهای مهم ایجاد ثبات معرفی کرد و گفت: همان‌طور که پیش‌تر عنوان شد، برای آنکه یک کشور تبدیل به صادرکننده فعال جهانی شود، باید بسترهای لازم را فراهم کند. علاوه بر حمل‌ونقل و ترابری، توازن میان داده و ستانده خط تولید و صادرات نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. برای این موضوع، ابتدا باید تکلیف لغت صادرات غیرنفتی را روشن کنیم؛ در آمارهای تجارت غیرنفتی، مواردی چون مشتقات نفتی و ذخایر معدنی دیده می‌شود که نمی‌توان از این نوع صادرات حمایت کرد. صادر کردن منابع طبیعی بدون آنکه خط تولید صنایع پایین‌دستی و کارخانجات امکان توسعه داشته باشند، سودی برای کشور ندارند و تنها زیان به‌همراه خواهند داشت. وی ادامه داد: واردات مواد اولیه موردنیاز صنایع برای حمایت از تولید و توجه به زنجیره ارزش‌افزوده، می‌تواند ایران را در بحث صادرات غیرنفتی غنی‌تر کند. در چنین شرایطی، امکان تامین کالاهای موردنیاز کشورهای مختلف بیشتر شده و می‌توان از بازارهای جهانی سهم بیشتری کسب کرد. این فعال تجاری در پایان به اهمیت روابط بین‌المللی در توسعه تجارت اشاره کرد و گفت: پیش از این به مهم‌ترین الزامات توسعه تجارت اشاره شد، اما لازم است، تاکید کرد تا زمانی که روابط ایران با سایر کشورها در فضایی آرام و کم‌تنش تقویت نشود، نمی‌توان به رشد صادرات و تبدیل شدن ایران به کشوری صادرکننده در جهان امیدوار بود. تنش‌های سیاسی به‌طورمستقیم بر تجارت و اقتصاد کشورها اثر داشته و یکی از عوامل امنیت‌زدا در روابط محسوب می‌شود. بنابراین، نباید تاثیر این عامل را بر درآمدزایی‌های صادراتی کمرنگ بدانیم.
سخن پایانی
توسعه تجارت وابسته به مولفه‌های متعدد و وجود هریک از آنها لازم اما ناکافی است. ابزارهایی مانند بسترهای کارآمد حمل‌ونقل و ترانزیت، کالای صادرات‌محور، وجود نگاه کلان مدیریتی نسبت به تجارت در بدنه سیاست‌گذاری‌های دولتی و سایر موارد این‌چنینی برای دستیابی به تراز تجاری مثبت و افزایش صادرات غیرنفتی ایران لازم و ضروری هستند، اما در صورت نبود هریک از این حلقه‌ها، قطار تجارت به مقصد نهایی خود نخواهد رسید.
