کارشناسان معتقدند استفاده از ظرفیت وزارتخانه‌ها و سازمان‌های اجرایی در خارج کشور به‌عنوان خانه‌های نوآوری و فناوری برای صادرات محصولات دانش‌بنیان و همکاری‌های فناورانه، از جمله اقداماتی است که علاوه بر معاونت علمی و فناوری، بهتر است از سوی دیگر نهادهای دولتی مرتبط هم موردبررسی قرار گیرد. گفتنی است خانه‌هایی که به‌عنوان مرکز توسعه صادرات محصولات دانش‌بنیان شناخته شده و در کشورهایی مانند چین، سوریه، روسیه، ترکیه و کنیا راه‌اندازی شده‌اند، در سال جاری در چند کشور دیگر نیز ایجاد خواهند شد. صمتدر این گزارش به بررسی اهمیت صادرات محصولات شرکت‌ها دانش‌بنیان در کشورهای موردتقاضا پرداخته است.

نسخه شفابخش اقتصاد

یکی از موارد مهم در اقتصاد مقاومتی، اقتصاد دانش‌بنیان است و به عبارتی اقتصاد دانش‌بنیان به‌عنوان پیشرانه اقتصاد مقاومتی مطرح می‌شود. در این میان، صنعت برای رونق و توسعه بیشتر و برای اینکه در راستای اقتصاد مقاومتی قرار بگیرد، نیازمند علم و فناوری است که شرکت‌های دانش‌بنیان در این زمینه می‌توانند نقش کمک‌کننده و تسهیلگر داشته باشند. از آنجا که تنها نسخه شفابخش اقتصاد بیمار کشور، روی آوردن به اقتصاد مقاومتی است و به‌دلیل سهم عمده و مهم شرکت‌های دانش‌بنیان در تحقق این نوع اقتصاد، حمایت و اعتماد بیشتر به این شرکت‌ها می‌تواند به اقتصاد مقاومتی، نجات و سربلندی بیشتر کشور کمک کند. این موضوع در کنار اهمیتی که رهبر معظم انقلاب با نام‌گذاری امسال به‌نام تولید، اشتغال‌آفرین و دانش‌بنیان مطرح کردند، بر توجه بیشتر به این شرکت‌ها و فعالیت‌ها افزود، به‌گونه‌ای که کمتر نشستی برگزار می‌شود که بخشی از آن نشست به این موضوع مربوط نباشد. بر همین مبنا توجه به صادرات محصولات دانش‌بنیان، یکی از رویکردهای مهم توسعه اقتصاد دانش‌بنیان در شرایط اوج‌گیری تحریم‌هاست.

گره‌گشایی از صادرات دانش‌بنیان

وزیر امور اقتصادی و دارایی در جلسه شورای گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی اظهار کرد: با وجود اینکه فعالان اقتصادی، تولیدکنندگان و صادرکنندگان در صف اول اقتصاد حتما با چالش‌هایی مواجه هستند و آن‌قدر که شایسته آنهاست، پشتیبانی‌های اقتصادی ممکن است نصیب آنها نشود و کوتاهی‌های در نظام بانکی و اداری در پشتیبانی از تولیدکنندگان و صادرکنندگان باشد، اما همیشه این جلسات برای گره‌گشایی بوده و مسیر اصلاحات آینده را از طریق همین گفت‌وگوی دولت و بخش خصوصی شناسایی کردیم.

به‌گزارش ایرنا، سیداحسان خاندوزی افزود: اگرچه انباشتی از مسائل و مشکلات وجود دارد و اصلا هم جای انکار نیست اما امروز بخش خصوصی مطمئن است که دولت به جهت‌گیری خود برای تسهیل محیط کسب‌وکار و روان کردن فعالیت‌های تولیدی و صادراتی ادامه داده و با بخش خصوصوی همراه و همسو است.

وی خاطرنشان کرد: اگر در تمام بخش‌های اقتصادی بر حرکت به سمت دولت الکترونیک بر اقتصاد مبتنی بر نظامات دانش‌بنیان متمرکز می‌شویم، به این خاطر است که بتوانیم در مجوزها به جای اینکه بخش خصوصی گرفتار باشد، از طریق درگاه ملی مجوزها، آن مسائل را حل‌وفصل کنیم.

خاندوزی همچنین درباره عوارض صادراتی اظهار کرد: پس از ماجرای اخیر روسیه و اوکراین تقریبا تمام اقتصادهایی که وضعیت باثباتی داشتند، تمهیدات ویژه و اضطراری فوریتی در پیش گرفتند و بسیاری از کشورها قطع صادرات خود را اعلام کردند در بسیاری از محصولات درباره تعرفه‌ها، نظامات جدید و شدیدی را اعمال کردند.

وزیر امور اقتصادی و دارایی یادآور شد: تلاش ما در دولت این بود و موفق هم شدیم. حال نباید به سمت ممنوعیت صادرات برویم و اگر می‌خواهیم هزینه منفعت فعال اقتصادی را تغییر دهیم که بیشتر به داخل عرضه کنند تا بازار خارجی باید با مکانیسم‌های بازاری انجام دهیم و بگذاریم خودش انتخاب کند و قراردادش را با واردکننده خارجی و صادرکننده ایرانی قراردادها فسخ نشود و ممنوعیت برای صادرات ایجاد نکنیم.

صادرات دانش‌بنیان‌ها در اولویت برنامه‌های تجاری

سیدرضا فاطمی‌امین، وزیر صنعت، معدن و تجارت در حاشیه دیدار با معاون نخست‌وزیر و همچنین وزیر انرژی و معادن کوبا در جمع خبرنگاران گفت: بیش از ۳۰ زمینه همکاری در حوزه‌هایی از جمله مس، لوازم‌خانگی، دارو، تجهیزات پزشکی و... برای افزایش مراودات تجاری دو کشور آماده شده که در این جلسه موردبررسی و تبادل‌نظر قرار گرفت.

فاطمی‌امین با اشاره به دستاوردهای کوبا در حوزه زیست‌فناوری بیان‌کرد: همکاری‌های مشترکی نیز میان ایران و کوبا در حوزه‌های زیست‌فناوری وجود داشته است. ما از کوبایی‌ها برای بازدید از یک نمایشگاه صنایع دانش‌بنیان دعوت کرده‌ایم که مورد استقبال آنها قرارگرفته است و هیات کوبایی با چند شرکت تجهیزات پزشکی و دارویی دیدار و گفت‌وگو خواهند داشت.

صادرات ۵۰ درصدی به افریقا

سیدروح‌الله لطیفی، سخنگوی گمرک ایران نیز در این‌باره به صداوسیما گفت: همان‌طور که در گراف‌ها نشان دادید، به کشورهای افریقایی در سال ۱۴۰۰ از بین ۵۵ کشور افریقایی به حدود ۵۰ کشور صادرات داشته‌ایم و از نظر تعداد در حوزه صادرات این میزان خوب است اما از لحاظ حجم، این حجم صادرات مطلوب نیست و فقط ۲ و نیم درصد از کل صادرات سال ۱۴۰۰ به کشورهای افریقایی بوده است و این میزان وسعت جغرافیایی و جمعیتی و نزدیکی به جمهوری اسلامی ایران ا در مقایسه با امریکای لاتین یا اقیانوسیه می‌سنجیم، این شاید به خاطر حمل‌ونقل مباحث دیگر شاید متفاوت باشد اما قرابت‌های فرهنگی، روانی و حتی قومی در بعضی از این کشورها و بحث مذهبی در برخی از این کشورهای افریقایی بیشتر از این می‌طلبد.

وی افزود: سال گذشته ۲ میلیون و ۵۲۶ هزار و ۳۹۹ تن کالا به ارزش یک میلیارد و ۱۹۹ میلیون و ۴۴۲ هزار و ۱۵۰ دلار صادرات به کشورهای افریقایی بوده است.  همچنین نیجریه، موزامبیک ، کنیا، سودان ، الجزایر، تانزانیا ، سومالی، ساحل عاج در بهرست این بازارهای صادراتی قرار دارد.

حل مشکلات صادراتی شرکت‌های‌دانش‌بنیان

افشین کلاهی، رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی با بیان اینکه در ۱۰ سال گذشته موضوع توجه بیشتر به محصولات دانش‌بنیان و صادرات آن مطرح بوده، اظهارکرد: در این مدت شاهد اتفاقات و تحولات خوبی در این زمینه بودیم و نهادهای سیاست‌گذار در این بخش حمایت‌های مناسبی را انجام داده‌اند.کلاهی ضمن بیان این مطلب افزود: ۷ هزار شرکت دانش‌بنیان طی این مدت فعالیت خود را آغاز کرده‌اند و در حال خدمات‌رسانی هستند که توانستند صادرات یک میلیارد دلاری را رقم بزنند و ۳۰۰ هزار میلیارد تومان نیز درآمد داشته‌اند.کلاهی با اشاره به نام‌گذاری امسال به‌نام «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال آفرین» خاطرنشان کرد: در این شرایط، زمان مناسبی فراهم شده تا شرکت‌هایی که در زیست‌بوم فناوری فعالیت می‌کنند، دست به اقدامات بزرگ‌تری بزنند.وی تصریح کرد: به دور از هرگونه اقدامات احساسی می‌توان زمینه را برای بزرگ‌تر کردن شرکت‌ها یا ایجاد همکاری‌های دوجانبه فراهم کرد تا با همکاری و سرمایه‌گذاری‌های بیشتر، شاهد رشد تولید نوآوری و فناوری و صادرات آنها در این بخش باشیم.رئیس کمیسیون کسب‌وکارهای دانش‌بنیان اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران با بیان اینکه باید برنامه‌ریزی‌ها به‌گونه‌ای باشد که آثار توسعه در بخش دانش‌بنیان‌ها را در جامعه لمس کنیم، تاکید کرد: در صورت تحقق شعار سال، به‌زودی شاهد چند برابر شدن صادرات این محصولات خواهیم بود که البته با بهبود روابط خارجی سرعت بیشتری خواهد گرفت. وی افزود: باید هدف‌گذاری بر این مبنا باشد که بخشی از زنجیره تامین جهان قرار بگیریم که با همکاری‌های مشترک با شرکت‌های بزرگ اقتصادی در دنیا محقق خواهد شد.

افزایش صادرات با کمک دانش‌بنیان‌ها

مدیرکل دامپزشکی استان اصفهان نیز با بیان اینکه دامپزشکی در حوزه شرکت‌های دانش‌بنیان می‌تواند برای فعالان این حوزه بستر بسیار مناسبی فراهم کند، افزود: در زمینه تجهیزات حوزه دامپزشکی با حمایت‌هایی که شده، شماری از شرکت‌های دانش‌بنیان دستگاه‌های سونوگرافی و رادیولوژی پرتابل و نیز لوازم جراحی تولید کردند.

شهرام موحدی با بیان اینکه تولید تجهیزات دامپزشکی باید ادامه یابد، خاطرنشان کرد: این تجهیزات تولید شده توسط دانش‌بنیان‌ها به لحاظ صادراتی نیز بی‌تردید بازار خوبی خواهند داشت.

موحدی به فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه فرآوری فرآورده‌های خام دامی اشاره کرد و گفت: پیش‌تر بسیاری از فرآورده‌های خام دامی یا قابلیت صادرات نداشتند یا ارزش‌افزوده‌ای ایجاد نمی‌کردند و حتی به‌دلیل اینکه قابلیت صادرات نداشتند نمی‌توانستیم استفاده داخلی هم از آنها داشته باشیم و امحای آنها نیز مشکل زیست‌محیطی ایجاد می‌کرد اما اکنون در حوزه دانش‌بنیان این‌ها را فرآوری کرده و به ارز تبدیل کرده‌ایم. وی اضافه کرد: بیش از ۳۰ میلیون دلار فرآورده‌های خام دامی در سال ۱۴۰۰ از استان اصفهان صادر شده که بسیاری از این محصولات نتیجه فعالیت شرکت‌های دانش‌بنیان بودند و این رقم عدد بسیار خوبی است و بی‌شک تولید دانش‌بنیانی فضای مناسبی خواهد بود اگر تحریم‌های ظالمانه برداشته شود. مدیرکل دامپزشکی استان اصفهان درباره برنامه‌های این سازمان در حوزه دانش‌بنیان در سال جاری نیز ابراز کرد: مسائل و مشکلات خود را طی جلساتی در سال گذشته و امسال به دانش‌بنیان‌ها انتقال داده‌ایم و اگر این تعاملات بیشتر شود، اتفاقات خوبی در حوزه دامپزشکی خواهد افتاد.

سخن پایانی

صادرات محصولات دانش‌بنیان با فناوری بالا به‌دلیل نقش تاثیرگذار در ایجاد ارزش‌افزوده و ارزآوری، برای اقتصاد ملی کشورهای در حال‌توسعه بسیار با اهمیت تلقی می‌شود. ضمن اینکه نتایج فعالیت‌های این صنایع به دیگر بخش‌های اقتصادی منتقل می‌شود و به افزایش بهره‌وری و گسترش کسب‌وکار می‌انجامد. براساس دیدگاه بسیاری از صاحب‌نظران اقتصادی، آینده تحولات اقتصادی در گرو بسط فعالیت‌های دانش‌محور، ایجاد نوآوری در محصولات و گسترش و نفوذ آن در تمامی عرصه‌های تولیدی و صادراتی خواهد بود. در پژوهش حاضر، سیاست کشورهای توسعه‌یافته و در حال‌توسعه در زمینه توسعه صادرات محصولات دانش‌بنیان با فناوری بالا با استفاده از مدل داده‌های پنل برای دوره زمانی ۲۰۱۵-۱۹۹۵ و با توجه به متغیرهای قیمتی و غیرقیمتی، عوامل مؤثر بر صادرات محصولات دانش‌بنیان با فناوری بالا مورد آزمون قرار می‌گیرد. نتایج پژوهش نشان داد متغیرهای سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی، نرخ ارز موثر واقعی، درجه بازبودن اقتصاد و شاخص حکمرانی در هر دو گروه از کشورها بر صادرات محصولات دانش‌بنیان با فناوری بالا تاثیر مثبت و معنادار دارند و زیرساخت‌های اطلاعات و ارتباطات تنها در گروه کشورهای توسعه‌یافته بر صادرات محصولات دانش‌بنیان مؤثر بوده و در کشورهای در حال توسعه بی‌معنی است.