وزیر راه مانع «تیک‌آف» نرخ بلیت هواپیما شد

پس از گذشت چند روز، این سازمان مجدد اعلام کرد به‌منظور جلوگیری از فعالیت سودجویان در بازار بلیت اتباع و مسافران تنها باید از این سازمان تهیه شود. مطابق با ماده ۹۶۱ قانون مدنی، اتباع خارجی که گردشگران خارجی هم جزو آن محسوب می‌شوند، از همه حقوق مدنی برخوردار هستند مگر حقوقی که قانون‌گذار به‌صراحت آن را منع کرده باشد یا حقوقی که تنها برای جامعه ایرانی در نظر گرفته شده باشد. براساس این قانون، گردشگران داخلی و خارجی یکی هستند، مگر اینکه علنی قانون تصریح کرده باشد که قانون برای افراد داخلی و خارجی متفاوت باشد و جایی در قانون ذکر شده باشد. در واقع، از نظر قانونی کسی حق ندارد برای خود چنین تصوری قائل شود یا اینکه دولت یک مشوقی را برای اتباع و شهروندان داخلی قائل شده باشد و یک یارانه‌ای را بدهد که برای خارجی‌ها نباشد، از این‌رو اعلام بخشنامه محاسبه بلیت مسافران و اتباع خارجی به دلار، نقض صریح قانون بود. عجیب است که سازمان هواپیمایی کشور، پیش از اعلام طرح‌ها و قانون‌های جدید، توجهی به مفاد قانونی و نتایجی که می‌تواند در ادامه برای بازار و کلان این صنعت داشته باشد، ندارد. حاشیه‌های مربوط به خبر دونرخی شدن بلیت هواپیما تا روزی که وزیر راه و شهرسازی لغو این طرح را اعلام کند، ادامه داشت. صمت در این گزارش درباره پیامد تصمیمات این‌چنینی در صنعت هواپیمایی، با کارشناسان و فعالان این صنعت به‌گفت‌وگو پرداخته است.

همه‌چیز گران شده است

محمود صابری، رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی استان زنجان در گفت‌وگو با صمت، مهم‌ترین دلیل افزایش سراسری نرخ بلیت هواپیما را شکل‌گیری تورم عمومی در کشور عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: در چند مدت اخیر، حاشیه‌های متعددی درباره نحوه عرضه بلیت هواپیما و نرخ آن شکل گرفت. در نگاه به این مسئله، به‌نظر می‌رسد ابتدا تاثیر تصمیمات و بخشنامه‌های جدید ابلاغ‌شده در مسئله بلیت‌های هواپیمایی را کنار گذاشته و به تورم حاکم در جامعه توجه داشته باشیم. نمی‌توان گفت تنها اعمال سیاست دونرخی شدن بلیت هواپیما در مدت زمان کوتاهی که گذشت، عامل اصلی گرانی بلیت‌های هواپیما برای مسافران داخلی است، بلکه مولفه‌های دیگری نیز در این مسئله دخیل هستند.

وی ادامه داد: درباره دلیل شرایط تورمی پیش‌آمده در تمام بخش‌های اقتصادی، هیچ جواب درستی از سوی مسئولان دولتی وجود ندارد. می‌توان از وضعیت فعلی برداشت کرد که افسار بازار از دست مدیران نیز خارج شده است. ابتدا قرار بود تنها تعداد محدودی از کالاها در بازار افزایش نرخ داشته باشد، اما تمامی اقلام گرفتار بحران تورمی شد. بدیهی است، در چنین شرایطی، تورم به بخش هواپیمایی و به‌طورکلی صنعت توریسم کشور نیز سرایت کند. به‌عنوان مثال با افزایش نرخ اقلام خوراکی در بازار، هزینه کیترینگی که به‌عنوان خدمات مسافری به مسافران عرضه می‌شود نیز، افزایش می‌یابد.

وی تصریح کرد: زمانی که نرخ مواد خوراکی 4برابر افزایش می‌یابد، سرویس غذایی هواپیمایی نیز به‌همان میزان گران‌تر می‌شود.

همچنین رشد ۵۷درصدی دستمزد پایه کارگری نیز از دیگر افزایش هزینه‌های جدی در امسال محسوب می‌شود. در چنین شرایطی نمی‌توان انتظار داشت بلیت هواپیما به نرخ سابق فروخته شده و مسائل مذکور بر آن تاثیر نداشته باشد.

حق کمیسیون آژانس‌ها زیرتیغ تصمیمات

صابری معتقد است اگر بخشنامه مربوط به فروش ارزی بلیت‌های مسافران خارجی لغو نمی‌شد، این موضوع تاثیر مستقیمی بر نرخ بلیت‌های مسافران داخلی داشت.

 او در ادامه نسبت به بخشنامه‌های حاشیه‌ساز اخیر، واکنش نشان داد و گفت: به‌طورکلی باید اذعان کرد، سیستم گردشگری در ایران، بدون داشتن متولی مناسبی انگار رها شده و بدون داشتن چارچوبی نظام‌مند، هر روز شاهد تغییر و تحولات متعدد هستیم. 2 هفته پیش، سازمان هواپیمایی کشوری اعلام کرد که بلیت مسافران و اتباع خارجی باید با ارز فروخته شود. پس از آن، بخشنامه جدید صادر کرد که فروش بلیت به مسافران خارجی باید تنها توسط سازمان هواپیمایی کشوری انجام گیرد.

وی ادامه داد: به‌نظر می‌رسد این تصمیم برای انحصاری کردن فروش بلیت باشد. سازمان هواپیمایی امروزه از بسترهای آنلاین مانند سایت و درگاه‌های اینترنتی استفاده کرده و به‌راحتی بلیت‌های خود را به افراد می‌فروشد. در چنین شرایطی دیگر لازم نیست به آژانس‌های هواپیمایی حق کمیسیون بپردازد. تا پیش از این، تنها بخش محدودی از بلیت‌ها توسط سازمان هواپیمایی فروخته می‌شد و فروش مابقی بلیت‌ها برعهده آژانس‌های هواپیمایی بود. صابری اظهار کرد: با فروش هر بلیت، سازمان هواپیمایی باید به آژانس‌ها حق کمیسیون می‌داد، اما این سازمان در نظر دارد تا انحصار بلیت‌فروشی را در دست گرفته و دیگر مبلغی را به آژانس‌ها نپردازد. به‌نظر می‌رسید انحصار فروش بلیت به مسافران خارجی تنها ابتدای کار بوده و اگر این رویه ادامه پیدا می‌کرد، نوبت به انحصاری کردن فروش بلیت پرواز به تمامی مسافران می‌رسید.

نیمی از آژانس‌ها غیرفعال شدند

رئیس هیات‌مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی استان زنجان مشکلات مربوط به بلیت‌فروشی را تنها منحصر به بخش هواپیمایی کشور ندانست و تصریح کرد: رویه در پیش گرفته‌شده مبنی بر انحصار فروش بلیت‌های مسافربری، تنها برای هواپیما نبوده و شرکت راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران نیز چنین شیوه‌ای را مدت‌ها است، اجرایی کرده است. تا پیش از این، شرکت راه‌آهن تنها ۲۰درصد از بلیت‌های خود را به‌طورمستقیم به‌فروش می‌رساند و بقیه آن در اختیار آژانس‌های مسافربری قرار می‌گرفت، اما در حال‌ حاضر بخش زیادی از بلیت قطارها در سامانه شرکت راه‌آهن و به‌طورمستقیم فروخته می‌شود و محدودیت‌های پیشین در میزان فروش بلیت، حاکم نیست.

صابری خاطرنشان کرد: پیش از شیوع ویروس کرونا، بیش از ۵هزار و ۵۰۰ آژانس مسافربری فعال بودند، اما تنها پس از گذشت 2 سال، نیمی از این آژانس‌ها غیرفعال شدند. غیر از مسائل مربوط به قرنطینه و شیوع ویروس کرونا، وجود مسائلی از جمله توسعه انحصار فروش بلیت عامل اصلی بسته شدن آژانس‌های مسافری است.

سفر به ایران ارزان است

صابری در پایان به تاثیرگذاری ارزش پول ملی کشورها بر صنعت گردشگری تاکید کرد. او ایران را یکی از کشورهای ارزان برای سفر عنوان کرد و درباره دلیل این نظر توضیح داد: در گام نخست باید در نظر داشت و به‌دلیل پایین بودن ارزش پول ملی، تورهایی که برای گردشگری افراد خارجی در ایران برنامه‌ریزی می‌شوند، بسیار ارزان هستند. به‌بیانی دیگر، به‌دلیل آنکه واحد پول ایران از واحد پولی بیشتر کشورها حتی ترکیه ارزان‌تر است، توریست‌های خارجی با صرف هزینه‌های بسیار کمی می‌توانند به کشور ما سفر کنند، بنابراین افزایش نرخ بلیت مسافران خارجی، تاثیر چندانی بر میزان هزینه‌ای که قرار است صرف کنند، ندارد.

وی ادامه داد: از سویی دیگر، برخی کارشناسان معتقدند اگر سیاست دونرخی شدن بلیت هواپیما اعمال می‌شد، ممکن بود سایر کشورها سیاست‌های مقابله‌ای در برابر مسافران ایرانی در پیش گیرند و بلیت هواپیما را برای افراد ایرانی گران‌تر بفروشند. احتمال آن می‌رفت که در برخی کشورهای همسایه مانند عراق چنین اتفاقی رخ دهد، اما به‌نظر من این مقابله به‌مثل در سطح گسترده‌ای نخواهد بود.

مصائب تصمیمات کارشناسی‌نشده

رضا اباذری، رئیس سابق هیات‌مدیره انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرتی و جهانگردی استان تهران در گفت‌وگو با صمت، التهابات 2 هفته‌ای اخیر را ناشی از وجود سیاست‌های غلط و رویکردهای خودتحریمی معرفی کرد. او معتقد است: حاشیه‌های ایجادشده از نبود مدیریت صحیح سرمنشأ گرفته‌اند. اباذری در این‌باره توضیح داد: در یک فضای غیرحرفه‌ای و جامعه اقتصادی توسعه‌نیافته، همواره تصمیمات متناقض به‌کرات دیده می‌شود. در ایران نیز غیر از نقایص مدیریتی، خودتحریمی به‌میزان زیادی دیده می‌شود، از این‌رو امکان رخ دادن هرگونه تصمیم غیرحرفه‌ای و ناکارآمد وجود دارد. در چند وقت اخیر نیز صنعت هواپیمایی درگیر چنین مشکلاتی شده و از تصمیمات کارشناسی‌نشده رنج می‌برد. وی ادامه داد: اعلام دونرخی شدن بلیت هواپیما و دلاری شدن نرخ بلیت مسافران خارجی، نوعی حرکت برخلاف جریان آب بود، هرچند این تصمیم با نظر وزیر راه و شهرسازی لغو شد، اما باید پایه و اساس این طرح به‌دقت بررسی شود. باید دید طرح‌های این‌چنینی در گام نخست به‌نفع چه بخشی است. آیا دولت منتفع خواهد شد یا درآمد ایرلاین‌ها افزایش خواهد یافت؟ گردشگری توسعه خواهد یافت یا به‌نفع مسافران خواهد بود؟ پیش از اعلام هر طرح مهم و کلان، باید به این سوالات پایه‌ای و اساسی پاسخ داده شود.

کاهش رغبت گردشگران

اباذری در ادامه، اجرای طرح‌هایی مانند دونرخی شدن بلیت هواپیما و فروش دلاری بلیت برای مسافران خارجی را زیانده برای سازمان هواپیمایی عنوان کرد و در این‌باره توضیح داد: بخشنامه‌ای که در ابتدا برای تغییر سیاست‌های کلان فروش بلیت هواپیما ابلاغ شد، سود سازمان هواپیمایی را در نظر داشت. باید تاکید کرد اگر این بخشنامه لغو نشده و اجرایی می‌شد، سودآوری آن گذرا و موقتی بوده و پس از آن سازمان هواپیمایی درگیر چالش‌های جدی‌تر و زیان‌های ریشه‌ای‌تر خواهد شد. وی ادامه داد: تمام کشورهای توسعه‌یافته به صنعت گردشگری خود سوبسید پرداخت می‌کنند تا این صنعت برای سال‌های آتی رونق گیرد و برای کشور درآمدزایی داشته باشد، اما در ایران بدون داشتن نگاه کلان بلندمدت، تنها به فکر سودهای موقت و گذرا هستیم که در آینده‌ای نزدیک تخریب‌های مهمی را برای اقتصاد شکل خواهند داد. یکی از لطمه‌های مهم افزایش نرخ بلیت هواپیما و اجرای سیاست‌هایی مشابه دونرخی شدن نرخ بلیت، کاهش رغبت مسافران و گردشگران خارجی برای سفر به ایران و همچنین کاهش استفاده مسافران داخلی از هواپیما است. اباذری ضمن تاکید بر وابسته بودن بخش‌های مختلف صنعت گردشگری به یکدیگر، خاطرنشان کرد: گردشگری یک زنجیره بوده و هر مسئله‌ای که بر بخشی از این صنعت تاثیرگذار باشد، به‌طبع بر بقیه حلقه‌ها نیز اثر خواهد داشت. به‌همین ترتیب، تغییر نرخ بلیت هواپیما چه برای مسافران داخلی و چه خارجی، تمامی فعالان صنعت توریسم را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد.

ساماندهی نرخ بلیت هواپیما

اباذری در پایان، به مولفه‌های تاثیرگذار بر نرخ بلیت هواپیما اشاره کرد و گفت: در ابتدا باید عنوان کرد نرخ بلیت‌های هواپیما در ایران واقعی نیست. گاهی این نرخ از نرخ‌های جهانی بالاتر بوده و گاهی بسیار پایین‌تر. ساماندهی نرخ بلیت هواپیما تنها در صورتی امکان‌پذیر است که با دارا بودن نگاهی جامع نسبت به شرایط، سیاست‌های کلان بلندمدت تدوین کنیم. در شرایط فعلی فشارهای تحریمی، خودتحریمی که از تصمیمات داخلی سرچشمه می‌گیرند، وجود انحصار و...، سبب شده تا مشکلات متعددی در صنعت هواپیمایی کشور داشته باشیم. لازمه ساماندهی به نرخ بلیت‌های پرواز، توجه به ابعاد کلان اقتصادی است. این کارشناس صنعت هواپیمایی تاکید کرد: باید در نظر داشت، سیاست‌های انقباضی و دستوری، هیچ‌گاه نمی‌تواند بازار را تنظیم کند. دستورهای تکلیفی، به‌توزیع عادلانه ثروت منتج نشده و با این شیوه‌ها نمی‌توان دست سودجویان را از بخش‌های مختلف اقتصادی کوتاه کرد.

سخن پایانی

برخی کارشناسان معتقدند باتوجه به پایین بودن ارزش پول ملی ایران، طی چند سال اخیر، ایران در گروه ارزان‌ترین کشورهای جهان به‌شمار می‌رفت که می‌توانست بهترین فرصت برای جذب گردشگران خارجی محسوب شود، اما عده‌ای دیگر بر این باورند که هزینه سفر به ایران نسبت به سفرهای منطقه نه‌تنها پایین نیست بلکه در بسیاری از موارد بسیار بالاتر نیز هست. چون ارزش ریال ما پایین است. این‌طور به‌نظر می‌رسد هزینه سفر به ایران بسیار ارزان است،اما هزینه تمام‌شده سفر به ایران نسبت به کشورهای منطقه‌ای بالاتر است و پایین نیست، در نتیجه بالاتر رفتن قیمت‌ها در واقع موضوع سفر به ایران را از برنامه سفرهای خارجی‌ها حذف می‌کند.