نظارت درست، حلقه مفقوده بازار سرمایه
البته در روزهای ابتدایی روند رو به رشد شاخص کل بازار سرمایه تقریبا هیچ‌کس به فکر تحکیم عنصر اعتماد بین سهامداران نبود و اغلب سهامداران باتجربه و حتی کارشناسان خبره نیز تحت‌تاثیر جهش‌های شارپی شاخص قرار گرفته بودند. اما با گذشت زمان و آغاز روند ریزشی نرخ سهام در بورس تهران شاهد واکنش‌های تند نوسهامدارانی بودیم که در بسیاری موارد تتمه دارایی خود را تبدیل به نقدینگی و وارد بازار سرمایه کرده بودند. همزمانی اصلاح شاخص در بازار سهام با اتفاقات و حواشی پیرامون بورس اوراق بهادار منجر به تضعیف بیش از پیش اعتماد سهامداران به ذات بازار و در نهایت روی‌گردانی بسیاری از سرمایه‌گذاران حقیقی از این حوزه شد. بسیاری امیدوار بودند با تغییر دولت، رویکردها نسبت به مدیریت بازار سرمایه و همچنین نظارت بر عملکرد مسئولان این حوزه، تغییرات معناداری داشته باشد اما با وجود گذشت حدود ۵۰ روز از آغاز به کار دولت سیزدهم همچنان شاهد تحولی خاص در بازار سرمایه نیستیم و این موضوع باعث تشدید نگرانی باتجربه‌های بورسی نسبت به قطع امید بسیاری از حقیقی‌ها نسبت به بازار شده است.
مصادیق بسیاری از اقدامات اعتمادزدا در بازار سهام می‌توان برشمرد که هر یک باعث وارد آمدن ضربه‌های سنگینی بر بدنه سهامداری ایران شده است. به‌عنوان مثال، کشف ۸۲ ماینر در ساختمان شرکت بورس، معاملات الگوریتمی، قیمت‌گذاری دستوری و مداخله دولت در امور داخلی بازار از جمله این مصادیق است که باعث شده عنصر اعتماد روزبه‌روز در بین فعالان بورسی تضعیف شود. در همین زمینه صمت گفت‌وگویی با رضا شیرازی‌پور، کارشناس و فعال باسابقه بازار ترتیب داده و از وی درباره ریسک‌های تهدیدکننده اعتماد در بازار سهام جویا شده است. شیرازی‌پور معتقد است مهم‌ترین مشکلی که در بازار سهام وجود دارد، خلأ نظارت دقیق و اصولی بوده که زمینه را برای بروز برخی تخلفات و معضلات در بورس فراهم کرده است. به اعتقاد این فعال باسابقه بازار سرمایه، بخش‌های نظارتی در سازمان بورس به‌جای آنکه در روزهای سخت بازار، شرایط را به‌گونه‌ای مدیریت کنند که هیجانات کنترل شود، باعث تشدید واکنش‌های احساسی از سوی تازه‌واردان شده‌اند و این موضوع یکی از عواملی است که باعث تضعیف هرچه بیشتر اعتماد سهامداران نسبت به آنچه در بازار می‌گذرد، شده است. در ادامه مشروح گفت‌وگوی با این کارشناس بازار سرمایه را می‌خوانید.
با توجه به آنچه در شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های جمعی مطرح می‌شود، بسیاری از سهامداران از آنچه در بازار سرمایه می‌گذرد دل خوشی ندارند. آیا چنین برداشتی درست است؟
بله متاسفانه همین‌طور است. این روزها سراغ هر سهامداری را که می‌گیریم به جای اطمینان و صحبت از فضایی امن برای سرمایه‌گذاری در بازار سهام به عواملی اشاره می‌کند که در واقع می‌توان ساعت‌ها درباره آنها صحبت کرد، در واقع مشکلاتی در بازار وجود دارد که پیرامون هر یک از آنها باید مطالبه‌گری اساسی و جدی وجود داشته باشد.
دلیل ایجاد چنین فضایی چیست؟
پیش از هر چیز باید توجه داشت سهامداران دارای حقوقی هستند و که به‌دلیل فقدان نظارت درست ناظران بازار سرمایه و مراجع ذی‌صلاح قضایی کشور در قبال تخلفات تعیین‌کننده و تاثیرگذار، زیر پا گذاشته‌شده است. این در حالی است که سازمان بورس و اوراق بهادار جلوه‌ای از اقتصاد کشور است و باید برای ایجاد فضایی امن و مناسب برای سرمایه‌گذاری تلاش‌های جدی‌تری انجام شود.
مصادیق این بی‌توجهی‌ها در زمینه نظارت بر بازار چیست؟
از جمله موارد پرشماری که بورس در ماه‌های اخیر به خود دیده می‌توان به استفاده نادرست از معاملات الگوریتمی در بورس اوراق بهادار اشاره کرد که فقط برای منتفع کردن عده‌ای خاص از سهامداران توسط برخی از کارگزاری‌ها و سبدگردان‌ها انجام شده که نتیجه‌ای جز ایجاد فضای تبعیض در بین سهامداران نداشته است.
با انجام چنین رفتارهای ناعادلانه‌ای تنها شاهد پر پول‌تر شدن جیب برخی از ثروتمندان در بازار سرمایه و خالی‌تر شدن جیب اقشار کم‌درآمد هستیم. ما در کشوری زندگی می‌کنیم که داعیه‌دار عدالت و برابری است و به همه این مفاهیم اعتقاد و اعتماد داریم، به همین دلیل انتظار داریم با تخلفاتی که باعث تشدید فاصله طبقاتی می‌شود، برخوردهای جدی شود.
یعنی از دید شما بورس در ایران از یک بازار حاشیه‌ای تبدیل به یکی از دغدغه‌های عمومی جامعه شده است؟
دقیقا همین‌طور است. مسئولان کشور نمی‌توانند فعالیت در بازار سرمایه را به‌عنوان یک پدیده اجتماعی اقتصادی فراگیر از نظرها دور داشته و نسبت به آن بی‌اعتنایی کنند. با وجود ضررهای فراوان سهامداران در سال گذشته که به امید وعده‌های مسئولان کشور در رسانه‌های رسمی وارد بازار شده بودند، بازهم شاهد بی‌تفاوتی‌هایی هستیم در حالی‌که مسئولان کشور وظیفه داشتند با توجه به حجم عظیم حضور مردم در این حوزه، زمینه را برای فعالیت امن و سالم برای بهره‌برداری کشور در زمینه تولید فراهم کنند.
این موضوع مسئولیت سنگین‌تری بر عهده مدیران و ناظران بازار سرمایه می‌گذارد و نمی‌توان به‌راحتی از کنار آن عبور کرد. اما آنچه ما شاهد آن هستیم با این تفاسیر کاملا در تعارض است؛ عده زیادی از فعالان بازار سرمایه که وابستگی به نهادهای مالی ندارند و از ارتباطات خاص و ویژه‌ای برخوردار نیستند، شاهد بازگشایی نمادها در ماه‌های گذشته به صورت سلیقه‌ای بودند.
این موضوع از سوی فعالان بازار گاهی در روزهای اخیر با مستنداتی منعکس شده اما ازآنجایی‌که هیچ‌گونه نظارت موثری به‌طور مستقیم و غیرمستقیم بر عملکرد ناظران بازار سهام نبوده، نتیجه مطلوبی حاصل نمی‌شود.
اما بارها شنیده‌ایم بازار سهام می‌تواند به‌دلیل شفافیتی که دارد به‌عنوان یکی از الگوهای مناسب برای رونق اقتصادی کشور موردتوجه قرار گیرد.
کاملا موافق هستم. این گزاره که بازار سرمایه آینه تمام‌نمای شفافیت مالی و سیستم اقتصادی کشور است همچنان حلقه گمشده ماجراهایی است که در حال‌حاضر شاهد آن هستیم. در سال ۱۴۰۰ شاهد سر دادن شعار فسادستیزی از سوی ریاست جمهوری بودیم و همین امر باعث ایجاد امیدواری بسیاری بین قشرهای گوناگون جامعه شد. از همین‌رو انتظار داریم رئیس‌جمهوری نقش موثری ایفا کرده و نسبت به اجرایی کردن شعارهای خود در ماه‌های گذشته اقداماتی جدی و عملیاتی را در دستور کار قرار دهند.
در میان اخبار
از جمله اقداماتی که انتظار می‌رود دولت سیزدهم در جهت بسط و گسترش آن تلاش کند، شفاف‌سازی با هدف مبارزه با فساد است. این موضوع می‌تواند مشکلات زیادی از بازار سهام را نیز حل کرده و دست متخلفان را از این حوزه کوتاه کند.
از سویی هم، استنباط سهامداران از وزیر اقتصاد که از بدنه مجلس انقلابی به دولت راه یافته این است که روحیه فسادستیزی و عدالت‌خواهی ایشان می‌تواند کار مبارزه با فساد و تخلف در حوزه‌های مختلف را تقویت کند. همان‌طور که گفته شد بازار سرمایه نیز یکی از همین حوزه‌هاست و فعالان بورسی نیز انتظار دارند وزیر اقتصاد در این راستا، اهتمام لازم را داشته و اقداماتی قاطع را سامان بخشند.
نباید فراموش کرد بی‌توجهی نسبت به تخلفاتی که در بازار سرمایه در حال رخ دادن است حقوق حدود ۵۰ میلیون سهامدار را بیش از هر زمان دیگری در معرض خطر قرار خواهد داد.
همان‌طور که گفته شد بسیاری از تازه‌واردان بازار به امید وعده‌های سرمایه‌گذاری امن در بورس اقدام به ورود کرده‌اند و حالا توقع دارند هرچه زودتر و جدی‌تر در راستای احقاق حقوق‌شان اقدام شود.
این فضا چه چشم‌اندازی را پیش‌روی بازار سهام ترسیم می‌کند؟
پیش از هرچیز باید دانست ارائه گزارشی دقیق و شفاف از برخوردها و پیگیری‌ها می‌تواند اعتماد را به بازار بازگرداند؛ یعنی اگر سهامداران احساس کنند دولت اراده‌ای جدی برای مبارزه با متخلفان در بورس دارد، حتما حمایت خود را از وزارت اقتصاد و ریاست جمهوری دریغ نخواهند کرد. اما اگر چنین اتفاقی رخ ندهد به نظر می‌رسد اتفاقات نگران‌کننده‌ای در بازار انتظارمان را می‌کشد و ما باید پاسخ این پرسش را بدهیم که اگر روزی اعتماد این سهامداران از بورس رخت بربندد، مشکلاتی برای سیستم تولید و اقتصاد کشور ایران ایجاد نخواهد شد.
باید توجه داشت تبری که در دست بعضی افراد قرار گرفته می‌تواند ریشه و بدنه آسیب‌پذیر تولید و اقتصاد کشور و متعاقبا بازار سرمایه را از جا برکند. آیا سیستم نظارتی در هر بازار برای ایجاد فضای اعتماد و تعادل در بازارها به وجود نیامده است؟
در حال‌حاضر با توجه به خواست مبارزه با تخلفات از سوی سهامداران چه مطالبه‌ای وجود دارد که بتوان آن را به‌عنوان یک خواست عمومی بین سهامداران موردتوجه قرار داد؟
مهم‌ترین مطالبه فعالان بازار سرمایه، محدود کردن دخالت‌های نابخردانه نهادهای ناظر است، فعالان بورس با یک نهاد خودانتظام روبه‌رو هستند که باعث می‌شود هرگونه شکایتی از سوی سهامداران خرد بی‌نتیجه بماند. مسئولان کشور باید بدانند ایجاد فضایی مناسب برای سرمایه‌گذاری در هر بازاری نیازمند وجود اصل اعتماد و امنیت برای سرمایه‌گذاران است. بورس هم از این قاعده مستثنا نیست و در واقع بهترین محل برای اجرای طرح‌های حمایت‌گرانه از تولید و کلیت اقتصاد کشور بورس است.
برخی معتقدند فراز و نشیب در بازارهایی مانند بورس عادی است و اقتصاد نمی‌تواند همواره بورسی داشته باشد که مدام در حال رشد است.
بله همین‌طور است اما باید دانست که در سال‌های متمادی همواره فعالان بازار افت‌وخیزهای بسیاری را دیده‌اند که می‌توان گفت بخشی از جذابیت‌های بازار بوده و برای اهالی بازار کاملا قابل پذیرش است. اما زمانی که این افت‌وخیزها به صورت دستوری و در جهت تامین منافع گروه‌های خاصی ایجاد شود، مشکلات عدیده‌ای به وجود می‌آید که از سوی هیچ‌یک از فعالان پذیرفتنی نیست.
در جایگاه یکی از فعالان قدیمی بازار سرمایه چه مطالبه‌ای از مسئولان امر دارید؟
ناظران بورس به جای کنترل هیجان در بحرانی‌ترین روزهای بورس باعث ایجاد بی‌اعتمادی و خروج پول از بازار سرمایه شدند، این در حالی است که سیستم نظارت بر هر بازاری دارای چارچوب مکتوب بوده اما متاسفانه ناظران بورس ایران ساختار را در ماه‌های گذشته رها کرده و گاهی با قوانین خلق‌الساعه و به صورت لحظه‌ای اقدام به تهدید سهامداران و کارگزاران و جهت‌دهی به بازار می‌کردند.
فعالان بازار سرمایه از تمامی نهادهای نظارتی و قضایی از بالاترین فرد که ریاست رئیس‌جمهوری است و سال‌ها سکاندار ریاست قوه قضاییه بوده انتظار دارند به موضوع نظارت‌های ناقص و دستوری و همچنین سلیقه‌ای در اعمال قوانین بازار سرمایه ورود کرده و نسبت به اصلاح امور متضرران بازار سهام، اقدامات لازم را در دستور کار قرار دهند.
