صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان در بازار مد
بیش از ۳ میلیون هنرمند و صنعتگر در ۳۰۰ رشته مختلف هنرهای سنتی و صنایع‌دستی در ایران مشغول به‌کار هستند و در سال گذشته صنعت صنایع‌دستی کشور با درآمدی بالغ بر ۲۸۱ میلیون دلار، نقش بسزایی در صادرات غیرنفتی ایران ایفا کرده است. سیستان و بلوچستان به‌عنوان یکی از قطب‌های صنایع‌دستی و هنرهای سنتی کشور با حدود ۲۰ صنعت دستی و همین تعداد هنر دستی زمینه‌ساز ایجاد ۲۰ هزار شغل شده و میلیاردها ریال درآمد فروش صنایع‌دستی را هنرمندان و فعالان این حوزه گزارش داده‌اند. صنایع‌دستی این استان باوجود زیبایی و تنوع در طول عمر خود دستخوش فراز و نشیب‌های فراوانی شده است که در صورت بی‌توجهی رفته‌رفته با مشکلات اساسی روبه‌رو خواهد شد.
برگزیدن شهرها و روستاهای جهانی و معرفی آنها به شورای جهانی صنایع‌دستی، انگیزه آغاز فرآیندی برای انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی بود و این فرآیند از ۲ سال گذشته با تشکیل شورای انتخاب شهرها و روستاهای ملی آغاز شد که ریاست این شورا برعهده معاون صنایع‌دستی وزارت میراث‌فرهنگی است و مدیران کل این معاونت و نمایندگانی از سایر معاونت‌ها هم در آن عضویت دارند. در جلسه شورای انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی که یک‌بار در سال برگزار می‌شود، مسئولان‌ارشد، فرماندار، شهردار یا نمایندگان مجلس شهر یا روستای متقاضی ثبت ملی به‌همراه مدیرکل میراث‌فرهنگی با ارائه گزارشی از شاخص‌ها و نقاط قوت منطقه موردنظر خود از آن دفاع می‌کنند و اعضای شورا پس از بررسی پرونده‌ها و ارزیابی شاخص‌ها به هریک از شهرها و روستاهای مطرح‌شده امتیاز می‌دهند و در نهایت مناطقی که حدنصاب را کسب کنند، برای ثبت ملی انتخاب می‌شوند.
موضوعات مربوط به صادرات، ترویج و توسعه صنایع‌دستی، حوزه میراث‌فرهنگی، جاذبه‌های گردشگری و میزان فعالیت تشکل‌های غیردولتی از جمله شاخص‌هایی است که برای انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی در شورا موردتوجه قرار می‌گیرد و گام بعدی پس از انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع‌دستی، تشکیل شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستای جهانی است که وزارت میراث‌فرهنگی ریاست این شورا را برعهده دارد.
به‌گفته مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان؛ ثبت ۶ شهر و یک روستای جهانی صنایع‌دستی، ایران را در بالاترین رتبه دارنده شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی در بین کشورهای دنیا قرار داده است و از میان این تعداد شهرها و روستاهای ثبت ملی، در شورای راهبردی، ۲ شهر و یک روستا برای ثبت جهانی انتخاب و به شورای جهانی صنایع‌دستی معرفی می‌شوند.
علیرضا جلالزایی افزود: برخی پرونده‌ها که قابلیت‌های فراوانی دارند اما در مواردی دچار نقص باشند، به‌صورت مشروط ثبت ملی شده و پس از رفع ایراد و به حدنصاب رسیدن امتیاز، به‌طورکامل ثبت می‌شوند.
وجود ظرفیت‌های خوب و شایسته مانند سوزن‌دوزی، سفال کلپورگان، قالیبافی و... سیستان و بلوچستان را در حوزه صنایع‌دستی در سطح ملی و جهانی مطرح و معرفی کرده است.
علاوه بر این، صنایع‌دستی دیگری مانند جواهرسازی، حصیربافی، قالیبافی، لباس‌سنتی، صنایع‌دستی دریایی و ساحلی (توربافی و صدف‌دوزی)، سکه و سامان، گزبافی و ده‌ها اثر دیگر در روستاها و شهرهای این استان وجود دارند که قابلیت ثبت را داشته و باعث رونق صنایع‌دستی و اشتغالزایی در سیستان و بلوچستان خواهند شد.
نشان مرغوبیت صنایع‌دستی که در سال‌های قبل رواج یافت نیز، یک نوع امتیاز و فرصت برای مطرح شدن تولیدات هنرمندان صنعتگر و به‌رخ‌کشاندن تخصص و تبحر و ظرفیت‌های استان است و مهر اصالت با هدف حمایت از صنایع‌دستی و اشتغالزایی بیشتر در سال ۲۰۰۱ میلادی، به‌صورت آزمایشی در منطقه جنوب‌شرقی آسیا اجرا و پس از آن به مهم‌ترین پروژه یونسکو در حوزه صنایع‌دستی تبدیل شد که در همین راستا مدیرکل میراث‌فرهنگی سیستان و بلوچستان به ایرنا گفت: نشان مرغوبیت برای ۸۱ اثر صنایع‌دستی در استان صادر شده که هرچند این موضوع خود به‌تنهایی ارزشمند است و فرصت بهتری را سر راه صنعتگر برای عرضه کار قرار می‌دهد، اما برای مفید حال واقع شدن آن باید برنامه‌ریزی مناسب‌تری برای معرفی، تبلیغات، بازاریابی و فروش داشته باشیم.
از ثبت کلپورگان تا محک سوزن‌دوزی
از دیگر فرصت‌های سیستان و بلوچستان، ثبت روستای سفال جهانی کلپورگان است که این روستا تنها ۷۰ کیلومتر با مرز پاکستان فاصله داشته و به‌عنوان نخستین روستای آسیا و اقیانوسیه در فهرست جهانی قرار دارد.
در میان اخبار
این مهم افتخار سترگی برای گردشگری استان و فرصتی مغتنم برای صنایع‌دستی به‌ویژه منطقه سراوان و روستای کلپورگان است تا از مزایای آن برخوردار شوند.
باید زیرساخت‌های جهانی شدن مانند آموزش مردم محلی، ایجاد انگیزه با هدف جلب مشارکت بخش خصوصی و دولتی، فرهنگ‌سازی عمومی، آماده کردن زیرساخت‌های حمل‌ونقل، راه، مبلمان و فضای سبز، امکانات خدماتی، رفاهی، تجهیزات کارگاهی و تسهیلات گردشگری، لحاظ کردن استانداردهای ارتباطی، تبلیغاتی، تابلوهای راهنمایی، اقامتگاه‌های بین‌راهی و استراحت موقت، امکانات بهداشتی و پزشکی، دسترسی به اینترنت و کسب‌وکارهای مجازی، امکانات بانکی و ارزی فراهم شود و در همین راستا نیاز به سند جامع و نقشه‌راه برای بهره‌برداری مناسب از این فرصت در روستای کلپورگان است. فرش و قالیبافی در سیوستان یا سیستان از هنرصنعت‌های ریشه‌دار تاریخی ایران زمین است، به‌گونه‌ای که قدیمی‌ترین زیراندازهای دنیا در شهر سوخته کشف شده و به‌تعبیری فرش پازیریک متعلق به سکاها نیز ریشه در سیستان دارد، ثبت جهانی این هنر و صنعت باعث توجه بیشتر و معرفی فرهنگ و اشتغالزایی در منطقه می‌شود.
قالی اصیل و قدیمی منطقه سیستان دارای ویژگی‌های منحصربه فردی است که از جمله آنها می‌توان به نوع مواد اولیه خاص، شیوه‌های بافت و نقش‌پردازی اشاره کرد.
فرش دستباف به‌شدت از منظر اشتغالزایی قابل‌توجه است و در بسیاری از مناطق کشور که در معرض خشکسالی قرار گرفته‌اند، این صنایع‌دستی و فرش دستباف است که توانسته اشتغالی پاک، در دسترس و زودبازده را ایجاد کند و همچنان که در گذشته‌های تاریخی کمک‌معیشت خانوار در کنار دامداری و کشاورزی بوده، در این سال‌ها که این منطقه گرفتار مصیبت خشکسالی شده نیز می‌تواند از بعد اشتغالزایی یاریگر باشد.
براساس آمارهای ارائه‌شده در حال حاضر ۶ هزار و ۵۰۰ نفر در این استان کارت شناسایی قالیبافی دارند.
از دیگر قابلیت‌های سیستان و بلوچستان، ثبت ملی «نیمروز» به‌عنوان شهر خامه‌دوزی و ثبت ملی «ایرانشهر» به‌عنوان شهر سوزن‌دوزی است.
سوزن‌دوزی بلوچ در شورای جهانی محک خورده و از ظرافت و زیبایی بسیار زیادی برخوردار است، ضمن اینکه خلاقیت، مهارت، قدمت تاریخی محصول و جاذبه‌های گردشگری شهر، موضوع بسته‌بندی و کیفیت سوزن‌دوزی‌ها معیارهای دیگری هستند که باوجود چهره‌های سرشناس سوزن‌دوزی در ایرانشهر از جمله مرحومه استاد «مهتاب نوروزی» تاثیر بسزایی در ملی شدن این شهرستان به‌عنوان شهر سوزن‌دوزی داشته است. از مشهورترین و مرغوب‌ترین نمونه‌های سوزن‌دوزی می‌توان به تولیدات مناطق قاسم‌آباد و نکوچ ایرانشهر و چانف در نیکشهر اشاره کرد.
سخن پایانی
آنچه مسلم است، عرصه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی ایران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است که مصداق بارز این اهمیت را می‌توان در توجه و تاکید رهبر معظم انقلاب در ابلاغ سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه مشاهده کرد و در بند ۵۱ این سیاست‌ها به‌طورمشخص و محرز بر حمایت از صنایع‌دستی تاکید و توصیه شده است. صنایع‌دستی سیستان و بلوچستان به‌عنوان یکی از ابزارهای منحصربه فرد، نقش مهم و اساسی در دستیابی به افزایش تولید ملی و اهداف کلان اقتصاد مقاومتی ایفا می‌کند و باید بیش از گذشته به این صنعت و هنر توجه شود. یکی از بخش‌های مهم اقتصادی و فرهنگی در سیستان و بلوچستان، حوزه صنایع‌دستی و هنرهای سنتی است که ابزاری قابل‌توجه برای صادرات کالا، اشتغالزایی، جذب توریسم و بالا بردن سطح تولید ملی به‌شمار می‌رود.
