سال‌ها است بسیاری از جویندگان دارو، پس از آنکه از داروخانه‌های خصوصی، خصولتی و دولتی ناامید شدند و داروهای موردنیاز بیماران خود را در مسیرهای قانونی نیافتند، راهی این بازار ظاهرا زیرزمینی می‌شوند بلکه بتوانند عزیزان خود را درمان کنند.

اگرچه بازار سیاه دارو و ناصرخسرو همواره در حوزه سلامت کشور مطرح بوده اما در یک سال و نیم گذشته، این موضوع شکل نمایان‌تری به خود گرفته و در ماه‌های اخیر و با کاهش میزان اقلام ساده‌ای مثل سرم، این بازار بسیار داغ‌تر از گذشته شده است؛ بازاری که در آن می‌توان هرآنچه در بازار رسمی دارویی کشور نیست، به‌راحتی و البته با چند برابر نرخ خرید. البته دامنه فعالیت سوداگران در این بازار دیگر فقط محدود به خیابان ناصرخسرو نمی‌شود و آنها از همه امکانات از جمله فضای مجازی و اینترنت نیز برای تبلیغ محصولات خود و دعوت از خریداران استفاده می‌کنند.

حالا در شرایطی که روند تزریق رسمی و قطره‌چکانی واکسن در کشور به نیمه راه هم نرسیده و بسیاری از داروهای موردنیاز بیماران کرونایی در داروخانه‌ها یافت نمی‌شود، به‌راحتی می‌توان با یک جست‌وجوی ساده در شبکه‌های اجتماعی، به منابع فروش غیررسمی این داروها دست پیدا کرد؛ حتی برای مثال، یکی از این منابع غیرمجاز فروش دارو در فضای مجازی برای همکار ما درخواست دنبال کردن فرستاده است. اما دلیل رونق این بازار سیاه چیست؟ منابع دارویی آن از کجا تامین می‌شود؟ و چرا نهادهای نظارتی تاکنون نتوانسته‌اند آنها را کنترل کنند؟ برای یافتن پاسخ این پرسش‌ها و پرسش‌های دیگری از این دست با گزارش امروز روزنامه صمت همراه باشید:

ناصرخسرو در فضای مجازی

اگرچه بازار سیاه دارو همچنان نام ناصرخسرو را یدک می‌کشد، اما مدت‌هاست این بازار به فضای مجازی راه پیدا کرده و ردپای عرضه‌کنندگان دارو و تبلیغات آنها در گروه‌های تلگرامی دیده می‌شود. فهرست‌های داروهای اغلب کمیاب -و حالا واکسن کرونا، سرم و رمدسیویر- در این گروه‌ها دست‌به‌دست می‌شود و برعکس داروخانه‌ها، همه این اقلام نیز در صورت پرداخت هزینه بالا قابل تهیه است.

سعید نمکی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که مانند وزرای پیش از خود از روند توزیع دارو در بازار سیاه ناخوشنود است، برای حل مشکل از مردم کمک خواست و اعلام کرد مردم داروها فقط را از داروخانه‌ها تهیه کنند و به فروش دارو در فضای مجازی اعتماد نکنند و در صورت مشاهده عرضه غیرقانونی دارو در فضای مجازی با سامانه ۱۹۰ وزارت بهداشت تماس بگیرند و تخلف را اعلام کنند.البته این هشدارها چنان که باید و شاید کارساز نبود و دلالان و قاچاقچیان دارو به روال قبل داروهای‌شان را می‌فروشند و خریداران ناگزیر از تهیه داروها نیز آنها را

می‌خریدند. طبیعتا در این سیستم عرضه دارو که نظارتی بر آن وجود ندارد، بسیاری از خریداران با کلاهبرداری نیز مواجه شدند و هم دارو را به‌دست نیاوردند و هم سرمایه خود را از دست دادند.

این شکل از عرضه دارو که شاید پیش‌ترها به شکل دستفروشی دارو دیده می‌شد، امروز به صورت شبکه‌‌های تودرتویی دیده می‌شود که هر یک از عرضه‌کنندگان نیز لینک‌های خاص خود از خریدان و توزیع‌کنندگان خردتر را دارند. اما پرسش اینجاست که این داروها از کجای سیستم سلامت کشور به این بازارها نشت می‌کند و در این آشفته بازار نقش نهادهای متولی مانند وزارت بهداشت و سازمان غذا و دارو چیست؟

ناصرخسرو معلول مشکلی اساسی

سیدعلی فاطمی، نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران در این باره در گفت‌وگو با صمت عنوان کرد: ما بارها با مسئولان سازمان غذا و دارو مکاتبه داشته‌ایم و سایت‌ها و کانال‌های فروش دارو را معرفی کرده‌ایم اما همچنان تعداد زیادی از این کانال‌ها و صفحات مجاری در حال فعالیت خود هستند.

فاطمی درباره وضعیت فعلی بازار دارویی کشور تصریح کرد: وضعیت ما در یک سال گذشته بسیار بحرانی‌تر از سال‌های پیش از آن است؛ کمبود دارو بیش از گذشته آزاردهنده شده و صف‌های تشکیل‌شده برای تهیه دارو جلوی داروخانه‌ها حکایت از کمبودهای اساسی در این حوزه دارد. بدیهی است زمانی که کمبود عرضه نسبت به میزان تقاضا وجود داشته باشد، عرضه دارو وارد مسیرهای انحرافی و بازار سیاه نیز می‌شود.

نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران از بازار سیاه دارو در کشور به‌عنوان یک پدیده غیراخلاقی یاد کرد و گفت: البته ناصرخسرو و بازار سیاه تشکیل شده برای دارو خود معلول علتی بزرگ‌تر است و برخورد با عاملان فروش فقط از بین بردن معلول این ماجراست. دولت و نهادهای نظارتی اگر قصد دارند با این موضوع به شکل قطعی برخورد کنند باید علت‌های ریشه‌ای آن را از بین ببرند.

وی در این باره افزود: در کانال‌ها و صفحات مجازی همه نوع اقلام دارویی، از داروهای نسخه‌شده توسط پزشک و داروهای قاچاق خرید و فروش می‌شود. این گروه‌ها در حالی به عرضه اقلام دارویی با قیمت‌های بالا در صفحات خود هستند که همین داروها در نظام رسمی توزیع دارو و داروخانه‌ها کمیاب است. اما اگر سیاست‌گذاری‌های دارویی کشور به‌درستی انجام می‌شد و دارو به اندازه کافی در داروخانه‌ها وجود داشت آیا باز هم بیماران برای تهیه دارو به ناصرخسرو و فروشندگان غیرقانونی مراجعه می‌کردند؟‌

فاطمی تاکید کرد: کشور ما در این سال‌ها و در مقاطع مختلف با کمبودهای گوناگون در اقلام اساسی و ضروری مواجه بوده و حتی توانسته برای مدتی فقدان آنها را تحمل کند اما موضوع دارو و اقلام دارویی بسیار متفاوت است زیرا نمی‌توان از بیماری که درد می‌کشد و خطر مرگ او را تهدید می‌کند، درخواست تحمل و صبر برای رفع کمبود دارو کرد. البته این مشکل سال‌هاست در بسیاری از کشورها حل شده است و برنامه‌ریزی‌های اصولی سبب شده تا برای دارو نیز مانند کالاهای اساسی دیگر ذخیره استراتژیک در‌نظر گرفته شود اما در ایران همواره تولید دارو به اندازه مصرف بوده و هر تغییر و تحول کوچکی منجر به بروز کمبود و بحران درباره داروهای مختلف می‌شود.

نایب‌رئیس انجمن داروسازان ایران در ادامه درباره تاثیر وجود نداشتن استراتژی صحیح در نظام دارویی کشور نیز عنوان کرد: وقتی یک شرکت سرم‌سازی که تولید ۴۰ درصد از سرم کشور را برعهده دارد با مجوز وزارت بهداشت، برای ریکاوری از خط تولید خارج می‌شود و برای جایگزینی آن تدبیری اندیشیده نمی‌شود، بروز چنین مشکلاتی در کشور طبیعی است و جای تعجب ندارد که وقتی کشور درگیر همه‌گیری کروناست، یک سرم معمولی ۱۶ تا ۱۷ هزار تومانی، با نرخ ۲۵۰ هزار تومان فروخته شود. کمبود عرضه می‌تواند بسترهای لازم برای سوداگری را فراهم کند.

وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود به موضوع نشت داروها و واکسن‌ها به بازار سیاه دارو اشاره و عنوان ‌کرد: بخش دولتی در این سال‌ها زحمات فراوانی را برای نظام سلامت کشور کشیده است اما نشت دارو و واکسن‌هایی که تولی‌گری آنها برعهده دولت بوده نشان داد دولت گاهی متمایز از این نوع فعالیت بخش خصوصی نیست و نباید در هر کمبود و مشکلی همه پیکان اتهام را به سمت بخش خصوصی بگیرند. گزارش‌های رسانه ملی نشان می‌دهد واکسن تقلبی توسط برخی کارکنان مراکز بهداشت تهیه و به مردم فروخته شدند؛ داروها از همین سیستم نشت کرده‌اند و آنچه امروز در برخورد با بازار سیاه دارو با آن مواجهیم، نه‌تنها نتیجه سوداگری بخش خصوصی که به دلیل سیاست‌گذاری‌های اشتباه حوزه سلامت بوده است.

فاطمی در پایان گفت: متاسفانه مشاهدات میدانی و ادامه فعالیت‌های این گروه‌ها و سوداگران دارو نیز نشان می‌دهد برخوردهای قانونی و قضایی با متخلفان این حوزه جوابگو نبوده و همچنان درخواست ما از نهادهای ذی‌ربط این است در شرایطی که کشور با تحریم و کمبود جدی دارو مواجه است، نظارت و برخورد‌های قانونی در این زمینه با جدیت بیشتری دنبال شود؛ انتظار ما از دولت جدید این است که بتواند با اندیشیدن تدابیر جدی‌تر، نسبت به تولید دارو و ساماندهی نظام عرضه و تقاضای دارو بپردازد تا در آینده شاهد چنین وضعیتی در کشور نباشیم.

باید به عرضه و تقاضا برگردیم

محمود نجفی‌ عرب، عضو سندیکای صاحبان صنایع دارویی کشور در گفت‌وگو با صمت درباره وضعیت حضور داروهای مورد نیاز بیماران در بازار سیاه اظهار کرد: این یک اصل کلی است که وقتی عرضه کم می‌شود و تقاضا افزایش می‌یابد، سیستم به سمت تشکیل بازار سیاه پیش می‌رود و ما باید برای برخورد با پدیده‌هایی مانند ناصرخسرو نظام عرضه و تقاضا را مبتنی‌بر نیاز جامعه شکل دهیم.

نجفی‌ عرب با بیان این نکته که مشکل بازار سیاه دارو مربوط به امروز و دیروز نیست، تاکید کرد: این مشکلات از سال‌های گذشته بوده اما بروز همه‌گیری ویروس کرونا و موج‌های مختلف آن این موضوع را پررنگ‌تر از گذشته نمایان کرده است. وقتی داروسازان ما در حوزه تولید با مشکلات فراوان و بروکراسی‌های اداری دست‌‌و‌پاگیر برای تهیه مواد اولیه، تامین ارز و مشکلات تحریمی روبه‌رو هستند، تقاضا بر عرضه چیره می‌شود و بازار را به سمت تشکیل بازار سیاه سوق می‌دهد. وی در این باره افزود: سندیکا پیش از این کمبود برخی از داروها را هشدار را داده و به مشکلات این صنعت اشاره کرده بود و اگر پیش از بروز بحران‌های فعلی به آن پرداخته می‌شد، می‌توانستیم به شکل ساده‌تری از وضعیت فعلی گذر کنیم.

این کارشناس بازار دارو تاکید کرد: هرگاه در‌مورد داروی خاصی دچار کمبود شده‌ایم، آن دارو سر از ناصرخسرو درآورده و با قیمت‌های بالا به خریداران عرضه شده است. در به‌هم خوردن تعادل عرضه و تقاضا نیز نمی‌توان امید داشت که نظارت و ضرب و زور بتوان دارو را در مسیر قانونی نگاه داشت و در هر حال سوداگران راهی برای حضور موفق در بازار سیاه دارو می‌یابند.

نجفی عرب تاکید کرد: اگر دولت به دنبال موفقیت در نظام عرضه دارو در کشور است، باید در مسیر درست قدم بردارد. گلوگاه‌هایی مانند تامین ارز را برای تهیه مواد اولیه مورد نیاز تولیدکنندگان بردارد و به جای مسیر پردردسر ارز ۴۲۰۰ تومانی، به آزادسازی ارز دارو بپردازد تا واردات مواد اولیه و تولید مسیر واقعی خود را پیدا کند.

وی در این باره افزود: دولت به جای اختصاص ارز ۴۲۰۰ تومانی به تولیدکننده و زیر فشار قرار دادن این بخش، می‌تواند مابه‌التفاوت نرخ واقعی ارز و ارز ترجیحی را به انتهای زنجیره و خود مصرف‌کننده اختصاص دهد و از این طریق بسیاری از مشکلات موجود را برطرف کند.

نجفی عرب در پایان گفت: البته در حل مشکلاتی مثل تشکیل بازار سیاه دارو، دولت می‌توانست در این سال‌ها از ظرفیت‌های موجود در بخش خصوصی نیز استفاده کند تا مثلا در موضوع واکسن، واردات به شکل مطلوب انجام شود و در اختیار وزارت بهداشت قرار گیرد تا متقاضیان را گرفتار بازار سیاه، قیمت‌ها گزاف و واکسن‌های تقلبی نکند.

دور را به سوداگران ندهیم

مشکلات در حوزه دارو همیشه وجود داشته است؛ همواره کارشناسان درباره آن هشدار داده‌اند و همواره دست‌‌اندرکاران آن را پشت گوش انداخته‌اند. در این سال‌ها خطر کمبود دارو با در‌نظر گرفتن وضعیت تحریمی و خاص ایران همواره حس می‌شد اما تا زمانی که همه‌گیری ویروس کرونا به کشور نزد و پلنگ خفته کمبود دارو را بیدار نکرد، کمتر توجهی به این موضوع شد.‌ حالا درست زمانی به یاد رفع کمبودها در این زمینه افتاده‌ایم که در دل بحران هستیم و دلالان و قاچاقچیان دارو در ناصرخسرو و شبکه‌های مجازی در حال گوش‌بری از متقاضیان دارو هستند.

بنابراین دولت سیزدهم اگر قصد دارد نظام سلامت کشور را تکانی بدهد باید تمرکز خود را بر تامین کافی داروی مورد نیاز کشور در کوتاه‌مدت و تحقق خودکفایی و تولید میزان مناسب از دارو در بلندمدت قرار دهد تا در بروز موارد مشابه، واسطه‌‌ها و سوداگران سکان نظام دارویی کشور را در اختیار نگیرند.