فرصت‌سوزی‌های مداوم در نبود بسترهای تجاری
ایران به ظرفیت‌های اقتصادی بازار روسیه توجه کند
روسیه به‌عنوان یکی از کشورهای مهم حاضر در حوزه دریای خزر، برای ایران در جایگاه یکی از شرکای مهم اقتصادی برای ایران محسوب می‌شود، به‌ویژه با اعمال تحریم‌ها از سوی جامعه جهانی به روسیه، توجه این کشور بیش از پیش به ایران و فرصت‌های تجاری موجود جلب شد. آمارهای تجاری اعلام‌شده از سوی سازمان گمرک نیز نشان می‌دهد تجارت ایران با روسیه از ابتدای امسال تاکنون نسبت به مدت مشابه سال گذشته افزایش داشته و جلسات متعدد مشترک میان هیات‌های اقتصادی 2 کشور، گواهی بر این موضوع است. ایران و روسیه، هم از طریق حمل‌ونقل ریلی و هم دریایی، قابلیت برقراری ارتباط با یکدیگر دارند و در چند مدت اخیر بهبود زیرساخت‌های تجهیزاتی و لجستیکی ارتباطی میان این 2 کشور، همواره جزو بحث‌های مهم حال حاضر بوده است. در این‌باره چندی پیش سفیر ایران در روسیه اعلام کرده بود، ایران قصد دارد برای گسترش کشتیرانی در دریای خزر از روسیه شناور بخرد. در دومین همایش اقتصادی خزر که اواخر هفته گذشته در مسکو برگزار شد، بحث حمل‌ونقل از مسیر خزر و استفاده از ظرفیت‌های آن، موردتوجه ایران و روسیه قرار داشت. به‌طورکلی کارشناسان فعالان اقتصادی معتقدند از افزایش رغبت روسیه برای تجارت با ایران می‌توان بهره‌برداری تجاری مناسبی به‌نفع ایران کرد، اما این فرصت کوتاه است و باید از تمامی توان خود برای بهره‌گیری از این مزیت پیش‌آمده، استفاده کنیم. صمت در گفت‌وگو با سیدرضی حاجی‌آقامیری، عضو کمیسیون توسعه صادرات غیرنفتی اتاق ایران به ابعاد فرصت تجارت ایران و روسیه و همچنین بسترهای توسعه صادرات کشور پرداخته است که در ادامه می‌خوانید.
بازار ۲۳۲ میلیارد دلاری روسیه
روسیه یکی از اصلی‌ترین اعضای سازمان شانگهای و همچنین شریکی حائزاهمیت برای ایران به‌حساب می‌آید. این کشور با جمعیت تقریبی ۱۴۴ میلیون نفر، یکی از کشورهای پرجمعیت اروپا است و یکی از کشورهایی است که در زمینه صادرات کالا از ایران مقصد بسیار خوبی برای بازرگانان ایرانی و از اهمیت خاصی نیز برخوردار است. شرایط آب و هوایی این کشور باعث شده تا امکان تولید و کشت بسیاری از محصولات کشاورزی را نداشته باشد، این موضوع یک امتیاز مثبت برای صادرات ایران به‌حساب می‌آید. در حال حاضر روسیه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری ایران شناخته می‌شود و سالانه مقادیر قابل‌توجهی از انواع محصولات به این کشور صادر می‌شود.
در این‌باره رئیس سازمان توسعه تجارت ایران بااشاره به بازار بزرگ ۲۳۲ میلیارد دلاری روسیه گفت: سهم ایران از این بازار تنها ۵۸۰ میلیون دلار بوده است. به‌گزارش فارس، بااشاره به آمار ۵ ساله صادرات و واردات روسیه ۸۰ میلیارد دلار از مجموع واردات روسیه از کشورهای اروپایی و سایر کشورهایی انجام می‌شد که بعد از جنگ اوکراین به تحریم روسیه پرداختند. همین موضوع نشان‌دهنده یک بازار بزرگ در روسیه است که تجار ما می‌توانند هرچقدر توان دارند، در این بازار سهیم شوند، اما متاسفانه تاکنون از حجم کلی ۲۳۲ میلیارد دلار واردات این کشور، سهم ایران تنها ۵۸۰ میلیون دلار بوده است.
پیمان‌پاک بااشاره به برگزاری نشست‌های متعدد با هیات‌های اقتصادی و تجاری روس در ایران و روسیه گفت: سازمان توسعه تجارت چند فاکتور مهم را برای توسعه تجارت با روسیه در دستور کار قرار داده است. توسعه بازار مهم‌ترین فاکتور در این میان است، به این معنا که سازکارهایی را ایجاد کنیم که تجار ایرانی و روسی برمبنای آن ارتباط درستی با یکدیگر برقرار کنند.
به‌عنوان سوال نخست، جلسات متعدد مشترک تجاری ایران و روسیه طی چند ماه اخیر را چطور ارزیابی می‌کنید؟ به‌نظر شما آیا ایران می‌تواند سهم مهمی را از بازارهای روسیه در امر صادرات کسب کند؟
روسیه طی ماه‌های اخیر تعاملات تجاری خود را با ایران افزایش داده و سفر اخیر هیات‌های تجاری این کشور به تهران، نشان‌دهنده تمایل فعلی روسیه به استمرار روابط بازرگانی با ایران است. طی این سفر، قرار بر آن بود تا جلسات متعددی میان بازرگانان و فعالان تجاری با هدف بهبود روابط اقتصادی این 2 کشور برگزار
شود.
به‌طورکلی می‌توان یکی از دلایل اشتیاق روسیه برای افزایش تجارت با ایران را تحریم‌های جدیدی که علیه این کشور اعمال شده، اعلام کرد، اما این دلیل هرچه باشد، می‌تواند فرصتی مهم برای توسعه تجارت به‌ویژه فعالیت‌های صادراتی ایران محسوب شود، اما متاسفانه طی دهه‌های اخیر به دفعات متعددی دیده شده فرصت‌های پیش‌آمده در سطح بین‌المللی را از دست داده‌ایم.
به‌عنوان مثال چند سال پیش قطر درگیر چالش‌های سیاسی با کشور عربستان و در پی آن، مراودات اقتصادی قطر با سایر کشورهای حوزه خلیج‌فارس دچار مشکل
شد.
این اتفاق فرصت بسیار طلایی برای ایران بود تا تجارت خود را با قطر رشد داده و از مزیت بازارهای این کشور استفاده کند، متاسفانه به‌دلیل عملکرد ضعیف ایران، ترکیه جایگزین ایران شده و بازارهای قطر را تحت‌پوشش خود قرار داده است. به‌عبارتی، ترکیه توانست از چالش سیاسی قطر، مجالی برای توسعه فعالیت‌های بازرگانی خود بسازد، از این‌رو احتمال پیشامد فرصت، یک بحث است، استفاده از این مجال‌های پیش‌آمده موضوعی دیگر.
به‌نظر شما مهم‌ترین عاملی که می‌تواند باعث بهره‌گیری مناسب ایران از فرصت‌های صادراتی شود،چیست؟
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، در چند سال گذشته اتفاقات متعددی رخ دادند که می‌توانستند تحولی عظیم را در آمار تجارت ایران شکل دهند، اما از این شانس‌های پیش‌آمده، نتوانستیم به‌نحو احسن استفاده کنیم.
یکی از دلایل این ناکارآمدی، نبود بسترهای صادراتی و توسعه فعالیت‌های تجاری است. در حال حاضر بستر و زیرساخت‌های مناسبی برای انجام فعالیت‌های تجاری در سطوح کلان ندادیم و همین موضوع سبب شده تا تمام فرصت‌های پیش‌آمده را از دست دهیم.
برای استفاده از بزنگاه‌های تجاری که بنا به هر دلیلی می‌تواند فرصت گسترش بازرگانی و صادرات ایران را شکل دهد، باید زمینه‌های مختص به آن همواره فراهم باشد. این در حالی است که خلأهای زیادی در این مسئله داریم و تنها زمانی که فرصت تجارت برای ایران فراهم می‌شود، یاد نقایص زیرساختی خود
می‌افتیم.
تا خلأها را شناسایی کرده و درصدد رفع آنها برآییم، طبیعی است فرصت تجاری پیش‌آمده از دست رفته و سایر کشورها جایگزین ایران می‌شوند، بنابراین در گام نخست باید تمام لوازم، بسترها، زیرساخت‌های قانونی و تجهیزاتی را که لازمه توسعه بازرگانی هستند، شناسایی و فراهم کرده تا بتوانیم در زمان مناسب، از مزیت آنها استفاده کنیم.
بسترهایی که باید برای توسعه تجارت ایران مهیا شوند، کدامند؟
زمانی که صحبت از الزامات توسعه تجارت مطرح می‌شود، ابتدا نقایص مربوط به تجهیزات فنی و لجستیکی به ذهن متبادر می‌شود، اما با نگاهی دقیق‌تر درمی‌یابیم بیشتر مشکلات از چارچوب‌های قانونی موجود سرچشمه می‌گیرند. به‌عنوان مثال در حال حاضر صادرکنندگان دغدغه مهمی به نام پیمان‌نامه ارزی دارند.
پیمان‌نامه ارزی فرمی است که صادرکننده هنگام صادرات کالا از کشور برای تعهد بازگرداندن ارز حاصل از صادرات با اطلاع گمرک به بانک مرکزی تسلیم می‌کند. قوانین مربوط به رفع تعهدات ارزی به‌نظر می‌رسد برای ساماندهی فعالیت‌های صادراتی وضع شده، اما این قوانین خود موانعی جدی برای تجارت به‌شمار
می‌روند.
در میان اخبار
به‌دلیل وجود تحریم‌ها و سایر مسائل، دست‌اندازهای مختلفی در مسیر بازگشت درآمدهای حاصل از صادرات وجود دارد، از این‌رو تجار بیشتر نمی‌توانند در بازه‌های زمانی اعلام‌شده رفع تعهدات ارزی خود را انجام
دهند.
حال باوجود این مشکل، اهمیتی ندارد که آیا فرصت صادراتی برای کشور شکل خواهد گرفت یا خیر؟ در این شرایط هیچ‌یک از پیمان‌های تجاری بین‌المللی، توسعه صادرات ایران را در پی نخواهند داشت، چرا که موانع پیش‌روی صادرکنندگان، آنها را از انجام تجارت بازداشته و تجار رغبتی به انجام فعالیت بازرگانی ندارند، بنابراین مهم‌ترین بستری که باید برای استفاده از فرصت‌های تجاری فراهم کنیم، اصلاح چارچوب‌های قانونی در امر بازرگانی و صادرات است.
دولت باید موانع داخلی را برداشته و تجار را به انجام صادرات ترغیب کند. تنها در این صورت زمینه بهره‌گیری از پیمان‌های تجاری و فرصت‌های پیش‌آمده را در عرصه‌های بین‌المللی خواهیم داشت.
برخی کارشناسان معتقدند استراتژی‌های تجاری کشور هنوز صادرات‌محور نیست و نقایص مهمی در این‌باره وجود دارد. این نظر را چطور ارزیابی می‌کنید؟
تا سال‌های متمادی، ایران اقتصاد خود را برپایه درآمدهای نفتی بنا نهاده بود. صادرات نفت مهم‌ترین بخش تجارت ایران است و درآمدهای حاصل از این صادرات، بخش زیادی از بودجه کشور را تامین می‌کند، بنابراین تمام سیاست‌های تجاری و اقتصادی برمبنای صادرات نفت تدوین شده و صادرات غیرنفتی در برنامه‌های دولتی جایی
ندارد.
با افزایش فشارها علیه ایران و تحریم شدن صادرات نفت کشور، این درآمدها به‌حداقل رسید و در چنین شرایطی دولت‌ها به اهمیت صادرات غیرنفتی پی بردند.
تا به امروز هنوز آن‌طور که باید و شاید، چارچوب‌های قانونی برای بهبود و تسهیل تجارت غیرنفتی ایران تدوین نشده
است.
همچنان خلأهای زیادی در امر تدوین استراتژی‌های ضروری برای صادرات غیرنفتی وجود دارد و این موضوع را می‌توان یکی دیگر از کمبودهای زیرساختی توسعه تجارت عنوان کرد.
از سویی دیگر، لازم به توجه است، اگر ایران خواهان افزایش صادرات به روسیه است، باید تمرکز و توجه خود را بر صادرات غیرنفتی قرار دهد، چرا که خود کشور روسیه، صادرکننده مهم سوخت و انرژی است و در نتیجه نیازی به نفت و مشتقات آن از ایران ندارد، اما سایر نیازهای کالایی این کشور، فرصت بسیار خوب و مناسبی است که ایران می‌تواند با برنامه‌ریزی، ایجاد بسترهای توسعه تجارت و انجام تولیدات صادرات‌محور، بازارهای روسیه را تصاحب
کند.
چند ماه گذشته بحث تجارت با ارز ملی مشترک میان ایران و روسیه مطرح شده و 2 کشور با این اقدام تجاری موافقت کردند. در حال حاضر نیز در تلاش هستند تا بسترهای این امر را محقق کنند. به‌نظر شما انجام تجارت با ارز ملی مشترک، چه تاثیری بر میزان تجارت ایران با سایر کشورها به‌ویژه روسیه خواهد داشت؟
بحث تجارت با ارز ملی مشترک گسترده و جزئی بوده و زوایای متعددی دارد که باید تک به تک آن را بررسی کرد. آثار این نوع تجارت در هر نوع کالا نیز متفاوت است، اما به‌طورکلی طرح تجارت با ارز ملی مشترک با کشوری مانند روسیه، می‌تواند اقدامی مثبت و روشن تلقی شود. با افزایش فشارهای تحریمی، ذخایر ارزی ایران دچار مشکل شده و از این‌رو هر طرحی که بتواند هزینه‌های ارزی کشور را کاهش دهد، موردقبول است. از آنجایی که در چند ماه اخیر، روسیه نیز مورد تحریم‌های بین‌المللی قرار گرفته و برای کاهش نقش دلار در روابط تجاری خود در تلاش
است.
به‌نظر می‌رسد تجارت با ارز ملی مشترک، از نقش دلار در امور بازرگانی 2 کشور ایران و روسیه کاسته و ازاین‌رو دارای ثمره‌های مثبت زیادی خواهد بود، اما تنها مشکل تجارت ایران، محدودیت منابع ارزی نیست که با انجام تجارت با ارزهای ملی مشترک، انتظار بهبود یافتن آمارهای تجاری به‌طور گسترده
باشیم.
با توسعه طرح مذکور و رواج یافتن تجارت با ارز ملی کشورها، امور بازرگانی برای ایران تسهیل خواهد شد، اما برای دستیابی به توسعه واقعی در صادرات، باید به ریشه مشکلات فعلی تجارت نگاه کرد.
سخن پایانی
توجه به توسعه تجارت با کشورهای منطقه و همسایه، همواره از اهداف مهم تجاری دولت سیزدهم محسوب می‌شود. این دولت عقیده دارد افزایش حضور کالاهای ایرانی در بازارهای کشورهای همسایه، می‌تواند آمار تجارت به‌ویژه صادرات را تغییر دهد. کارشناسان اقتصادی و فعالان بازرگانی از سویی دیگر بر این باور هستند که کشورهای منطقه و همسایه، از ظرفیت‌های مناسب تجاری برخوردار هستند، اما تاکید بر این بازارها بدون در نظر گرفتن اهداف توسعه‌ای و ایجاد تعامل سازنده با سایر کشورهای جهان، به‌هیچ‌وجه به‌نفع تجارت بین‌المللی ایران نیست.
