قصه بانک زمان سوئیس که از زبان یک ایرانی چند سال قبل سوژه شبکه‌های اجتماعی، به‌خصوص تلگرام شده بود. در این روایت از بانک زمان همسایه آقای زینت‌بخش که یک فرد سالمند است برای کمک به فردی مسن‌تر از خود اعلام آمادگی می‌کند و هر هفته زمانی را به این کار اختصاص می‌دهد. زمانی که پای این خانم بر اثر حادثه‌ای شکسته، بانک زمان سوئیس از این زمانی که خانم برای همیاری فرد دیگر صرف کرده برداشت می‌کند و فردی را برای کمک به این خانم می‌فرستد. البته ما در ادامه قصه مفصل این جریان را آورده‌ایم، اما جالب‌تر این است که بدانید بانک زمان سوئیس تنها یکی از چند هزار بانک زمان موجود در دنیاست و بانک‌های زمان اتفاقا پدیده جدیدی هم نیستند!

روش محاسبه در بانک زمان

فرض کنید در یکی از گروه‌های بانک زمان یکی از افراد نیاز داشته باشد فردی او را تا مطب پزشک همراهی کند. بعد از اینکه این درخواست ثبت شد، بقیه اعضای گروه می‌توانند این درخواست را با زمان و مکانش ببینند و اگر بتوانند فرد را همراهی کنند. اگر زمان موردنیاز این کار ۳ ساعت باشد، بعد از اینکه این کار انجام شد، بانک زمان ۳ ساعت از اعتبار فرد درخواست‌دهنده کم و آن را به اعتبار فرد همراه اضافه می‌کند. ممکن است فرد یاری‌دهنده خودش نیاز داشته باشد تا کسی خریدهایش را تا منزلش حمل کند که ۳۰ دقیقه طول می‌کشد؛ بنابراین این فرد می‌تواند با ثبت درخواستی نیم‌ ساعت از ۳ ساعت زمان به‌دست آمده را صرف کند تا آن کار برای او انجام شود.

فعالیت ۲۰۰۰ بانک زمان در جهان

در دنیا بیشتر از ۲هزار بانک زمان وجود دارد. کشورهایی مانند انگلیس و امریکا هر یک بیش از ۳۰۰ بانک زمان دارند. در منطقه ما هم ترکیه از سال ۲۰۱۱ بانک زمان راه‌اندازی کرده و کشورهای امارات و عربستان سعودی هم بانک‌های زمان خود را دارند. آن‌طور که پژوهش‌ها نشان می‌دهند نخستین بانک زمان در دهه ۱۹۷۰ در ژاپن شکل گرفت. ایده این بانک موردتوجه یک خبرنگار اهل ایالات متحده قرار گرفت و با انتشار گزارشی از این بانک زمان در ایالات متحده، ایده بانک زمان در ایالات متحده در دستور کار قرار گرفت و کشورهای زیادی ایده بانک زمان را به کار گرفتند. در دهه ۱۹۹۰ ایده بانک زمان توسط ادگار کاهن در ایالات متحده تبدیل به یک کتاب و مقالات جدی درباره آن منتشر شد. حتی در حال ‌حاضر برنامه‌های آماده‌ای برای مدیریت بخش آنلاین بانک زمان در دنیا وجود دارد. البته بانک زمان در دهه ۱۹۹۰ به ژاپن برگشت و در این کشور یکی از پیشروترین بانک‌های زمان یعنی فوریا کیپو تشکیل شد. بانک‌های زمان در دنیا انواع مختلفی دارند که باید در مقاله‌ای جداگانه به آنها پرداخت. طراحی بانک زمان بر پایه اتصال افراد به یکدیگر ذیل یک اجتماع و اجتماع‌ها به یکدیگر استوار است. ذیل هر اجتماع در بانک زمان خدمت‌هایی تعریف شده که افراد می‌توانند در این خدمت‌ها با یکدیگر مشارکت کنند. مثلا یک اجتماع می‌تواند به اعضای خود اجازه دهد خدمت‌های آموزش و حمل‌ونقل را درخواست کنند یا ارائه دهند. پس اعضای این اجتماع می‌توانند برای اینکه فردی آنها را به مرکز درمانی برساند، درخواست بدهند و فرد دیگر از این اجتماع با دیدن این درخواست، آن را بپذیرد و در ساعت و محل مشخص شده حاضر شود و فرد را به محل مرکز درمانی برساند و در برابر آن اعتبار بانک زمان دریافت کند. این فرد در آینده می‌تواند از اعتبارهای خود برای دریافت خدمت در اجتماع استفاده ببرد. این موارد خلاصه و هسته اصلی بانک زمان را تشریح می‌کند.

همان‌طور که گفته شد، بانک زمان در بستر اجتماع‌ها معنا دارد. دلیل این موضوع آن است که تبادل خدمت در بانک زمان برپایه احساس مسئولیت و اعتماد و همراهی انجام می‌شود؛ بنابراین آغاز بانک زمان نیز باید برپایه اجتماع‌ها باشد.

اجرای ایده بانک زمان در سوئیس

سوئیس یک کشور پیشرفته است که سیاست‌های آن عمدتا سوسیالیستی است. معمولا سطح رفاه و تامین اجتماعی در این کشور بالاست و طرح‌های تامین اجتماعی و بازنشستگی و درمان آنقدر عالی است که بازنشسته‌ها نیازی به داشتن شغل دیگر و اشتغال پس از بازنشستگی ندارند. ایده بانک زمان یا بانک مراقبت از سالمندان نخستین بار در سال ۲۰۱۲ و در شهر اس‌تی‌گلن سوئیس که جوان‌ترین جمعیت را دارد، مطرح و پیاده شد. اجرا کردن این‌گونه طرح‌ها در کشورهای دارای جمعیت سالمند نه‌تنها هزینه‌های بیمه و مراقبت در دوران سالمندی را کاهش می‌دهد، بلکه موجب تقویت اتحاد و همبستگی میان نسل‌ها می‌شود. در کشور سوئیس، داوطلبان شرکت‌کننده در این طرح، در حساب شخصی‌شان در سیستم امنیت اجتماعی، زمانی را برای خود در بانک زمان پس‌انداز می‌کنند تا در زمانی که توان حرکتی ندارند یا نیاز به مراقبت دارند، از آن برداشت کنند. طبق این قرارداد، یک سال بعد از انقضای خدمات متقاضی (سپرده‌گذاری زمان)، بانک زمان میزان ساعات خدمات را محاسبه و به او یک «کارت بانک زمان» می‌دهد. هنگامی که داوطلب نیازمند کمک دیگران باشد می‌تواند با استفاده از آن کارت، زمان و بهره آن را برداشت کند. بعد از تایید، بانک زمان داوطلبانی را برای مراقبت از او در بیمارستان یا منزل تعیین می‌کند. متقاضیان سپرده‌گذاری زمان، باید سالم و تندرست، دارای مهارت‌های ارتباطی خوب و پر از عشق و علاقه به همنوعان باشند. داوطلبان در این طرح می‌توانند حداقل هفته‌ای دو بار برای مراقبت از سالمندان اقدام کنند و فعالیت‌هایی نظیر خرید، آشپزی، نظافت منزل و حتی گپ زدن با سالمندان را انجام دهند و زمان را برای خود سرمایه‌گذاری کنند تا در صورت نیاز، درخواست برداشت از بانک زمان را ارائه دهند. فرد داوطلب به محض بهبودی، می‌تواند دوباره مشغول کار مراقبت از دیگران شود.

یک تجربه تاریخی

امیرعباس زینت‌بخش که برای ادامه تحصیل به سوئیس رفته، ماجرا را اینطور نقل می‌کند: صاحبخانه من که یک خانم ۶۷ ساله بود، کار پیدا کرده بود که باعث تعجبم شد. کار او نگهداری از یک پیرمرد ۷۸ساله بود. از او پرسیدم آیا برای نیاز به پول این کار را می‌کند!؟ پاسخش من را متحیر کرد! من برای پول کار نمی‌کنم، بلکه «زمان» خودم را در «بانک زمان» سپرده می‌کنم تا در زمانی که مثل این پیرمرد توان حرکت ندارم، آن را از بانک بیرون بکشم! این نخستین بار بود که درباره مفهوم بانک زمان می‌شنیدم! وقتی بیشتر درباره آن تحقیق کردم، متوجه شدم بانک زمان یک طرح بازنشستگی برای مراقبت از سالمندان است که توسط وزارت تامین اجتماعی فدرال سوئیس تدوین و توسعه داده شده است! داوطلبان، زمان مراقبت از سالمندان را در حساب شخصی‌شان در «سیستم امنیت اجتماعی» پس‌انداز می‌کنند تا وقتی خود پیر و ناتوان شدند یا نیاز به مراقبت داشته باشند، از آن برداشت کنند! صاحبخانه‌ام هفته‌ای دو بار برای مراقبت از پیرمرد سرکار می‌رفت و هر بار هم دو ساعت وقت برای خرید، تمیز کردن اتاق، آفتاب گرفتن پیرمرد و گپ زدن با او سرمایه‌گذاری می‌کرد! اتفاقا یک روز دانشگاه بودم که تماس گرفت و گفت در حالی که شیشه اتاق منزل خود را تمیز می‌کرده، از چهارپایه افتاده است. من فورا مرخصی گرفتم و او را به بیمارستان رساندم. مچ پای او شکسته بود و برای مدتی نیاز داشت روی تخت بماند! داشتم کارهای تقاضا برای مرخصی به‌منظور مراقبت خانگی از او را انجام می‌دادم که به من گفت جای نگرانی نیست، چراکه برای برداشت از بانک زمان درخواست داده است. ظرف کمتر از دو ساعت بانک زمان یک داوطلب فرستاد که به مدت یک ماه هر روز با گپ زدن و پختن غذاهای لذیذ از او مراقبت می‌کرد. او به محض بهبودی، دوباره مشغول کار مراقبت از دیگران شد و گفت می‌خواهد برای روزهای پیری زمان سپرده‌گذاری کند!