فرسودگی و نبود تعداد کافی وسایل حمل‌ونقل از جمله این مشکلات است. در این بین، اتوبوس، از وسایل پرمخاطب حمل‌ونقل عمومی است که روزانه مسافران زیادی را جابه‌جا می‌کند، اما این روزها، به‌دلیل نبود تعداد کافی اتوبوس، بسیاری از شهروندان به‌دردسر افتاده و زمان زیادی را در ایستگاه‌ها به‌انتظار می‌نشینند. مدتی است، زمزمه ورود اتوبوس‌های جدید به ناوگان حمل‌ونقل عمومی شهری شنیده می‌شود که این تصمیم در راستای نارضایتی شهروندان از کمبود و فرسودگی اتوبوس‌های شهری است.

صمت در این گزارش به بررسی واردات اتوبوس‌های جدید پرداخته است.

ورود اتوبوس به ناوگان حمل‌ونقل شهری

بسیاری از شهروندان، از وضعیت ناوگان اتوبوسرانی شکایت‌های بسیاری دارند. کمبود اتوبوس‌های شهری سبب شده تا استفاده‌کنندگان از این وسیله حمل‌ونقل عمومی مشکلات بسیاری را متحمل شوند. تهران با کمبود چندهزار اتوبوس دست و پنجه نرم می‌کند و اتوبوس‌هایی که در حال‌ حاضر مشغول خدمت‌رسانی هستند، چند سالی می‌شود که عمرشان به‌پایان رسیده است، اما با همین دست و پنجه نرم کردن‌ها به حیات خود ادامه داده‌اند. به‌گفته بسیاری از شهروندان و طبق شواهد میدانی، شهروندان در بعضی ایستگاه‌ها، ۲۰ دقیقه‌ای را، برای ورود اتوبوس منتظر مانده‌اند و این اتفاق به‌صورت روزانه تکرار می‌شود و این ماجرا حکایت از مشکلات سیستم حمل‌ونقل شهری دارد. سهم صنعت حمل‌ونقل از تحولات انقلاب صنعتی، ایجاد موتورهای بخار بود. اختراع این نوع موتور مصادف شد با ایجاد ریل‌های چوبی در زیرساخت‌های شهری و لکوموتیوهایی که می‌توانست ۱۵ مسافر را جابه‌جا کند. لندن‌نشینان، شهروندانی بودند که برای نخستین‌بار در جهان شاهد این تحول شدند، به این ترتیب، سرعت در حمل‌ونقل افزایش یافت و حداکثر سرعت آن به ۳۵ کیلومتر در ساعت رسید.  نخستین اتوبوس‌های حمل‌ونقل مونتاژشده در سال ۱۲۹۰ هجری شمسی در تهران آغاز به کار کرد. در آن سال، همچنان تعداد درشکه‌های فعال در سیستم حمل‌ونقل حدود ۵۰۰ دستگاه بود و تنها حدود ۵ درصد جابه‌جایی مسافر توسط اتوبوس‌ها انجام می‌گرفت. در سال ۱۲۹۸ و در زمان صدارت وثوق‌الدوله، نارضایتی مردم از حمل‌ونقل عمومی افزایش یافت و دولت مصمم شد با ایجاد یک اداره به سازماندهی و نظم بخشیدن به حمل‌ونقل شهری بپردازد که پس از مدت‌ها بررسی این اداره در شهرداری (بلدیه) پایه‌گذاری شد. در سال ۱۳۲۰، تعداد ۱۰۰ دستگاه اتوبوس در شهر تهران کار می‌کرد که حدود ۹۰ دستگاه بنز بود و ۱۰ سال بعد در سال ۱۳۳۰، اتوبوس‌های زایس روسی وارد ایران شد که در سال ۱۳۳۱ اجازه فعالیت شرکت‌های خصوصی حمل‌ونقل هم صادر شد. در سال ۱۳۳۱، برای ساماندهی وضعیت ناوگان اتوبوسرانی، قانون تاسیس شرکت واحد اتوبوسرانی با سرمایه‌ای حدود ۳۰۰ میلیون ریال تصویب شد. در سال ۱۳۴۸ بود که نخستین اتوبوس 2 طبقه در ایران مونتاژ و مشغول به کار شد و روز به روز با افزایش جمعیت و تقاضای بیشتر، حجم کار نیز فزونی می‌یافت که لازمه آن افزایش نیروی متخصص و فضای مناسب بود.

مشکل کمبود اتوبوس، همه‌گیر است

معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: موضوع حمل‌ونقل یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین موضوعات مدیریت شهری است که براساس نظرسنجی‌های انجام‌شده در ۸۰ درصد شهرهای بزرگ دنیا، حمل‌ونقل جزو دغدغه‌های شهروندان است.

شفیعی با بیان اینکه در شهر تهران نیز حساسیت حمل‌ونقل عمومی بالا است، گفت: اگر برای لحظه‌ای روند خدمت‌رسانی با مشکل مواجه شود، خواهیم دید که در عرض چند دقیقه، نظم شهر دچار آشفتگی‌های بسیاری خواهد شد.

وی ادامه داد: اتوبوس یکی از پراستفاده‌ترین و پرمخاطب‌ترین وسایل حمل‌ونقل عمومی در بسیاری از شهرهای کشور از جمله تهران است. باوجود اهمیت وسایل عمومی، همچنان در تهران، کمبود ۳۵۰۰ دستگاه اتوبوس در ناوگان اتوبوسرانی احساس می‌شود. برای حل این دست از مشکلات، راهکاری متعددی عنوان شده که یکی از آنها واردات اتوبوس‌های دست دوم است. علاوه بر واردات اتوبوس‌های دست دوم، در نظر داریم اتوبوس‌های جدیدی نیز خریداری کنیم.

هزینه بالای نگهداری ناوگان

مجتبی شفیعی با بیان اینکه هزینه نگهداری ناوگان اتوبوسرانی از هزینه خرید اتوبوس‌های کم‌کارکرد بیشتر است، گفت: یکی از مسیرهای توسعه ناوگان اتوبوسرانی، همکاری با بخش خصوصی است. چندی پیش، بخش خصوصی اعلام کرد که می‌تواند اتوبوس‌هایی را که دارای حداقل ضوابط و استانداردهای آلایندگی از نظر کیفیت و مکانیک هستند، وارد کشور کند.

معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران با بیان اینکه واردات اتوبوس‌های دست دوم یکی از راهکارهای پیشنهادی بخش خصوصی برای تکمیل ناوگان حمل‌ونقل عمومی است، گفت: شرکت‌های خصوصی اتوبوسرانی، لیست متنوعی از اتوبوس‌های دست دوم را در اختیار معاونت قرار دادند که یکی از کشورهای مبدأ برای واردات اتوبوس‌های موردنظر کشور آلمان بود. این اتوبوس‌ها استانداردهای زیست‌محیطی لازم را دارا هستند و کیفیت آنها بهتر از اتوبوس‌های فعلی خواهد بود. براساس برنامه‌ریزی‌های انجام‌گرفته در گام نخست، ۵۰ دستگاه اتوبوس از کشور آلمان وارد گمرک شده که فرآیند ترخیص آنها نیازمند زمان است. با طی کردن فرآیند ترخیص، این اتوبوس‌ها به‌سرعت وارد چرخه حمل‌ونقل عمومی خواهند شد.

معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران گفت: موضوع واردات اتوبوس‌های دست دوم با انتقاد برخی کارشناسان، مواجه شده است. این گروه ورود شهرداری به موضوع واردات اتوبوس را موردانتقاد قرار داده و معتقد است، دست دوم بودن اتوبوس‌های وارداتی از دیگر اشکالات این طرح است. به‌باور این گروه، شهرداری باید از هر راه ممکن برای خرید اتوبوس نو استفاده کند.

وی گفت: بنابراین، باتوجه به شرایط موجود، نباید نگران اتوبوس‌های وارداتی دست دوم با ۴ سال کارکرد باشیم، آن هم اتوبوس‌هایی که از یک کشور توسعه‌یافته و با کیفیت بالا وارد ناوگان حمل‌ونقل می‌شود.

اورهال ناوگان اتوبوسرانی

مجتبی شفیعی درباره تعداد اتوبوس‌هایی که قرار است اورهال نیز شوند، گفت: در حال‌ حاضر ۲۳۰۰ دستگاه اتوبوس قابل اورهال در شهر تهران وجود دارد. امسال اورهال ۲۳۰۰ دستگاه اتوبوس محقق نخواهد شد، اما پیش‌بینی و هدف‌گذاری ما، تعداد ۱۴۰۰ دستگاه است.

ورود اتوبوس برقی از مهر

معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران درباره اتوبوس‌های برقی گفت: اتوبوس‌های برقی از اوایل مهر، وارد خطوط بهره‌برداری می‌شوند.

شفیعی در ارتباط با راه‌اندازی اتوبوس‌های برقی افزود: پروژه واردات اتوبوس‌های برقی، نسبت به دوره‌های گذشته بسیار متفاوت بوده و نخستین پروژه‌ای است که بخش خصوصی به آن ورود کرده و می‌خواهد ۵۰ دستگاه اتوبوس برقی را وارد شهر تهران کند.

معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران ادامه داد: هر دستگاه اتوبوس برقی، کمابیش۱۰ میلیارد تومان نرخ دارد. باتوجه به اینکه ورود اتوبوس‌های برقی به پایتخت نخستین تجربه محسوب می‌شود، فرآیند امور اداری آنها طولانی‌تر شده، چرا که پیش از این چنین تجربه‌ای وجود نداشته است.

شفیعی گفت: مرحله اول که شامل ۴ دستگاه اتوبوس برقی است، وارد کشور شده و در حال مونتاژ همین ۴ دستگاه اتوبوس هستیم.

معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران افزود: در گذشته، ۴۸۰۰ اتوبوس فعال در پایتخت وجود داشته است، اما به‌دلیل آنکه حمایتی از آنها نشد، تعدادشان کاهش یافت و در حال ‌حاضر اتوبوس‌های فعال پایتخت به ۲۳۰۰ دستگاه رسیده است.

افزایش تقاضا و مشکل عرضه ادامه دارد

نائب رئیس شورای شهر تهران در ارتباط با خرید اتوبوس‌های دست دوم در گفت‌وگو با صمت اظهار کرد: در حال‌ حاضر، مدیریت شهری با افزایش تقاضا و مشکل عرضه در خدمات حمل‌ونقل عمومی مواجه است که در این شرایط، فقط واردات اتوبوس‌های دست دوم راهگشای مشکل است.

پرویز سروری درباره چرایی اهمیت موضوع خرید اتوبوس‌های دست دوم بیان کرد: اگر اتوبوس جدیدی به کشور وارد نشود، به‌طورقطع جابه‌جایی شهروندان با مشکل مواجه خواهد شد. وی افزود: اگر عمر مفید اتوبوس‌های دست دوم خارجی ۱۰ سال باشد و در حال ‌حاضر ۵ سال از عمر آنها گذشته باشد، می‌توان به‌جای خرید هر دستگاه اتوبوس نو به مبلغ ۵ میلیارد تومان، ۵ دستگاه اتوبوس به مبلغ یک میلیارد تومان خریداری کرد. نائب رئیس شورای شهر تهران ضمن اشاره به مخالفان واردات اتوبوس‌های کارکرده گفت: برخی از افراد، نظرهای غیرکارشناسی در ارتباط با واردات اتوبوس می‌دهد. به‌نظر بنده، این افراد مخالف منافع مردم سخن می‌گویند.

عامل کمکی

سروری، واردات اتوبوس‌های دست دوم را به‌عنوان یک عامل کمکی در این شرایط عنوان کرد و گفت: باید به زمانی برسیم که درآمدهای شهرداری اجازه تکمیل ناوگان را بدهد و حداقل اتوبوس‌های ناوگان را به تعداد ۴ سال گذشته یعنی ۶ هزار دستگاه اتوبوس برسانیم. پرویز سروری ادامه داد: باید اجازه داد تا از اتوبوس‌های دست دوم به‌عنوان یک امر کمکی استفاده شود، تا پس از ایجاد امکان مالی، اتوبوس‌های نو خریداری شوند. این عضو شورای شهر تهران تاکید کرد: تفاوت هزینه اتوبوس دست دوم با نو، امکانی را برای مدیریت شهری فراهم می‌کند که بتواند حمل‌ونقل را ساماندهی و ناوگان را تقویت کند. سپس با منابع مالی ایجادشده، اتوبوس‌های نو خریداری و اتوبوس‌های دست دوم خارج شود.

وی ادامه داد: عده‌ای گفته‌اند این اتوبوس‌ها استانداردهای لازم برای ورود به شهر را ندارند، در حالی که اگر اتوبوس‌های دست دوم خارجی، استانداردهای لازم را نداشتند، شورای شهر به‌طورحتم از ورود آنها جلوگیری می‌کرد.

مخالفان چه می‌گویند

پروژه واردات اتوبوس‌های دست دوم، گویا مخالفان جدی دارد که از جمله آنها می‌توان به تشکری‌هاشمی، عضو شورای شهر تهران اشاره
کرد.

تشکری هاشمی در گفت‌و گو با برنا گفته بود: پیش‌تر هم گفته‌ایم که اصولا خرید و واردات اتوبوس دست دوم، نه‌تنها به‌لحاظ فنی مقرون به صرفه نیست، بلکه در شأن مردم ایران هم نیست که خودرو کارکرده کشور دیگری را مورداستفاده قرار دهند و باید از تولیدات داخلی استفاده کنیم.

تشکری‌هاشمی حمایت از تولید داخلی را وظیفه‌ای همگانی دانست و افزود: اتوبوس‌های تولید داخل، استانداردهای اجباری کشور را دریافت کرده‌ و خوشبختانه صنعتگران ما توانسته‌اند به دانش فنی تولید موتور و سایر قطعات اصلی اتوبوس دست پیدا کنند.

سخن پایانی

فرسودگی و کمبود ناوگان حمل‌ونقل شهری، بسیاری از شهروندارن را با مشکلات اساسی مواجه کرده است. صف‌های طولانی و تراکم جمعیت بالایی که در ایستگاه‌های اتوبوس مشاهده می‌کنیم، نشان می‌دهد مدت زمان انتظار برای ورود اتوبوس به ایستگاه طولانی شده است. شهروندان، اتوبوس را به‌منظور سهولت در جابه‌جایی، اولویت خود قرار می‌دادند، اما این روزها و باتوجه به وضعیت موجود و تاخیر در ورود اتوبوس‌ها به ایستگاه، استفاده‌کنندگان از این وسیله حمل‌ونقل عمومی روند کاهشی داشته است. مدیریت شهری در بخش حمل‌ونقل عمومی، تاکنون توانایی‌های لازم را نداشته است، در صورتی که سیستم حمل‌ونقل عمومی در شهرها از اهمیت بالایی برخوردار است، اما گویا سیستم مدیریت شهری در تهران تاکنون چندان توجهی به آن نداشته است. با این وجود، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران، وعده‌هایی را برای  نوسازی ناوگان اتوبوسرانی به شهروندان داده است. امید است وعده‌هایی که در راستای نوسازی اتوبوسرانی داده شده است، محقق شود تا شاهد یک اقدام موثر از سیستم مدیریت شهری باشیم.