در سومین دوره از نمایشگاه هوشمند، ۲۳۰استارت‌آپ، شرکت دانش‌بنیان و فناوری حضور دارند، همچنین تعداد زیادی از شهرداری‌های کشور با حضور در این نمایشگاه، خدمات خود را به عموم مردم ارائه کردند. سومین نمایشگاه شهر هوشمند ایران Smart City Expo ۲۰۲۲ با مجوز سازمان توسعه تجارت ایران و حمایت وزارت کشور (مرکز توسعه دولت الکترونیک، فناوری اطلاعات و آمار)، از ۱۲ تا ۱۴ تیر امسال در مصلای تهران در حال برگزاری است. سومین نمایشگاه شهر هوشمند با هدف تبیین ابعاد مختلف شهر هوشمند و هوشمندسازی در شهرها و ارائه دستاوردهای ۲۳۵سازمان و شرکت دانش‌بنیان برگزار شد.

رویارویی اقتصاد سنتی با دانش‌بنیان‌ها

شرکت‌های دانش‌بنیان (Knowledge enterprise) موسسه‌های خصوصی یا تعاونی هستند که به‌منظور افزایش علم و ثروت، توسعه اقتصادی برپایه دانش و تحقق اهداف علمی و اقتصادی در راستای گسترش اختراع و نوآوری و در نهایت تجاری‌سازی نتایج تحقیق و توسعه در حوزه فناوری‌های برتر و با ارزش‌افزوده فراوان تشکیل می‌شود و شرکت‌های فناور و دانش‌بنیان، نقش مهمی در رشد اقتصاد غیرنفتی، ایجاد اشتغال برای دانش‌آموختگان دانشگاهی و پیشرفت هر کشوری ایفا می‌کنند. این تعریفی است که جامعه علمی از شرکت‌های دانش‌بنیان دارد، اما به‌باور صاحب‌نظران باوجود آنکه قانون حمایت از شرکت‌ها و موسسات دانش‌بنیان و تجاری‌سازی نوآوری‌ها و اختراعات مصوبه ۱۸ آبان ۱۳۸۹ مجلس شورای اسلامی را دارد، اما به‌معنای واقعی بسیاری از دستگاه‌های اجرایی و همچنین بانک‌های دولتی حمایت‌های چندانی از شرکت‌های دانش‌بنیان و نوپا ندارند و به‌نوعی همچنان اولویت آنان توسعه بر محور اقتصاد کلاسیک و سنتی است.

جشنواره «نمانام‌های روستایی» در کنار شهر هوشمند

رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور از برگزاری سومین نمایشگاه شهر هوشمند و نخستین جشنواره نمانام‌های (برند) روستایی همزمان با هفته نکوداشت شهرداری و دهیاری در مصلای امام‌خمینی (ره) تهران خبر داد.  مهدی جمالی‌نژاد در گفت‌وگو با ایمنا، اظهار کرد: سومین نمایشگاه شهر هوشمند و نخستین جشنواره نمانام‌های (برند) روستایی در ۱۶هزار مترمربع فضای نمایشگاهی با حضور ۲۳۵شرکت دانش‌بنیان و استارت‌آپ و ۴ شهرداری در بخش شهر هوشمند و ۲۰ استانداری در بخش نمانام‌های روستایی ۱۲تیر کار خود را آغاز کرد.رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور اضافه کرد: در روزهای برگزاری این نمایشگاه، سخنرانی‌های علمی و تخصصی و کارگاه‌های آموزشی در زمینه معرفی و تشریح ابعاد مختلف هوشمندسازی و ویژگی‌های شهرهای هوشمند با حضور استادان و صاحب‌نظران داخلی و خارجی برگزار و چندین سامانه و محصول جدید نیز رونمایی شد.

وی گفت: نخستین جشنواره نمانام‌های (برند) روستایی با حضور جمعی از شرکت‌های دانش‌بنیان و کارآفرینان برتر روستایی و محصولات نمانام روستایی به‌منظور معرفی محصولات نمانام روستایی در حوزه‌های مختلف نظیر اقتصادی و فرهنگی، معرفی محصولات و مناطق روستایی که ظرفیت‌های آنها کمتر شناخته شده، معرفی ظرفیت‌های شرکت‌های دانش‌بنیانی در حوزه نمانام‌های روستایی و آشنایی و هماهنگی شرکت‌ها، سرمایه‌گذاران و صاحبان نمانام‌ها در حال برگزاری است. جمالی‌نژاد گفت: این 2 رویداد با حمایت وزارت کشور، سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، استانداری‌های کشور، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست‌جمهوری و سایر سازمان‌ها و نهادها برگزار می‌شود.

مهم‌ترین چالش‌های هوشمندسازی تهران

دانش‌بنیان‌های حوزه خدمات شهری با ارائه راهکارهای متنوع، زمینه توسعه پرشتاب شهر هوشمند در کلانشهر تهران را فراهم می‌کنند. توسعه پرشتاب علم و فناوری ابعاد مختلف زندگی شهروندان در سراسر دنیا را تحت تاثیر قرار داده و میلیون‌ها نفر در شهرهای مختلف دنیا همه‌روزه برای انجام فعالیت‌های مختلف از ابزارهای فناوری استفاده می‌کنند.امروزه طراحی و دستیابی به فناوری‌های نوین نه یک فرصت بلکه نوعی ضرورت است و از همین‌رو دولت‌ها برنامه‌ریزی گسترده‌ای برای حمایت از فناوری‌های بومی می‌کنند.

براساس آمارهای منتشرشده از سوی سازمان‌های بین‌المللی، میزان توسعه‌یافتگی صنعت فناوری اطلاعات یکی از شاخص‌های قدرت استراتژیک کشورها محسوب شده و کشورهایی که توانایی بیشتری در تولید فناوری‌های هوشمند دارند، از اقتصاد پایدار و پویا برخوردار هستند. نفوذ فناوری در حوزه‌های مختلف صنعت تغییرات چشمگیری در کیفیت و بازدهی محصولات مختلف ایجاد کرده است. در چنین شرایطی شهرداری‌ها از جمله مجموعه‌هایی هستند که با بهره‌برداری از جدیدترین فناوری‌ها خدمات متنوعی را به شهروندان ارائه می‌دهند. کاهش مصرف انرژی، نبود نیاز به تردد غیرضروری در اماکن شهری، بهبود کیفیت هوا در کلانشهرها و ارتقای امنیت عمومی تنها بخشی از مزایای استفاده از فناوری‌های نوین برای ارائه خدمات شهری است.

 در همین راستا، افزایش تعداد سرویس‌های آنلاین و تمایل بالای شهروندان به استفاده از خدمات مبتنی بر اینترنت به شکل‌گیری شهرهای هوشمند کمک کرد. شهر هوشمند منطقه‌ای شهری اطلاق می‌شود که از انواع گوناگون حسگرهای الکترونیکی برای جمع‌آوری اطلاعات و تحلیل آنها استفاده می‌شود.

این اطلاعات برای مدیریت دارایی‌ها و منابع شهری ضروری است. چنین فرآیندی، شامل اطلاعات جمع‌آوری‌شده از شهروندان، دستگاه‌ها و منابع شهری است و پس از اتمام فرآیند جمع‌آوری، پردازش و تجزیه و تحلیل آغاز می‌شود. در نهایت از اطلاعات پردازش‌شده به‌منظور نظارت و مدیریت ترافیک، سیستم توزیع انرژی، مراکز تصفیه و توزیع هوشمند آب، مدیریت هوشمند جمع‌آوری و بازیافت پسماند بهره‌برداری می‌شود. در این بین، کارشناسان حوزه خدمات شهری معتقدند، هوشمندسازی کلانشهر تهران ضروری است و نهادهای متولی امر در این حوزه باید حداکثر بهره‌برداری را از اکوسیستم دانش‌بنیان کشور کنند.

طبق استانداردهای بین‌المللی، حکمروایی، محیط زندگی، اقتصاد، حمل‌ونقل و انرژی هوشمند معیارهای اصلی شهر هوشمند هستند. با این همه در مسیر هوشمندسازی کلانشهرها چالش‌های متعددی وجود دارد، از همین‌رو شهرداری‌ها ضمن همکاری با استارت‌آپ‌ها می‌کوشند موانع موجود را برطرف سازند.

شرکت‌های خلاق و نوآور با ارائه راهکارهای متنوع، کوتاه‌ترین و به‌صرفه‌ترین روش برای هوشمندسازی کلان شهرها را معرفی می‌کنند. هم‌اکنون در شهر تهران بخش عمده‌ای از فعالیت‌های شهرهای هوشمند توسط دانش‌بنیان‌ها طراحی شده و پشتیبانی‌های لازم نیز از سوی همین مجموعه‌ها انجام می‌گیرد.

در همین راستا عرفان طاهرخانی، عضو هیات‌مدیره یک شرکت دانش‌بنیان فعال در زمینه طراحی سیستم مدیریت اداری هوشمند و شرکت‌کننده در همایش روز اینترنت اشیا در شهر هوشمند گفت: زمانی که موضوع اینترنت اشیا در جهان مطرح شد، دیدگاه ابتدایی نسبت به آن وجود داشت،اما به‌تدریج نیازها و ارتباطات کاربران در رابطه این فناوری شناسایی شد و متوجه شدیم نیازهای کاربران به‌طورمداوم تغییر می‌کند. اگر می‌خواهیم ظرفیت اینترنت اشیا به‌خوبی در اختیار کاربران قرار گیرد، باید راهکارهای یکپارچه برای عرضه خدمات این فناوری معرفی شود.

این فعال صنعت فناوری اطلاعات ضمن تاکید بر نقش پررنگ اینترنت اشیا در حوزه توسعه شهر هوشمند بیان افزود: در حوزه اینترنت اشیا به‌قدری تنوع و نیاز وجود دارد که کافی است شرکت‌ها راهبرد و هدف خود را مشخص سازند و وارد مسیر شوند. برای اینکه یکپارچه‌سازی بین برندهای مختلف انجام گیرد، لازم است از امکانات نرم‌ و سخت‌افزاری به‌صورت همزمان استفاده شود.

لزوم استفاده از دانش‌بنیان‌ها برای رفع معضلات شهر

روند رو به رشد جمعیت در کلانشهرها بهینه‌سازی مصرف انرژی با استفاده از فناوری‌های نوین را به یکی از الزامات توسعه شهرهای هوشمند تبدیل کرده است. شرکت‌های خلاق ایرانی برای کاهش مصرف انرژی در شهر هوشمند، محصولات مختلفی را طراحی و معرفی کرده‌اند. علیرضا خسروی که عضویت در شورای اسلامی شهر ایذه را نیز در کارنامه کاری خود دارد با تاکید بر لزوم استفاده از دانش‌بنیان‌ها برای رفع معضلات شهری گفت: شهرداری می‌تواند برای رفع چالش‌های شهری از جمله مشکلات موجود در فضای سبز از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان استفاده کند. علیرضا خسروی در گفت‌وگو با ایمنا، درباره ضرورت استفاده از دانش‌بنیان‌ها برای رفع چالش‌های موجود در مدیریت شهری اظهار کرد: در سال‌های اخیر رهبر معظم  انقلاب توجه خاصی به تولید داخل و اتکا بر توان علمی جوانان ایرانی داشته‌اند و این مهم را همواره موردتاکید قرار داده‌اند و با ذکاوت خاص و باتوجه به نیاز امروز جامعه و تغییر نسلی که در دانشگاه‌ها رخ داده است، امسال را با عنوان «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نام‌گذاری کرده‌اند؛ شورای اسلامی شهر ایذه نیز برای تحقق این امر در مدیریت شهری تلاش می‌کند. وی ادامه داد: لازم است مدیریت شهری از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپی به‌ویژه در حوزه هوشمندسازی، ترافیک و آبیاری فضای سبز برای رفع چالش‌های شهر استفاده کند، شورای اسلامی شهر می‌تواند رابطه شرکت‌های دانش‌بنیانی را که تولیدکننده فناوری‌های خاص و مورداستفاده در فضاهای شهری هستند و به‌رفع مشکلات شهری و شهروندان کمک می‌کنند، با مجموعه شهرداری برقرار کند.

لزوم استقرار دانش‌بنیان‌ها در فضای شهر

با این همه، موفقیت دانش‌بنیان‌ها ارتباط تنگاتنگی با میزان حمایت از این فعالان اقتصادی نوپا دارد. معاون علمی و فناوری ریاست‌جمهوری با تاکید بر لزوم استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان در فضای شهری گفت: باید جهت‌گیری را در شهرمان به‌سمت اقتصاد دانش‌بنیان پیش برده و فضای شهر فقط برای مواردی همچون سوپرمارکت‌ها و مغازه‌ها نیست بلکه از این فضا باید برای به‌وجود آمدن و استقرار شرکت‌های دانش‌بنیان و بروز خلاقیت جوانان استفاده شود و از این دیدگاه حمایت شود. رئیس بنیاد ملی نخبگان بیان کرد: تاکنون چندین پروژه مشترک با شهرداری تهران داشته‌ایم و طرح‌های زیادی در این زمینه همچون طرح توسعه دانشگاه تهران در حال انجام است. سورنا ستاری افزود: بنابراین برای ایجاد این زیست‌بوم، مهم‌ترین مسئله اعتقاد است، باید این فرهنگ در کشور ایجاد شود که افراد روی شرکت‌های دانش‌بنیان سرمایه‌گذاری کنند و برای ایجاد این زیرساخت و فرهنگسازی و ترویج اقتصاد دانش‌بنیان در کشور نیاز به حمایت تمام بخش‌ها از جمله شهرداری داریم. ستاری همچنین بیان کرد: با این پشتوانه حمایتی دولت از اقتصاد دانش‌بنیان، به‌طورقطع به نقطه‌ای می‌رسیم که شاهد ایجاد شرکت‌های بسیار بزرگ در کشور خواهیم بود، همچنین در حوزه‌های بیوتک و ict و هوافضا، ایران حرف اول را در منطقه می‌زند و روشن است که در حوزه‌های دیگر به این نقطه خواهیم رسید.

هوشمندسازی شهرها با تاکید بر فرهنگ خاص ایرانی

مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران، مهم‌ترین متولی حوزه شهر هوشمند در ایران است که پروژه‌هایی را در شهرهای قم، یزد و گرمسار اجرا کرده است. امین فرجی که تجربه ریاست در این مرکز را در کارنامه کاری خود دارد، درباره مشخصات و ویژگی‌های شهر هوشمند در گفت‌وگو با تسنیم گفت: چندین روش در مطالعات شهری وجود دارد که یکی از آنها این است که شهر باید برای ماشین‌ها ساخته شده و شامل خیابان‌ها و ساختمان‌ها باشد که البته این موضوعات برای ماقبل سال ۱۹۶۰ است و تعاریف، بیشتر کالبدی بوده است که خروجی‌های آن طرح جامع و تفصیلی شد، اما بعد از سال ۱۹۶۰ و انقلاب صنعتی سوم، موضوعات جدیدی در برنامه‌ریزی شهری مطرح شد که به آن رویکرد مشارکتی، رویکرد استراتژیک یا برنامه‌ریزی‌های استراتژیک گفته می‌شود. این موضوعات به‌همراه انقلاب صنعتی سوم مقدمه‌ای برای ظهور شهر هوشمند شد که این شهر هوشمند تا امروز نزدیک به 3 نسل را تجربه کرده است و امروز نیز با نسل سوم شهر هوشمند مواجهیم.

فرجی ضمن بیان این مطلب افزود: شهر هوشمند در سال ۱۹۹۰ با رویکرد «نگاه مهندسی» به شهر تشکیل شد، به این معنا که مجموعه‌ای از سنسورها در یک شهر کنار یکدیگر قرار می‌گیرند که خروجی آن شهر هوشمند می‌شود.

وی افزود: کشورهای اروپایی یا حوزه اسکاندیناوی در سال ۲۰۱۰ مفهوم جدیدتری از شهر هوشمند ارائه کردند و آن هم زیروکربن بودن شهر هوشمند بود، یعنی آلودگی محیط‌زیست باید به‌سرعت کاهش یابد. به‌عنوان مثال شهر آمستردام هلند که جزو شهرهای بسیار آلوده اروپا محسوب می‌شد که در راستای همین تعریف جدید رفت و آمد با دوچرخه جایگزین شد و وضعیت شهرهایی مثل کپنهاگ و هلسینکی نیز همانند آمستردام است.

به‌گفته این فعال حوزه شهری، مرکز تحقیقات شهر هوشمند ایران با شناختی که از سازمان‌ها، شهرها و مناطق اقتصادی مختلف پیدا کرده است، رویکرد خود را براساس مسیر درست الگوی بومی شهر هوشمند در ایران گذاشته است و چشم‌اندازش هم تبدیل شدن به مرجع حوزه شهر هوشمند در ایران است.

وی افزود: امروز در تهران نزدیک به ۲هزار سامانه وجود دارد که ۳۰۰سامانه در حال استفاده است و این پراکندگی نشان می‌دهد مهم‌ترین مسئله شهر هوشمند یعنی داشتن استراتژی، حلقه مفقوده این روزها است.

سخن پایانی

شهر هوشمند شهری است که در آن تصمیمات درست گرفته می‌شود و منتهی به مسیر درست نیز خواهد شد و اگر نگاهی به مسیرهای طی‌شده در گذشته ایران بیندازیم، متوجه می‌شویم حرکت ما به‌سمت شهر هوشمند نبوده است. به‌عنوان نمونه، امروز بادگیرها در شهر تاریخی یزد مجهز به سنسور یا ابزارهای AI نیستند، اما این یک شهر هوشمند محسوب می‌شود و در واقع در شهر هوشمند ما باید بتوانیم با نیازها و شرایط محیطی، خودمان را تطبیق بدهیم و این گسست تاریخی ما را ترغیب کرد تا به‌سمت شهر هوشمند حرکت کنیم.