در عرصه تجارت بین‌الملل، موقعیت جغرافیایی برای حمل‌ونقل کالا و تسهیل تجارت میان کشورها یک مزیت منحصربه‌فرد به‌شمار می‌رود و می‌تواند در رشد تمامی حوزه‌ها از جمله تجارت، اشتغال، حمل‌ونقل و... موثر باشد. برخی کشورها با دارا بودن موقعیت جغرافیایی راهبردی و سرمایه‌گذاری در امور زیربنایی (تجهیزات بندری، جاده‌ها، راه‌آهن و...) توانسته‌اند از این مزیت برای افزایش درآمدهای ارزی و ارتقای جایگاه خود در توسعه تجارت ملل محصور در خشکی، به‌نحو مطلوب استفاده کنند. ایران نیز از جمله کشورهایی است که به لحاظ موقعیت جغرافیایی از مزیت عبور کالا بهره‌مند است و می‌تواند با تجهیز همزمان مبادی ورودی و خروجی کالا در شمال-جنوب و شرق-غرب کشور، جایگاه واقعی خود در صنعت ترانزیت را تحقق بخشد و از این مزیت در راستای افزایش درآمدهای ارزی و ارتقای موقعیت راهبردی خود در منطقه به‌نحو مطلوب استفاده کند. صمت در این گزارش، به بررسی اقدامات انجام‌شده برای بهبود روند بهره‌برداری از فرصت‌های ترانزیتی کشور، پرداخته است.

تنظیم ظرفیت گلوگاه‌های مرزی

امین ترفع، مدیرکل دفتر تجاری‌سازی وزارت راه و شهرسازی گفت: در جلسه سه‌جانبه اخیر در مسکو با حضور وزیر راه و شهرسازی کشور ما و معاونان نخست‌وزیر روسیه و جمهوری آذربایجان برای ترانزیت ۱۵ میلیون تنی تا سال ۲۰۳۰ به توافق رسیدیم. به گزارش ایلنا امین ترفع، دبیر کارگروه روان‌سازی و توسعه ترانزیت در تشریح جزئیات نشست سه‌جانبه ایران-روسیه-آذربایجان که در مسکو برگزار شد، اظهار کرد: نخستین جلسه سه‌جانبه توسعه همکاری‌های ترانزیتی بین سه کشور ایران، جمهوری آذربایجان و روسیه با حضور وزیر راه و شهرسازی ایران و معاونان نخست‌وزیر دو کشور ذکرشده درباره کریدور شمال-جنوب با نگاه زیرساختی و فرآیندی در روند ترانزیت برگزار شد. در این جلسه موانع فیزیکی و غیرفیزیکی مرتبط با ترانزیت موردبررسی قرار گرفت و محورهای همکاری در چارچوب برنامه‌های بلندمدت در قالب بیانیه مطرح و مرور شد. در پایان این جلسه مقرر شد نقشه راهی تدوین شود و سه کشور در قالب این نقشه راه بتوانند در یک فرآیند بلندمدت، با همکاری یکدیگر اقدامات موثری برای کاهش موانع کریدور شمال-جنوب انجام دهند. این اقدامات شامل همکاری در اجرای پروژه‌های زیرساختی و همچنین هماهنگی برای تسهیل فرآیند ترانزیت می‌شود.

نقشه‌های راه تبیین شد

مدیرکل دفتر تجاری‌سازی وزارت راه و شهرسازی با بیان اینکه در جلسه روز دوم محورهای بیانیه اقدامات سه کشور ایران، آذربایجان و روسیه جمع‌بندی شد، گفت: موضوع اصلی بیانیه مذکور، تسهیل فرآیند ترانزیت در میان سه کشور یادشده است و طبق برنامه‌های تعریف‌شده، این کشورها باید چارچوبی را درباره تامین مالی، طراحی و بهره‌برداری پروژه‌های موثر در ترانزیت مانند خط رشت-آستارا ایجاد کنند. البته به‌طور مشخص برای پروژه راه‌آهن رشت-آستارا کارگروهی پیش‌بینی شده که اعضا ایده‌ها و پیشنهادات خود را در این کارگروه ارائه می‌دهند. در جلسه سه‌جانبه بعدی که قرار است ماه نوامبر میلادی برگزار شود، این پیشنهادات مورد بررسی قرار می‌گیرد و در صورت تایید به تصویب می‌رسد. ترفع افزود: در نخستین جلسه با حضور معاونان نخست‌وزیر روسیه و جمهوری آذربایجان، نقشه راه همکاری سه‌جانبه تعیین و وظایف هر کشور برای تسهیل ترانزیت مشخص شد. در دو ماه مانده تا جلسه بعدی در نوامبر، پیشنهادات و ایده‌ها آماده می‌شود که یکی از ایده‌ها مرتبط با ساخت راه‌آهن رشت-آستارا و موضوع حمل‌ونقل ترکیبی و همکاری مرزی است.

ترفع در ادامه اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین مشکلات در مسیر غربی کریدور شمال-جنوب از آذربایجان گلوگاه‌های مرزی است و به‌دلیل نبود هماهنگی‌های مرزی در این منطقه، توقف‌هایی در نقاطی در مرز آذربایجان و روسیه ایجاد شده که این اتفاق در نهایت سرعت ترانزیت را کاهش می‌دهد. متاسفانه ظرفیت در این مناطق مرزی برای انجام عملیات تعریف‌شده کافی نیست و قرار شد سه کشور درگیر با این مسئله، به پیگیری و تنظیم ظرفیت گلوگاه‌های مرزی بپردازند. مدیرکل دفتر تجاری‌سازی وزارت راه و شهرسازی با تاکید بر هدف‌گذاری ترانزیت ۱۵ میلیون تن بار بین سه کشور ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان گفت: یکی از توافقات مهم هدف‌گذاری ترانزیت ۱۵ میلیون تن بار بین سه کشور تا سال ۲۰۳۰ از مسیر غرب دریای خزر، تردد از مسیر ریلی، تردد از مسیر جاده‌ای و انتقال بار ترانزیتی است.

طبق برآورد انجام‌شده در این هدف‌گذاری ۵ میلیون تن بار از مسیر ریلی و ۱۰ میلیون تن بار از مسیر جاده منتقل خواهد شد.

افزایش حمل بار از کریدور شمال-جنوب

روابط عمومی گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد ناوگان ملی کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران موفق به ثبت رکورد تازه حمل بار ترانزیتی در مسیر کریدور شمال-جنوب شده است. به‌گزارش فارس در 4 ماه ابتدایی سال جاری ۲۷ هزار و ۵۰۰ TEU کانتینر ازسوی گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در کریدور شمال-جنوب حمل شده که وزن این تعداد کانتینر ترانزیتی، ۳۳۷ هزار تن است. نکته حائز اهمیت آن است که در آغاز پروژه احیای کریدور شمال-جنوب تنها دو مسیر ترانزیتی بین بنادر هند و امارات و روسیه تعریف شده بود که به‌سرعت و طی دو ماه اخیر، به ۱۴ مسیر در بنادر مختلف دنیا توسعه یافته است. گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران مقصد عمده ترانزیتی از مبادی یادشده را کشورهای حوزه سی‌آی‌اس و روسیه اعلام و تاکید کرد کالا به‌صورت درب به درب (Door to Door) و با استفاده از امکانات گروه در این مسیرها به صاحبان کالا تحویل داده می‌شود. گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران یکی از استراتژی‌های اصلی خود را حمل چندوجهی کالا قرار داده و باتوجه به اینکه در حال ‌حاضر ظرفیت‌های بسیار خوبی در بنادر ایران وجود دارد، تلاش شده ظرفیت کانتینری در کشتیرانی دریای خزر با سفارش 4 شناور به تولیدکنندگان داخلی، افزایش یابد. همچنین به موازات، گروه کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران در حال توسعه ظرفیت‌های حمل‌ونقل زمینی است.

سخن پایانی

کریدور بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) یک پروژه حمل‌ونقل چندمنظوره به طول ۷۲۰۰ کیلومتر برای جابه‌جایی بار بین هند، ایران، افغانستان، ارمنستان، روسیه، بلاروس، بلغارستان، قزاقستان، قرقیزستان، عمان، سوریه، تاجیکستان، ترکیه و اوکراین است. در واقع، این پروژه اتصال استراتژیک مهم در آسیای مرکزی و اروپا را محقق می‌کند که توسط روسیه، هند و ایران در سپتامبر سال ۲۰۰۰ در سن‌پترزبورگ اعلام شد. این قرارداد در سال ۲۰۰۲ امضا شد و اکنون همه طرف‌ها به‌ویژه هند، ایران و روسیه در تلاش برای اجرای آن هستند. بنا بر نظر کارشناسان تجاری و اقتصادی، کریدور شمال-جنوب، زمان و هزینه تحویل کالا را در مقایسه با کانال سوئز بیش از ۴۰ درصد کاهش خواهد داد. تجارت از طریق INSTC با کاهش زمان ترانزیت و هزینه حمل‌ونقل در مقایسه با مسیر کانال سوئز، برای صادرکنندگان و واردکنندگان هند و روسیه مفید خواهد بود و زمان حمل‌ونقل را از ۴۰ روز فعلی به ۲8-۲5 روز کاهش می‌دهد. تمامی این مزایا در کنار هم ضرورت توجه به ظرفیت این کریدور را دوچندان کرده است.