بیمه محصولات کشاورزی از کلیدی‌ترین سازکارهای حمایتی برای کاهش آسیب‌های ناشی از وقوع حوادث طبیعی است که باتوجه به تنوع اقلیمی ایران و وقوع مستمر این‌گونه حوادث در کشور، باید برای تمام عرصه‌های کشاورزی برنامه‌ریزی شود، این در حالی است که آمار نشان می‌دهد بیمه خیلی خوب در این زمینه ورود نکرده است. باوجود اینکه هر سال حوادثی از قبیل گرمای شدید، سیل، باران‌های سیل‌آسا و آتش‌سوزی محصولات کشاورزی زیادی را از بین می‌برد، کشاورزان کشور تمایلی به بیمه محصولات کشاورزی ندارند. برخی از فعالان این حوزه علت عدم تمایل به بیمه محصولات کشاورزی را خلف وعده بیمه در پرداخت خسارت و عده‌ای نیز به‌صرفه نبودن غرامت بیمه در صورت بروز حوادث می‌دانند. ظاهرا در کشور در زمینه بیمه محصولات کشاورزی و مدیریت ریسک آن بسیار ضعیف عمل شده و گاهی کشاورزان نسبت به آن آنقدر بدبین هستند که عطای آن را به لقایش می‌بخشند. صمت در این گزارش به‌مناسبت روز بیمه که مصادف با ۱۳ آذر است به بررسی مشکلات بیمه محصولات کشاورزی پرداخته است.

صندوق بیمه کشاورزی و دلسردی کشاورزان

ایران جزو ۱۰ کشور بلاخیز دنیا است و گاهی حوادثی غیرمترقبه به زمین‌های زراعی و باغ‌ها آسیب زیادی می‌رسانند. گاهی وقوع سیلی می‌تواند زمین‌های کشاورزی را از چرخه تولید خارج کند، به همین دلیل کشاورزان به دنبال یک حامی می‌گردند تا در شرایط سخت آنها را تنها نگذارد و حداقل بخشی از خسارات وارد شده را جبران کند. در این زمینه صندوق بیمه محصولات کشاورزی گزینه خوبی بود.

 صندوق بیمه محصولات کشاورزی با هدف حمایت از کشاورزان ایجاد شد تا فعالان این عرصه متناسب با حق‌بیمه‌ای که پرداخت می‌کنند از خدمات بیمه‌ای صندوق بهره‌مند شوند. دلگرمی به این ابزار تا جایی ادامه داشت که خبری از خسارت نبود و با بروز خسارت ورق برای کشاورزان برگشت و پشت آنها خالی شد. برخی کشاورزان خسارت‌دیده می‌گویند مسئولان مربوطه برای پرداخت غرامت محصولات کشاورزی، هر روز یک حرفی می‌زنند و امروز و فردا می‌کنند، اما هیچ خبری از پرداخت غرامت محصولات کشاورزی نیست. برخی دیگر نیز از روند بررسی خسارت وارد شده نالان هستند. در ظاهر صندوق بیمه کشاورزی بیشتر به‌دنبال دلگرمی برای خودش است تا کشاورزانی که معیشت آنها در گرو زمین و محصولات‌شان است. ارزیابی خسارت توسط سازمان بیمه باید صادقانه و دلسوزانه انجام گیرد، زیرا کشاورز تمام توان مالی خود را در طول یک سال با ثمردهی محصولات کشت‌شده در مزارع به‌دست می‌آورد.

ضرورت خروج صندوق بیمه کشاورزی از زیر چتر دولت

ارسلان قاسمی، رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق تعاون ایران درباره بیمه محصولات کشاورزی به صمت گفت: بیمه محصولات کشاورزی در دنیا به‌دلیل اینکه متغیرهای زیادی برای واردآمدن خسارت وجود دارد، برای حمایت از کشاورزان فعالیت می‌کند.

بیمه کشاورزی به‌عنوان یکی از موثرترین روش‌های مدیریت ریسک در بخش زراعت پذیرفته شده و بر همین اساس کمتر کشوری است که نوعی از بیمه کشاورزی را ارائه نکرده باشد. در ایران نیز قرار داشتن کشور روی کمربند خشک اقلیم، منابع آبی ضعیف و نزولات جوی کم، وقوع پرشمار حوادث غیرمترقبه از جمله سیل و زلزله، سرمازدگی، حمله آفات مختلف و نوسان نرخ محصولات کشاورزی از جمله عواملی است که ضرورت بیمه کشاورزی و آگاهی‌بخشی به زارعان را بیش از پیش نمایان می‌کند.

وی با انتقاد از عملکرد صندوق بیمه محصولات کشاورزی بیان کرد: صندوق بیمه محصولات کشاورزی به تکالیف قانونی خود عمل نمی‌کند، در حالی ‌که نقش‌آفرینی صندوق به‌منظور حمایت از کشاورزان باید در حداکثر ممکن باشد. صندوق بیمه محصولات کشاورزی، وابسته به بانک کشاورزی و کاملا دولتی است که به‌عقیده بسیاری از کارشناسان از کارآیی لازم برخوردار نیست. وابستگی صندوق بیمه به بودجه محدود بانک کشاورزی موجب شده در صورت بروز حوادث غیرمترقبه تاخیر در پرداخت غرامت نگرانی‌هایی برای کشاورزان ایجاد کند. از سوی دیگر باتوجه به شرایط اقلیمی و خشکسالی‌های اخیر، بودجه صندوق نمی‌تواند جوابگوی غرامت کشاورزان در مواجهه با خسارات و بلایای طبیعی باشد و لازم است با تزریق منابع مالی نگرانی کشاورزان از تاخیر در پرداخت خسارات را به حداقل ممکن کاهش داد؛ از این رو اصلاح ساختار بیمه امری ضروری است.

کم‌کاری و بهانه‌تراشی

قاسمی در تشریح مشکلات دیگر صندوق بیمه محصولات کشاورزی، افزود: تعرفه‌های بالا و در برخی از مواقع غیرواقعی یکی دیگر از چالش‌ها است. در واقع این تعرفه‌ها، صندوق را به‌جای کشاورز بیمه می‌کنند. از سوی دیگر صندوق بیمه کشاورزی باید از نماینده کشاورزان در جلسات تعیین خسارت محصولات کشاورزی دعوت کند.

وی با اشاره به نبود تمایل در کشاورزان برای بیمه محصولات کشاورزی اظهار کرد: بیمه‌گر محصولات کشاورزی هنگام پرداخت خسارت کم‌کاری و بهانه‌تراشی و از انجام تعهدات شانه خالی می‌کند. وقتی کشاورز محصول خود را تحت پوشش بیمه قرار می‌دهد، بیمه‌گر دریافت‌کننده خوبی است، اما در زمان پرداخت غرامت محصول با آوردن ماده و تبصره قانونی از پرداخت خسارت به میزان واقعی خودداری می‌کند.

عملکرد نادرست سازمان بیمه‌گر رغبت کشاورز به بهره‌مندی از بیمه را کاهش داده و زارعان ترجیح می‌دهند محصول خود را بیمه نکنند.

راهکار چیست؟

رئیس کمیسیون کشاورزی و صنایع غذایی اتاق تعاون ایران با بیان راهکارهایی برای حل مشکلات بیمه محصولات کشاورزی اظهار کرد: تاخیر در پرداخت غرامت کشاورزان باوجود مشکلات متعدد این قشر، اعتراضات مکرر آنها را به‌دنبال داشته و لازم است دولت تمهیدات هوشمندانه‌ای در جهت حل این بحران و کاهش بار مشکلات مالی کشاورزان به کار گیرد. راهکار درست حل مشکلات خروج صندوق بیمه محصولات کشاورزی از زیر چتر دولت و واگذاری آن به اتحادیه‌ها و تعاونی‌ها است تا این نهادها بتوانند برنامه‌ریزی خوبی برای آن انجام دهند. در مجموع باتوجه به کارآ نبودن صندوق بیمه محصولات کشاورزی، کشاورزان و تولیدکنندگان تمایلی به بیمه ندارند، زیرا غرامت پرداختی نسبت به رقم خسارت حادث‌شده ناچیز است. با اینکه هیات عالی واگذاری مصوب کرد صندوق بیمه به بخش غیردولتی واگذار شود، این امر تا امروز محقق نشده است. در نهایت باید مجموعه‌هایی شبیه صندوق بیمه کشاورزی در بخش کشاورزی وجود داشته باشند تا بتوانند از تولید محصولات کشاورزی محافظت کنند.

بیمه در پرداخت غرامت بهانه‌تراشی می‌کند

جمیل علیزاده شایق، دبیر انجمن برنج درباره خسارت‌های گوناگون واردآمده به محصولات کشاورزی به صمت گفت: سال‌ها بود که کشاورزان از خشکسالی و باران‌های بی‌موقع و سیلاب‌ها می‌نالیدند، زیرا این پدیده‌ها خسارات زیادی به محصولات آنها وارد می‌کند؛ از همین رو بحث بیمه محصولات کشاورزی و باغی به‌عنوان یک راهکار برای جبران خسارات مطرح شد.

 ایران کشور حادثه‌خیزی است و حوادث غیرمترقبه بیش از هر چیز دیگری به زمین‌های زراعی و باغ‌ها آسیب می‌رسانند، این در حالی است که در بسیاری از موارد به کشاورز توصیه فنی می‌شود که در منطقه‌ای که درگیر بحران کم‌آبی یا سرمازدگی است، اقدام به کشت نکند. کشاورزان برای کاهش خسارت باید با کارشناسان هماهنگ باشند و به توصیه‌ها گوش
دهند.

وی با اشاره به اهمیت بیمه محصولات کشاورزی اظهار کرد: وقتی کشاورز محصول خود را تحت پوشش بیمه قرار می‌دهد، در صورت بروز هر گونه خسارتی دچار نگرانی نمی‌شود و اطمینان دارد که خسارت او جبران می‌شود.

بهانه‌تراشی‌های بیمه

دبیر انجمن برنج با انتقاد از نحوه پرداخت خسارت توسط صندوق بیمه کشاورزی بیان کرد: فاکتورهای لحاظ‌شده و نحوه پرداخت خسارت، باعث نارضایتی کشاورزان شده است.

بیمه کشاورزی با سایر بیمه‌ها متفاوت است. بانک کشاورزی که مسئولیت بیمه کشاورزان را برعهده دارد باید انعطاف بیشتری داشته باشد؛ این در حالی است که صندوق بیمه کشاورزی برای پرداخت خسارت بهانه‌های مختلفی برای کشاورزان می‌آورد.

فرهنگ‌سازی بیمه کشاورزی

شایق باتوجه به نقش آموزش در فرهنگ‌سازی بیمه کشاورزی گفت: سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی یکی از سازمان‌های زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی است.

در سال ۹۶ صندوق بیمه ‌کشاورزی و معاونت ترویج سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی با هدف توسعه فرهنگ بیمه و روان‌سازی ارائه خدمات بیمه‌ای موردنیاز بخش کشاورزی، تفاهمنامه همکاری امضا کردند که براساس این تفاهمنامه حمایت از تولید محتوا با مشارکت صندوق بیمه کشاورزی در راستای کاهش خسارت و افزایش تولیدات بخش کشاورزی و آموزش و توانمندسازی از طریق مدرسان بیمه‌ای برای فرهنگ‌سازی بیمه کشاورزی انجام می‌شد، اما متاسفانه این اقدامات دیگر فراموش شده و مدت‌هاست که انجام نمی‌شود.

باید دوباره این اقدامات انجام شود و سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی و صندوق بیمه کشاورزی کلاس‌های آموزشی برگزار کنند تا کشاورزان از مزیت‌های بیمه کشاورزی آگاه
شوند.

کشاورزان استقبال نمی‌کنند

دبیر انجمن برنج با اشاره به عدم تمایل کشاورزان به بیمه محصولات کشاورزی و میزان حق‌بیمه آنها اظهار کرد: حق‌بیمه‌ها به این بستگی دارد که کشاورز می‌خواهد محصول خود را در برابر چه فاکتورهایی بیمه کند؛ در نتیجه متناسب با آن حق‌بیمه پرداخت می‌کند.

 با این حال کشاورزان از پوشش بیمه‌ای صندوق بیمه کشاورزی استقبالی نمی‌کنند، زیرا نتیجه‌ای برای آنها ندارد.

سخن پایانی

گله کشاورزان از عملکرد صندوق بیمه کشاورزی سابقه طولانی دارد، اما ظاهرا خبری از بهبود عملکرد نیست. کام صندوق بیمه کشاورزان مدت‌هاست که شیرین است و در مقابل درد کشاورزان دوا نمی‌شود. ظاهرا شیرینی دریافت هزینه بیمه از کشاورزان فراموشی خاصی را نسبت به هدف اصلی تاسیس صندوق ایجاد کرده است. در هر حال امیدواریم دولت با سازکاری کارآمد بتواند بدبینی کشاورزان نسبت به وعده‌های همیشگی بیمه را از بین ببرد.