ظاهراً کمبود سرمایه، پایین بودن دانش فنی، نبود فناوری‌های لازم و قوانین و مقررات دست‌وپاگیر از عوامل موفق نبودن در این حوزه هستند، اما مسئله مهمی که باید به آن توجه کرد، کمبود اطلاعات پایه با مقیاس مناسب است.

برای جبران این عقب ماندگی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی طرح مطالعاتی جدیدی را آغاز کرد که از مهر ماه سال ۱۴۰۰ در خراسان جنوبی کلید خورد و مهر ماه سال ۱۴۰۱ خروجی آن منتشر شده است. با این مقدمه، درحال‌حاضر چشم‌انداز بخش اکتشاف چیست؟

افزایش دقت مقیاس

رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی از افزایش ۴ برابری دقت در تغییر مقیاس کاری این سازمان با هدف شناسایی بهتر شواهد اکتشافی موجود در سطح زمین خبر داد.

علیرضا شهیدی گفت: سازمان زمین شناسی شاخص‌های خود را با شروع دولت سیزدهم تغییر داده و دقت مقیاس‌ها را برای شناسایی بهتر از شواهد موجود در سطح زمین ۴ برابر بیشتر کرده است. وی ادامه داد: در این زمینه استان خراسان جنوبی را به عنوان نمونه آزمایشی انتخاب کردیم و در این استان حدود ۱۲ هزار و ۵۰۰ کیلومتر مربع برداشت‌های اطلاعات پایه خود را در سه لایه، شامل لایه زمین شناسی، ژئوشیمی و زمین شناسی اقتصادی انجام دادیم.

وی باور دارد که انجام این طرح خروجی‌های بسیار خوبی به دنبال داشت که نمونه آن کاهش زمان برداشت اطلاعات پایه در طرح‌ها از سه سال به یک سال است.

به گفته شهیدی؛ با اجرای این طرح ۴۷۰ محدوده معدنی مشخص و به عنوان مثال محدوده نیکل برای نخستین بار در شرق ایران شناسایی شد.

مرجع برگزاری مزایده‌های معدنی

شهیدی از واگذاری مزایده‌های اکتشافی به سازمان ایمیدرو خبر داد و گفت: بر اساس تفاهم از این پس همه مزایده‌ها از سوی این سازمان انجام می‌شود. رئیس سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور با اشاره به آغاز اکتشافات جدید معدنی در سه استان قم، مرکزی و اصفهان از اول آذرماه افزود: در ادامه این طرح، مشخص کردیم که اکتشافات معدنی را در مناطقی مانند خراسان جنوبی و کردستان که از نظر وجود ذخایر معدنی اولویت دارند، انجام دهیم و پس از آن استان آذربایجان غربی در اولویت اکتشافات جدید معدنی خواهد بود.

شهیدی گفت: سازمان زمین شناسی از لایه ژئوفیزیک هوابرد در کنار اکتشاف در سطح هم بهره می‌برد که هدف ما از این نوع اکتشاف، کشف ذخایر پنهانی است که هیچ آثار و ردی از آنها در سطح زمین وجود ندارد.

چالش کمبود نیروی انسانی

شهیدی معضل اصلی سازمان زمین‌شناسی را کمبود نیروی متخصص عنوان کرد و آن را از تبعات اجرای اصل ۴۴ قانون اساسی و کوچک‌کردن سازمان‌های دولتی دانست. وی افزود: در برنامه توسعه ششم، حدود صد نفر از نیروهای متخصص باسابقه از سازمان خارج شدند و جایگزینی نداشتند.

شهیدی تاکید کرد: سازمان زمین‌شناسی یک سیستم تخصصی حاکمیتی است و نباید مانند سایر سازمان‌های دولتی با آن برخورد شود؛ این سیاست اشتباهی است که تمام سازمان‌های دولتی را با یک مقیاس کوچک کنیم.

معاون وزیر صمت بیان کرد: ورودی و خروجی دانشگاه‌ها در رشته زمین‌شناسی به ترتیب حدود ۵۰ و ۴۵ درصد کاهش پیدا کرده است و ما در بخش خصوصی نیز با چالش نیروی متخصص مواجه هستیم.

هشدار کارشناسان

مدیرعامل شرکت سرمایه‌گذاری توسعه معادن و فلزات (ومعادن) راه کار اصلاح ساختار اکتشاف در کشور را برنامه‌ریزی برای اکتشاف سراسری مواد معدنی از جمله سنگ آهن دانست و گفت: تاکنون اقدامات عملیاتی جدی برای انجام نگرفته است. به گزارش ماین نیوز، اردشیر سعد محمدی اظهارکرد: کارشناسان بخش معدن و صنایع معدنی چندین سال است که به صورت جدی هشدار داده‌اند که با روند موجود اکتشافات، دیری نمی‌گذرد که ذخیره بعصی مواد معدنی از جمله سنگ آهن به پایان می‌رسد و این موضوع جدیدی نیست. وی افزود: براساس آخرین ویرایش مطالعات طرح جامع فولاد کشور، ذخیره زمین شناسی سنگ آهن پنج میلیارد تن و ذخیره قابل استخراج آن ۲.۹ میلیارد تن تخمین زده می‌شود.

ذخیره اندک سنگ آهن

سعد محمدی در ادامه سخنان خود گفت: چنانچه اهداف سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ تحقق یابد و به تولید سالیانه ۵۵ میلیون تن فولاد خام برسیم، سالانه ۱۶۰ تا ۱۶۹ میلیون تن سنگ آهن نیاز است، بنابراین ذخایر موجود تا چند سال نیاز بخش تولید فولاد را در سال‌های پیش رو خواهد داد. وی گفت: استخراج از معادن در اعماق زمین نیز راه دیگری است که در میان مدت امکان دارد، بتوان آن را پیگیری کرد، اما این راه درحال‌حاضر صرفه اقتصادی ندارد، ولی در صورت افزایش قیمت‌ها، ممکن است توجیه اقتصادی پیدا کند.

توجه به معادن کوچک و متوسط

مدیرعامل «و معادن» در ادامه سخنان خود به ضرورت برنامه‌ریزی برای استخراج معادن کوچک و متوسط اشاره کرد و گفت: این اقدام راهکاری دیگر برای تأمین سنگ آهن مورد نیاز در سال‌های پیش رو است. سعد محمدی واردات سنگ آهن از کشورهایی مانند استرالیا را راهکار دیگری برای جبران کمبود سنگ آهن دانست اما هزینه بالای حمل را یکی از اساسی‌ترین مشکلات این روش معرفی کرد. وی افزود: مشکل دیگر این است که اسکله‌های کشور عمق کمی دارند و به این علت نمی‌توان از کشتی‌های کیپ‌سایز Capesize استفاده کرد. این کشتی‌ها بزرگترین نوع باری فله‌بر است که برای حمل مواد معدنی مانند سنگ‌آهن و زغال سنگ به کار می‌رود و توان که توان حمل ۱۱۰۰ تا ۲۰۰۰ dwt را دارد.

آسیب‌های گره زدن فولاد و واردات

سعد محمدی ادامه داد: مانع جدی دیگر بر سر راه واردات تحریم‌های اقتصادی است. بنابراین گره زدن صنعت فولاد کشور به واردات از اساس امری اشتباه است، زیرا در صورت تحریم، تمام زنجیره فولاد کشور با مشکل مواجه خواهد شد.

وی بار دیگر تاکید کرد: راه‌حل اصلی تأمین خوراک کارخانه‌های فولاد سازی، فعالیت جدی و تمرکز بر موضوع اکتشاف است.

سخن پایانی

در پایان باید به این نکته اشاره کرد که علی‌رغم اقدامات انجام شده بخش اکتشاف هنوز چالش‌های جدی و متعددی روبه‌روست که اهم آنها عبارتند از:

فقدان طرح و برنامه متوازن و متناسب با ظرفیت‌های متنوع و گسترده کشور از سوی متولیان امر، تخصیص نیافتن منابع مالی متناسب با ظرفیت‌های بالقوه زمین شناسی کشور، ناهماهنگی و همکاری نکردن دستگاه‌های مسئول صدور مجوزهای اکتشاف، ممنوعیت صدور مجوز در بخش زیادی از پهنه‌های مستعد معدنی به بهانه‌هایی مانند تداخل با عرصه‌های زیست محیطی، مرتعی، جنگلی، نظامی، شهری، روستایی، نفتی و سایر تاسیسات و ابنیه صنعتی و کشاورزی و امثال آن، محدودیت‌ها و زمان‌بر بودن مقررات مربوط به آزادسازی محدوده‌های بدون فعالیت و بروکراسی فرآیندهای مربوطه، فقدان دسترسی کافی و ارزان به تجهیزات و ادوات فنی مورد نیاز اکتشاف و محدودیت‌های وارداتی مربوطه، نگاه سنتی و غیر علمی متولیان قانون‌گذاری و اجرایی بخش معدن به مقوله اکتشاف و کمبود منابع انسانی.