علاوه بر عواملی که مسئولان و فعالان بازرگانی همواره از آنها به‌عنوان موانع صادراتی یاد می‌کنند، نبود تطابق بین استاندارد محصولات صادراتی ایران با کشورهای هدف یک مانع مهم در کاهش اقبال تولیدات ایرانی در بازار جهانی است. استانداردها در هر کشوری بسته به شرایط فرهنگی و سبک زندگی متفاوت است؛ از این رو باید براساس بازار هدف، چارچوب‌های استاندارد محصول را تعیین کرد.

با این حال در سازمان تجارت جهانی یک‌سری قوانین کلی برای رعایت این استانداردها در نظر گرفته شده که البته برخی تجار عقیده دارند ایران به‌دلیل عضو نبودن در این سازمان به آن پایبند نیست. برخی دیگر نیز معتقدند پایبند نبودن ایران به چارچوب‌های استاندارد در تولید برخی از کالاهای صادرات‌محور، از روی عمد نیست و وجود موانع برای تولید و ترانزیت، منجر به شکل‌گیری این مشکل می‌شود. در مجموع آنچه که واضح است، ضرورت وجود استاندارد در تولیدات، چه کالاهای مصرفی در داخل و چه صادراتی است، چراکه مصرف‌کنندگان داخلی حق دارند از کالاهای باکیفیت بهره‌مند شوند و از سویی اگر تولیدات ما مطابق با استانداردهای بین‌المللی نباشند، در بازار هیچ کشوری خواهان نخواهند داشت.

 صمت در این گزارش، ضمن بررسی میزان رعایت استاندارد در تولیدات صادرات‌محور، به اهمیت این مسئله در تجارت ایران پرداخته است.

اهمیت استاندارد در محصولات پیچیده

چندی پیش وزیر صنعت، معدن و تجارت با اشاره به نبود استانداردهای بومی در ایران، گفت: برای افزایش تعاملات تجاری باید استاندارد محصولات صادراتی پیچیده را ارتقا دهیم. سیدرضا فاطمی‌امین در آیین روز ملی استاندارد تصریح کرد: استانداردهایی که در حال ‌حاضر در ایران رعایت می‌شوند، بومی‌ نیستند و این یک مشکل برای کشور محسوب می‌شود، زیرا انتظار می‌رود ایران مرجعیت استاندارد داشته و در این زمینه نقایص خود را برطرف کرده باشد. ایران کشوری دانش‌بنیان به‌شمار می‌رود و اقتصاد ما به سمت دانش‌بنیان شدن در حال حرکت است. در چنین شرایطی باید استانداردهای مرجع خود را داشته باشیم، اما متاسفانه حتی استانداردهای فعلی، بومی‌سازی نشده‌اند.  وی افزود: ایران باید برای تولید محصولات خود به‌ویژه در بخش‌های دانش‌بنیان و صادراتی، استانداردهای بومی و مشخصی را تعریف کند. به‌منظور تحقق این هدف اجرایی شدن ۵ مؤلفه از جمله تصویب، تبیین، صحه‌گذاری، گواهی‌دهی و... لازم است. فاطمی‌امین با اشاره به روند رو به رشد صادرات گفت: سال گذشته بیش از ۴۸ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی داشتیم. ایران در حال حرکت از صادرات محصولات پایه به سمت محصولات پیچیده است که این اتفاقی قابل‌توجه است. همچنین استانداردها درباره محصولات پیچیده مانند تجهیزات پزشکی از حساسیت و اهمیت بیشتری برخوردار است؛ از این رو باید در زمینه تدوین و اجرای معیارهای استانداردها برای صادرات این نوع کالاها ارتقا یابیم. فاطمی‌امین تاکید کرد: برای اینکه بتوانیم با کشورهای طرف تجاری تعامل داشته باشیم و استانداردهای یکدیگر را تایید کنیم، مسئله ارتقای استاندارد محصولات صادراتی پیچیده، بسیار حائزاهمیت است.

تلاش برای بازنگری در استاندارد‌های تولید

اظهارات وزیر صمت در حالی مطرح می‌شود که عباس نوری، مدیرکل استاندارد استان تهران از ایجاد بسته‌های حمایتی برای صادرکنندگان از جمله گواهینامه صادرکننده برتر، ثبت کالای صادراتی، نشان ویژه صادرات و صادرکننده نمونه خبر داد. عباس نوری با اشاره به اینکه استانداردهای تدوین‌شده در ایران باید به موازات فناوری روز دنیا، روزآمد شوند، گفت: روزآمد کردن استانداردها یکی از راه‌های پر کردن شکاف بین سطح فناوری تولیدات جهانی و داخلی است، زیرا روزآمد کردن استانداردها، زیربنای تولیدات باکیفیت و در نتیجه افزایش صادرات است. نوری با اشاره به بازنگری در ۱۷۰ استاندارد و تدوین و تجدیدنظر درباره ۲۴ استاندارد ملی در اداره‌کل استاندارد استان تهران در ۶ ماه نخست امسال، اظهار کرد: باتوجه به رویکردهای کلان کشور، بازنگری، بروزرسانی و ارتقای کیفیت استانداردهای ملی مطابق با نیازهای جامعه و همچنین فعالیت‌های صادراتی، همواره موردتوجه است؛ از این رو سازمان ملی استاندارد ایران در این مدت تلاش کرد به تدوین استانداردهای ملی براساس جریان علمی کشور بپردازد و انتظارات جامعه را در این‌ باره برآورده کند. همچنین یکی دیگر از اهداف تدوین این استانداردها، افزایش حضور ایران در عرصه فعالیت‌های استانداردسازی بین‌المللی است. وی ادامه داد: در این راستا، ادارات‌کل استانی به‌عنوان بازوهای اجرایی سازمان، تدوین و تجدیدنظر استانداردها را عهده‌دار بوده و استانداردهای ملی را با نگاه به استانداردهای بین‌المللی، شرایط بومی و نیازهای داخلی کشور مورد بازنگری قرار می‌دهند تا بستر بکارگیری هرچه بهتر استانداردها در جامعه فراهم شود.

مشوق برای رعایت استاندارد صادراتی

وی با تاکید بر اهمیت موضوع آموزش و ارتقای سطح دانش نیروی انسانی شاغل در بخش تولید، گفت: رعایت استاندارد به‌صورت همه‌جانبه در روند تولید نه‌تنها کالاهای صادرات‌محور بلکه تمامی کالاها، نیازمند اجرایی کردن اصول مربوط به آن است. یکی از این اصول تربیت نیروی متخصص است؛ گام اول در تربیت نیروی انسانی متخصص، کارآمد و مجهز به دانش فناوری روز دنیا، ارتقای سطح دانش و مهارت‌آموزی شاغلان در واحدهای تولیدی است. آموزش مدیران کنترل کیفیت لازمه کیفی‌سازی تولیدات و خدمات است. در ۶ ماه نخست امسال، برای حدود ۲۷ هزار نفر دوره‌های آموزشی به‌منظور تربیت مدیران کنترل کیفیت و کارشناسان استاندارد برگزار شد.

نوری درباره رسیدن سطح کیفیت تولیدات داخلی به سطح قابل رقابت در بازارهای جهانی خاطرنشان کرد: با استفاده از گفتمان‌ها و فناوری‌های نوین و با تکیه بر 3 اصل توسعه پایدار، تاب‌آوری اقتصادی و ترویج فرهنگ ایرانی اسلامی، باید ارتقای دیپلماسی کیفیت پیگیری شود تا بتوان کالاهای تخصصی و با سطح بالای فناوری به‌منظور صادرات و اقبال منطقه‌ای و جهانی تولید کرد.

مدیرکل استاندارد استان تهران با اشاره به در نظر گرفتن بسته‌های حمایتی برای صادرکنندگان اظهار کرد: برای بهبود رعایت استانداردها در تولید کالاهای صادرات‌محور، مشوق‌ها و مزایایی مانند گواهینامه صادرکننده برتر، ثبت کالای صادراتی، نشان ویژه صادرات، صادرکننده نمونه و... برای صادرکنندگان در نظر گرفته شده‌ است. با صدور پروانه‌های استاندارد و مجوزها، حجم صادرات محصولات استاندارد، باوجود تشدید تحریم‌ها، افزایش داشته است.

آثار مخرب دور زدن استاندارد در صادرات

سید حمید حسینی، عضو اتاق بازرگانی تهران درباره رعایت استاندارد در تولید کالاهای صادرات‌محور گفت: کالاهایی که براساس استاندارد داخل کشور تولید می‌شوند، لزوما موردتایید بازار صادراتی و استانداردهای بین‌المللی قرار نمی‌گیرند؛ از این رو نمی‌توان صادرات را براساس استانداردهای داخلی پیش برد.  به گزارش اقتصاد آنلاین، این فعال بازرگانی تصریح کرد: کالاها برای عرضه شدن در بازارهای جهانی، باید مطابق با استانداردهای داخلی و استانداردهای مشخص بین‌المللی تولید شوند. از سویی دیگر باید چارچوب‌های قانونی استاندارد در کشورهای مقصد را در نظر داشته باشیم و براساس آن به تولید و صادرات بپردازیم؛ اما مسئله این است که در کشورهای جهان سوم صادرکنندگان به‌راحتی سازمان‌های بازرسی و استاندارد را دور زده و کالا را بدون رعایت  الزامات استاندارد به کشورهای هدف صادر می‌کنند.  وی ادامه داد: تخلف در رعایت استاندارد برای صادرات کالاها، باعث سودآوری مقطعی می‌شود، زیرا در روند فعالیت تجاری هزینه‌ کمتری پرداخته می‌شود، اما با استمرار این روند در بلندمدت، اعتبار کشور صادرکننده به‌دلیل تخلف تجار آن لکه‌دار می‌شود. در تمامی کشورهای جهان، برندهای معروفی از کالاها وجود دارند که اگر این برندها در رعایت استاندارد تخلف کنند، اعتبار خود را از دست می‌دهند، اما از آن جایی که در ایران برند مشخص جهانی نداریم، هرگونه تخلف و دور زدن در رعایت استاندارد، اعتبار کلی کشور را زیر سوال خواهد برد. در این شرایط حتی صادرات کالاهای باکیفیت ایرانی دچار مشکل می‌شود. به‌عنوان مثال در بازارهای جهانی برخی معتقدند مواد غذایی یا بهداشتی ایران فاقد استاندارد است؛ بنابراین ما باید از کالاهای صادراتی در بازارها نمونه‌گیری کنیم و پس از صحت‌سنجی مسئله، با متخلفان و کسانی که این بی‌اعتباری را برای کشور رقم می‌زنند، برخورد قاطعی داشته باشیم.

سخن پایانی

افزایش صادرات وابسته به مولفه‌های متعددی است که فعالان تولیدی و بازرگانی معتقدند یکی از این مولفه‌ها، رعایت استاندارد در تولیدات است. به‌یقین استاندارد، زبان مشترک برای توسعه اقتصادی هم در داخل و هم در بازارهای خارجی است؛ بنابراین توجه به آن هم برای بازار داخلی و هم حضور جدی در بازارهای خارجی ضروری است و به‌عنوان رکن مهم توسعه تجارت داخلی و بین‌المللی ایران محسوب می‌شود. نبود استاندارد در تولید کالاهای صادرات‌محور، تمام تلاش‌های فعالان بازرگانی مانند بازاریابی و بازارسازی را بی‌نتیجه و به‌راحتی ایران را از دایره تعاملات تجاری بین‌المللی حذف می‌کند.