تحریم و محدودیت‎های بین‎المللی روند نوسازی و به‎سازی صنایع کشور را چه به‎لحاظ نرم‎افزاری و چه سخت‎افزاری، با چالش‎های روبه‎رو کرده است. بسیاری از صنایع در صورت نیاز به تعمیر ماشین‎آلات و خرید یک قطعه برای تجهیزات صنعتی خود باید ماه‎ها معطل بمانند تا قطعه باواسطه چند کشور خریداری و وارد کشور شود. در حال حاضر با توجه به شرایط و تحریم‌های موجود، صنعتگران بخشی از ماشین‎آلات را به‎نام شرکتی خارجی مانند ترکیه، عراق، جمهوری آذربایجان و... خریداری و باواسطه این کشورها قطعه و حتی ماشین‎آلات موردنیاز خود را وارد می‎کنند. همچنین حواله کردن هزینه این تجهیزات، چالش دیگر این مبادلات تجاری بوده که در نهایت قیمت فعالیت‎های تولیدی را افزایش داده است. صنعت چاپ از جمله صنایعی است که در چند سال گذشته با مشکلاتی همراه شده که تعداد چاپخانه‎های فعال را کاهش داده است. افزایش هزینه چاپ و کاهش بازار تقاضا در برخی بخش‎ها از جمله چاپ کتاب و نشریات، منجربه تعطیلی چاپخانه‎ها شده است. از سوی دیگر، برخی از کارشناسان عنوان می‎کنند عدم‌نوسازی ماشین‎آلات و استفاده از فناوری روز و کاهش تیراژ سبب شده حتی مشتریان خارجی خود را از دست بدهیم و رقبا سهم ایران را در کشورهای همسایه ازآن خود کنند. صنعت چاپ کشور در مقایسه با صنعت چاپ جهان‌، به‎لحاظ فناوری و سخت‎افزاری، چه وضعیتی دارد؟

به‎روز نیستیم

آرمان خالقی، عضو هیات‎مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت ایران درباره وضعیت صنعت چاپ ایران در زمان تحریم‌ها، به صمت گفت: در این‌باره باید صنعت چاپ را در دو بخش چاپ صنعتی و چاپ کتب و نشریات، موردبررسی قرار داد. صنعتگران در یکی از بخش‎هایی که می‎توانند به معرفی خود و محصولات تولیدی‌شان بپردازند تا سهم بیشتری در بازار تقاضا داشته باشند، صنعت بسته‎بندی است؛ بنابراین اهمیت به‎روز بودن چاپ صنعتی در اینجا نمود پیدا می‎کند.

او افزود: هرقدر تجهیزات و ماشین‎آلات مورداستفاده در چاپ مشخصات محصول روی کارتن‎های بسته‎بندی از تکنولوژی بالاتری برخوردار باشند، در سرعت کار و تیراژ تولید و نیز کیفیت، بهتر عمل خواهند کرد.

او ادامه داد: جعبه‎ها و کارتن‎های صنعتی، یکی از بخش‎های پشتیبانی مهم تولید بوده که قسمتی از تبلیغات را در جذب مشتری برعهده دارند.

این کارشناس حوزه صنعت، عنوان کرد: در این راستا، صنعت چاپ کشور نیاز به دستگاه‎هایی دارد که ‎روزآمدترین چاپ را روی کارتن‎های بسته‎بندی داشته باشد. در حال حاضر به‎لحاظ سخت‎افزاری در این بخش مشکلاتی وجود دارد.

از بین رفتن مزیت چاپ

خالقی در ادامه سخنان خود به وضعیت ماشین‎آلات در بخش چاپ کتب و نشریات و صحافی آنها اشاره کرد و گفت: مشکلات صنعت چاپ در این بخش، ملموس‎تر است و هزینه‎های سرسام‎آور چاپ، کاغذ، رنگ، زینک و... سبب‌شده بهای تمام‌شده بالا رفته و به همان نسبت تیراژ چاپ کتاب پایین آید. به این ترتیب، سهم کتاب در سبد خرید خانوار ایرانی بسیار ناچیز شده است.

او اضافه کرد: بررسی این بخش از صنعت چاپ هم نشان می‎دهد ماشین‎آلات نه‎تنها به‎روز نشده‎ که حتی تجهیزات فرسوده با دستگاه‌های با عمر ساخت کمتر، جایگزین

 نشده‎اند.

این عضو هیات‎مدیره خانه صنعت، معدن و تجارت یادآور شد: اگر دستگاه‎های جدید خریداری و جایگزین ماشین‎آلات قدیمی‎تر می‎شد، بازار صنعت چاپ کشور تقویت شده و همسایگان همچنان چاپ کتب خود را به ما واگذار می‎کردند. این امر مزیتی بود که پیش‎تر محلی برای درآمد ارزی کشور به‎شمار می‎آمد.

او ادامه داد: زمانی کتاب‎های مدارس افغانستان در ایران به چاپ می‎رسید، اما امروز این بازار را از دست داده‎ایم، چون نتوانستیم دستگاه‎ها و ماشین‎آلات صنعت چاپ را بروزرسانی کنیم.

خالقی با بیان اینکه در بازار رقابت کیفیت و بهای تمام‌شده، بازار را به رقبا واگذار کرده‌ایم، بیان کرد: اگر روند فعلی ادامه پیدا کند و ماشین‎آلات و تجهیزات چاپ و بسته‎بندی بروزرسانی نشوند و همچنان خلأ تکنولوژیکی در این صنعت وجود داشته باشد، ممکن است شرایط به‎گونه‎ای پیش برود که ما هم ناچار شویم کتاب‎های خود را برای چاپ به کشور دیگری واگذار

کنیم.

پیشتازی ایران از ترکیه

در ادامه مجتبی سجاد، یکی از فعالان صنعت چاپ کشور درباره وضعیت این صنعت در مقایسه با سایر کشورها به صمت گفت: کمتر از یک ماه قبل برای خرید برخی از تجهیزات موردنیاز، سفری به ترکیه داشتم. به شهرهای گوناگون این کشور مسافرت کردم تا بتوانم دستگاه‎ها چاپ موردنیاز را به هر ترتیبی شده به‌واسطه این کشور، خریداری کنم.  این سفر نشان داد صنعت چاپ ایران با تجربه تحریمی متعددی در مدت 4 دهه، دست‎کم به‎لحاظ سخت‎افزاری 10 سال از صنعت چاپ ترکیه جلوتر است.

وی افزود: ماشین‎آلات چاپ و صحافی ایران نسبت به برخی کشورهای همسایه پیشتاز بوده، زیرا صنعتگران داخلی حتی در شرایط تحریم‌ها سعی کرده‎اند تجهیزات مورد‌نیاز را تامین

 کنند. البته این امر با زمان و هزینه بیشتری انجام می‎شود.

برای دور زدن تحریم‌ها باید خرید به‌نام یکی از شرکت‎های کشورهای همسایه انجام شود و در واقع به‌واسطه یک یا دو کشور، ماشین‎آلات مورد‌نیاز خریداری و وارد می‎شوند.

خرید واسطه‎ای

این فعال صنعت چاپ با بیان اینکه ضرورت نوسازی و به‎سازی ماشین‎آلات در صنعت چاپ امری بدیهی است، اظهار کرد: فعالان این صنعت اجازه ندادن تحریم منجربه تعطیلی صنعت چاپ کشور شود، اما به هر حال شرایط جنگ اقتصادی تاثیر خود را می‎گذارد و نوسازی تجهیزات به کندی انجام می‎شود.

او ادامه داد: در حال حاضر، صنعتگران ماشین‎آلات را به‌نام شرکت‎های ترکیه‌ای یا حتی جمهوری آذربایجان خریداری می‎کنند و در ادامه از گمرکات این کشورها دوباره به مقصد ایران بارگیری و حمل می‎شوند. حتی برای خرید و تامین برخی قطعات ماشین‎آلات با توجه پیشینه همکاری‎هایی که طرف ایرانی با برخی شرکت‎های اروپایی داشته، شرکت خارجی این ریسک را می‎پذیرد که قطعه موردنیاز را به‌نام خود خریداری و سپس برای طرف ایرانی ارسال کنند، اما هزینه واسطه‎گری قیمت محصولات را چندبرابر می‏کند.

افزایش هزینه‎ها

سجاد با اشاره به مشکلات بانکی برای تامین پول مورد‌نیاز خرید تجهیزات به‎روز و حواله کردن آن برای طرف خارجی، ادامه داد: به‌طور قطع با وجود محدودیت‏های بین‎المللی هزینه خرید و واردات بالا رفته، زیرا انتقال پول از طریق صرافی با هزینه بیشتری انجام می‏شود. در این‌باره بانک‎ها نمی‎توانند کمکی کنند، زیرا این پول‎ها باید به‌طور غیررسمی جابه‌جا شوند.

او همچنین اضافه کرد: بانک‎ها برای واردات ماشین‎آلات، تسهیلات نمی‎‏پردازند و فقط برای خرید داخلی وام پرداخت می‌شود؛ بنابراین تحریم نتوانست صنعت چاپ را تعطیل کند، فقط به‌لحاظ مالی هزینه‎های ما را بالا برد.

وی اظهار کرد: معتقدم اگر صنعتگری به بهانه تحریم بخواهد کم‎کاری کند، پذیرفتنی نیست، زیرا در شرایط سخت توانمندی‎ها محک زده می‎شود.

به‎روز شدن، ریسک است

سجاد در پاسخ به این پرسش که چاپخانه‎های کوچک با توجه به بالا بودن هزینه واردات به‌دلیل واسطه شدن چند کشور چه وضعیتی دارند، گفت: در شرایط تحریم، تفاوتی نمی‎کند کوچک باشید یا بزرگ که اتفاقا «هر که بامش بیش، برفش بیشتر»، شرایط دشوار فعلی برای تمام چاپخانه‎های کوچک و بزرگ، یکسان است و بزرگ و کوچک را درگیر خود کرده است. استقراض برای چاپخانه‎های بزرگ‎تر، بیشتر است.

 هزینه این استقراض از بانک‎ها بیشتر و زمان بازپرداخت آن کوتاه‎تر است. در واقع چاپخانه‎های بزرگ‎تر به ماشین‎آلات بیشتری نیاز دارند یا احتمال خرابی قطعات در آنها بیشتر است و این شرایط را برای چاپخانه‏های بزرگ سخت‎تر می‎کند؛ بنابراین در چنین شرایطی، چاپخانه‎ها برای به‎روز شدن کمتر ریسک می‎‏کنند، چرا روزآمدی در شرایط تحریم سرعت کار را کاهش و هزینه‎ها را افزایش می‎دهد.

چاپ به شرط اشتغالزایی

سجاد در پاسخ به پرسشی دیگر مبنی بر اینکه چرا دیگر کشورهای همسایه برای چاپ کتاب‎های خود به چاپخانه‎های ایرانی سفارش کار نمی‎دهند، آیا این موضوع به فرسودگی تجهیزات و کیفیت پایین و قیمت بالا چاپ برمی‎گردد، گفت: این موضوع نمی‎تواند صحت داشته باشد، زیرا در حال حاضر کشورهایی مانند عراق، امارات و عمان، چاپ برخی کتاب‎های خود را به چاپخانه‎های ایرانی سپرده‎اند.

او افزود: برخی کشورهای همسایه، سفارش چاپ به ما نمی‎دهند، زیرا به‌دنبال حمایت از صنعت چاپ خود هستند. به‌عنوان مثال افغانستان با کنترل مرزهای خود، اجازه نمی‎دهد کتابی چاپ شده وارد کشورش شود در حالی که پیش‎تر بخشی از کتاب‌های مدارس افغانستان در ایران به چاپ می‎رسید. در راستای ایجاد اشتغال، دولت افغانستان تاکید دارد صنعت چاپ ملی را تقویت کند و حتی برای تحقق این امر، هزینه بیشتری به چاپخانه‎ها بابت چاپ کتاب می‎پردازد.

او تصریح کرد: عراق هم به این سو حرکت کرده و اجازه نمی‎دهد کتب عربی، خارج از این کشور به چاپ برسد. شرط دولت عراق این است که هر چاپخانه‎‎ای در مناقصه برنده شد، باید کار چاپ کتاب‎های سفارش‌شده را در خاک عراق انجام

 دهد.

بنابراین اگر برخی کشورهای همسایه کار چاپی به ایران سفارش نمی‎دهند، به‌دلیل اینکه صنعت چاپ ایران ضعیف است یا قادر به چاپ باکیفیت نیست، نبوده و موضوع حمایت از صنعت چاپ ملی

 است. این موضوع را ما در ایران هم داریم. به‌عنوان مثال، برای حمایت از خودروهای ملی دولت چند سالی است که واردات خودرو خارجی را ممنوع کرده

 است.

حضور استادکاران ایرانی در ترکیه

این فعال صنعت چاپ با اشاره به فعالیت صنعتگران چاپ و صحافی ایرانی در ترکیه، عنوان کرد: استادکاران ایرانی در صنعت چاپ ترکیه به شکل گسترده فعالیت دارند و این از تجربه ایرانی‎ها در صنعت چاپ حکایت می‎کند.

این افراد سال‎ها قبل به این کشور مهاجرت کرده‎اند، زمانی که ترکیه به لحاظ اقتصادی شرایط مطلوبی داشت، برخی حتی مبادرت به راه‎اندازی چاپخانه در این کشور کردند.  اما در حال حاضر به‌دلیل افت ارزش لیر یا برگشته‎اند یا تمایل به برگشت دارند.

 سجاد با بیان اینکه شرایط صنعت چاپ، ایده‎آل نیست، اما مناسب است، گفت: استادکارهای ایرانی به لحاظ تجربه جلوتر از بسیاری از صنعتگران این حوزه در کشورهای همسایه فعالیت دارند.

سخن پایانی

بنابر این گزارش، صنعت چاپ کشور به‎روز نیست، اما نسبت به برخی از کشورهای همسایه در موقعیت بهتری قرار دارد. با وجود خلأ فناوری در حوزه چاپ و نشر کشور به‎لحاظ سخت‎افزاری، اما صنعتگران استادکار باتجربه‎ای در صنعت چاپ فعالیت دارند و حتی برخی از آنها به کشورهای همسایه از جمله ترکیه مهاجرت کرده و در آنجا فعالیت گسترده‌ای دارند. بنابراین تحریم سبب شده هزینه‎های فعالیت در بخش‎های گوناگون صنعتی و غیرصنعتی بالا برود، اما هرگز نتوانسته منجربه تعطیلی آنها به‌طور کامل شود.